يك هفته تا مهم‌ترين انتخابات سال جاري دنيا
اردوغان و رنگين‌كمان مخالفان
فاطمه كريمخان
درست همان‌طور كه انتظارش مي‌رود، هر جا كه يك چادر و ون و گروهي از مجاهدين حزبي ايستاده‌اند و براي كانديداي ائتلاف ملي، ميز شش نفره كه حالا البته جمعيت اعضايش از شش گروه بيشتر شده، تبليغ مي‌كنند، طرف ديگر چادر و مجاهدان حزبي «عدالت و توسعه» گاهي همراه و گاهي بدون اعضا و وابستگان و پرچم متحد دست راستي حزب اردوغان، حزب حركت ملي هم ايستاده‌اند و تلاش مي‌كنند به هر طريق ممكن جلب نظر كنند.
در حالي كه احزاب عضو ائتلاف ميز شش نفره بيشتر از هر چيز ديگري روي جوانان تحول‌خواه تمركز كرده‌اند و با بروشور و رقص و آواز كه چندان تازگي هم ندارد، به تجمع‌هاي خودشان جان مي‌دهند، در چادرهاي تبليغاتي حزب عدالت و توسعه، موسيقي‌هايي به سبك موسيقي‌هاي تهييج‌كننده حزب‌الله پخش مي‌شود و با قوري‌هاي هياتي، در ليوان‌هاي كاغذي بين مردم چاي پخش مي‌كنند.
هر دو طرف معتقد هستند كه «رييس مي‌برد»، ائتلاف قرمز حزب عدالت و توسعه و حزب حركت ملي وقتي مي‌گويند «رييس» به اردوغان 69 ساله اشاره مي‌كنند كه همين چند هفته پيش بيستمين سالگرد حضورش در قدرت را جشن گرفته است، در طرف پرچم‌هاي رنگارنگ كانديداي گروه شش، وقتي مي‌گويند «رييس» منظور كمال قليچداراغلوي 74 ساله است كه رييس بزرگ‌ترين حزب اپوزيسيون فعلي تركيه يعني حزب جمهوريت است.
هر دو طرف علاوه بر اينكه فكر مي‌كنند انتخابات را برده‌اند، از پوشش رسانه‌اي انتخابات به‌طور كلي و پوشش رسانه‌اي رسانه‌هاي انگليسي زبان جريان اصلي هم راضي نيستند. اين نارضايتي بعد از اينكه اكونوميست تصميم گرفت روي جلد شماره اين هفته خود بنويسد كه «انتخابات هفته آينده تركيه مهم‌ترين انتخابات سال است» و سرمقاله خودش را به نوشته‌اي منتقدانه در مورد اردوغان اختصاص دهد بيشتر هم شده است.
هواداران قليچداراغلو كه بهرغم وجود دو كانديداي ديگري كه در انتخابات رياست‌جمهوري عليه اردوغان رقابت مي‌كنند، تنها كسي است كه ظن بردن انتخابات به او مي‌رود، مي‌گويند رسانه‌هاي داخلي تركيه فاسد و در اختيار حزب حاكم هستند. با وجود اينكه اردوغان بيست سال پيش وقتي براي به دست گرفتن قدرت تلاش مي‌كرد از خود چهره‌اي منتقد ارايه كرده و حتي به دليل خواندن يك شعر در آغاز كار سياسي‌اش زنداني شده بود و خودش به نوعي بابت نبود «آزادي بيان» هزينه‌هاي شخصي و سياسي داده، تركيه در بيست سال دوره قدرت او هر روز در جدول رتبه‌بندي كشور‌ها از نظر آزادي بيان بيشتر و بيشتر سقوط كرده است. سه هفته پيش وقتي تعدادي روزنامه‌نگار و فعال سياسي با اتهام نزديكي به احزاب غيرقانوني كرد بازداشت شدند، اردوغان نشان داد كه حتي در آستانه انتخابات هم قصد ندارد دست از «مديريت صحنه» بردارد. بازداشت و زنداني شدن روزنامه‌نگاران، تصويب قوانين سختگيرانه براي انتشار نظر و اطلاعات در شبكه‌هاي اجتماعي، فيلتر كردن توييتر براي مقابله با اطلاعات غلط در ساعت‌هاي بعد از زلزله خسارت‌بار سه ماه پيش كه در مجموع جان 50 هزار نفر را گرفت، بخشي از كارنامه دولت اردوغان در موضوع آزادي بيان است.
نارضايتي احزاب مخالف در مورد آزادي بيان البته ابعاد بسيار گسترده‌تري هم دارد. از جمله اينكه آنها دولت را متهم مي‌كنند به فساد مالي، منابع پولي بيشتري براي رسانه‌هاي طرفدار خودش فراهم مي‌كند و در نبود پول، رسانه‌هاي احزاب مخالف جاي زيادي براي حركت كردن ندارند. هواداران اردوغان از طرف ديگر نگاهي به رسانه‌هاي داخلي ندارند، آنها با تكيه بر اينكه رسانه‌هاي جريان اصلي غربي مشخصا از اردوغان و به طور كلي از هر كسي كه در تركيه در قدرت باشد راضي نخواهند بود، مطبوعات انگليسي زبان را به جو‌سازي عليه دولت اردوغان متهم مي‌كنند. موضوعي كه در اعتراض وزير خارجه دولت اردوغان در سرمقاله اين هفته اكونوميست هم ديده مي‌شود.
انتقاد به مطبوعات جريان اصلي انگليسي زباني كه انتخابات تركيه را پوشش مي‌دهند چندان هم بعيد نيست. از هفته گذشته علاوه بر تايم، اي‌اف‌پي و حتي رسانه‌هايي مانند اي‌بي‌سي هم در گزارش‌هاي خود از احتمال تقلب در انتخابات تركيه، عدم تمايل اردوغان به ترك قدرت، تمايل مردم به پيوستن به شورش خياباني در صورت اعلام شكست قليچداراغلو و احتمال ابطال انتخابات در صورت عدم برد اردوغان در دور اول رقابت‌ها صحبت كرده‌اند. اين در حالي است كه قليچداراغلو شخصا در مصاحبه با تايم احتمالا مقاومت اردوغان در ترك قدرت را رد كرده است. با اين وجود گفت‌وگو در مورد اينكه اردوغان و بازوهاي حزبي او احتمالا مي‌توانند در انتخابات تقلب كنند، تمام نشده است.
در حالي كه مطبوعات جريان اصلي انگليسي زبان در نظر سنجي‌هاي‌شان در هفته‌هاي گذشته شانس برد قليچداراغلو در انتخابات را بيشتر از شانس برد اردوغان در انتخابات تخمين زده‌اند، در هفته گذشته گفتمان انتخاباتي اردوغان به سمت دوگانه‌سازي و اتكا به دستاورد‌هاي نظامي تركيه در سال‌هاي اخير تغيير كرده است. بعد از آرام شدن گفت‌وگو‌ها در مورد وضعيت سلامتي اردوغان، او در قالب يك چهره قدرتمند رو‌به‌روي مردم خودش بر صفحه‌هاي تلويزيوني ظاهر شد تا بگويد كه ارتش تركيه يكي از رهبران داعش را در سوريه ترور كرده است. حمله دوباره به شمال سوريه براي طرفداران حزب اردوغان تاكيد مجددي بر اين است كه جنگ اين كشور هنوز تمام نشده و رويا‌هاي بلندپروازانه منطقه‌اي «ترك‌ها» به فراموشي سپرده نخواهد شد. يك ناو حمل پهپاد حالا هفته‌هاست كه بين دو بخش اروپايي و آسيايي شهر استانبول در معرض ديد مردم قرار گرفته است. اين از جمله چيزهايي است كه هواداران اردوغان به آن افتخار مي‌كنند. يك مهندس كارمند سيستم حمل و نقل عمومي شهر استانبول كه روي يكي از ده‌ها كشتي كه بين دو قسمت آسيايي و اروپايي استانبول رفت و آمد مي‌كنند، كار مي‌كند در مورد اين ناو و حضورش در آب مي‌گويد: «تركيه هميشه اين شكلي كه امروز مي‌بينيد نبود، ما مردم فقيري بوديم كه نمي‌توانستيم از خودمان دفاع كنيم، حالا از اينجا به بيرون نگاه كنيد، آن پل‌ها را عدالت و توسعه ساخته، آن ناو را هم عدالت و توسعه ساخته، ما حالا خيلي چيزها داريم و اگر به اين مسير ادامه دهيم اوضاع‌مان بهتر هم خواهد شد.»
روشن است كه بلندپروازي‌هاي قديمي در قالب ناتوي تركي و نوعثماني‌گري در بين بسياري از مردم تركيه كه هنوز به يك نوستالژِي سينمايي از امپراتوري تركان دلبسته هستند، زنده، قوي و درخشان است. اردوغان و هم‌پيمانان ملي‌گراي او سال‌هاست كه از اين توبره تغذيه مي‌كنند و همزمان آتش تنور آن را داغ و داغ‌تر مي‌كنند؛ البته اتكا به گفتمان نظامي تنها ابزار در درست اردوغان براي بردن اين انتخابات نيست.
بهرغم تصويري كه برخي مردم فارسي زبان در مورد تركيه دارند، همجنس‌گرايي در تركيه همچنان تابوي اخلاقي به حساب مي‌آيد. درست همان‌طور كه پوتين با اتكا به هراس اخلاقي از همجنس‌گرايي، بخشي از طرفداران خود را راضي نگه مي‌دارد و بخشي از آراي خاكستري را به خودش جلب مي‌كند، اردوغان هم با موضع‌گيري عليه فعالان حقوق اقليت‌هاي جنسي مي‌گويد: «مردم تركيه در برابر يك انتخاب در مورد آينده خود قرار دارند.» از نظر اردوغان مردم بايد انتخاب كنند كساني كه به خانواده و شكل سنتي آن احترام مي‌گذارند در قدرت بمانند يا كساني كه حامي رفتار‌هاي ضد خانواده هستند!
براي يك دستفروش پنجاه ساله كه در خيابان صدف مي‌فروشد، تكليف آينده‌اي كه اردوغان در آن در قدرت باقي بماند روشن است، او مي‌گويد: «اردوغان را مي‌شناسيم، او مي‌تواند تورم را بهتر كند و وضعيت اقتصادي را سامان بدهد، وقتي اردوغان به قدرت رسيد در تركيه زلزله آمده بود و خرابي زيادي بود، او توانست مشكلات مردم را حل كند، حالا هم در تركيه زلزله آمده است و او هنوز مي‌تواند مشكلات مردم را حل كند، اما معلوم نيست قليچداراغلو هم بتواند مشكلات ما را حل كند يا نه.»
به نظر مي‌رسد حتي بسياري از كساني كه مي‌دانند اردوغان را نمي‌خواهند هم به درستي نمي‌دانند كه قليچداراغلو دقيقا در سياست تركيه چه تغييري به بار خواهد آورد. كارزار حاميان او، رنگين‌كماني از گروه‌هاي اقليت مذهبي گرفته تا انواع و اقسام مخالفان سياسي اردوغان است. هر چند خود او و حزبش در دسته‌بندي‌ها در موقعيت چپ مركزگرا قرار مي‌گيرند در ميان حاميان او از گروه‌هاي راست‌گرا تا چپ‌هاي تندرو، همه مدل گرايش سياسي ديده مي‌شود. او كه اخيرا از حمايت احزاب چپ تند هم برخوردار شده است، نه برنامه روشني براي حل مساله كردهاي تركيه دارد، نه سياست‌هاي مهاجرتي كه اعلام مي‌كند ربط چنداني به سياست‌هاي احزاب چپ‌گرا در نقاط ديگر جهان دارد.
ظاهرا در تركيه راست و چپ و مركزگرا در مورد اينكه موضع‌گيري عليه مهاجران سوري مي‌تواند نظر مردم را جلب كند با يكديگر هم‌نظر هستند. قليچداراغلو مي‌گويد: مهاجران سوري بايد به كشور خودشان برگردند. اما توضيح نمي‌دهد پس فرستادن اين مهاجران به سرزمين‌هايي كه هنوز تحت حمله تركيه يا تحت نفوذ دولت بشار اسد است چه هزينه‌هاي انساني مي‌تواند به همراه داشته باشد و آيا احزاب چپ‌گرا با اين رويكرد او به مساله مهاجران سوري موافق هستند يا نه.
در حالي كه اردوغان در سال‌هاي گذشته يكي از مهم‌ترين حاميان شورشيان سوري عليه دولت بشار اسد بوده و يكي از دلايل ميزباني اين كشور از اين همه سوري آواره هم همين حمايت اردوغان از آشوب در سوريه است، به نظر مي‌رسد موضع اين كشور در يكي، دو سال اخير در مورد ماندن دولت بشار اسد تغيير كرده است. غرب‌گرايان ترك هم مانند ساير كساني كه كباده حمايت از دموكراسي مي‌كشند از ماندن بشار اسد در قدرت راضي نيستند و هر كسي كه با او به مماشات برخيزد را تاييد نمي‌كنند. از اين نظر اردوغان هنوز در پيشگاه قضاوت آنها گزينه‌اي بهتر از قليچداراغلو است كه علاوه بر اينكه در علوي بودن با خانواده اسد اشتراك دارد، حامي حذف اسد از سياست سوريه هم نبوده است و در صورت پيروزي در انتخابات احتمالا در اولين فرصت با همتاي همسايه خود در سوريه ديدار خواهد كرد. قليچداراغلو همچنين در مورد اينكه مساله كردهاي تركيه را چگونه برطرف مي‌كند توضيحي نداده است؛ حتي حالا كه حمايت ضمني حزب دموكرات از ائتلاف ميز شش نفره باعث شده است كه وضعيت او در نظرسنجي‌ها به نسبت هفته‌هاي گذشته بهتر شود، او به صراحت نمي‌گويد كه منظورش از اينكه «گروهي از ريش‌سفيدان» در دولت او مساله كرد‌ها را حل خواهند كرد، چيست.
يك هفته مانده تا انتخابات تركيه، شايد دقيق‌ترين تصويري كه مردم كوچه و بازار از فضا دارند، همان حرفي است كه مرد صدف‌فروش مي‌زند، در تهران به آن مي‌گويند: «هندوانه در بسته». قليچداراغلو در راس كمپيني نشسته است كه اعضاي آن احتمالا در يك كابينه ائتلافي حتي دور يك ميز هم نمي‌توانند، بنشينند. او علاوه بر اين وعده داده است كه سيستم رياستي را دوباره به سيستم پارلماني برگرداند، يعني همان چيزي كه تا پيش از رفراندوم سال 2017 در تركيه كار مي‌كرد. سيستم پارلماني هر چند به معني دموكراسي بيشتر است، همزمان به معني بحث و جدل و دعواي سياسي بيشتر هم هست. علاوه بر اين، هر چند سابقه و كلماتي كه قليچداراغلو از آن استفاده مي‌كند، نشان نمي‌دهد كه او واقعا شخصيتي جاه‌طلب دارد و در طمع كسب قدرت است، معلوم نيست اعضاي ديگر كمپين او از جمله شهرداران دو شهر استانبول و آنكارا كه هم جوان‌تر و هم پرسودا‌تر از او هستند چنين كه او خودش را مي‌نماياند دست شسته از قدرت و وارسته و تنها به دنبال باز گرداندن دموكراسي قوي‌تر به عرصه سياسي تركيه باشند. نگراني از اينكه اكرم امام اغلو كه در يك رقابت نفسگير شهرداري استانبول را به دست آورده و محبوبيت قابل ملاحظه‌اي دارد و منصور ياواش شهردار آنكارا هم دقيقا به اندازه قليچداراغلو خواهان بازگشت به سيستم پارلماني باشند و نه خواهان كنار زدن قليچداراغلوي 74 ساله و تبديل شدن به اردوغان دوم تركيه، كمرنگ نيست.
با وجود اينكه سرمقاله‌نويس اين هفته اكونوميست معتقد است كه اردوغان بايد برود و تنها گزينه‌اي كه در حال حاضر در برابر اردوغان قرار دارد هم قليچداراغلو است، رهبر اپوزيسيون كه مي‌گويد حامي نزديك شدن بيشتر تركيه به غرب است، در ده سال گذشته دو سفر به امريكا داشته است كه تلاش كرده هر دوي آنها را تا جايي كه ممكن است در سكوت خبري برگزار كند. در تركيه هم درست مثل ايران، هر چند نگاه‌ها گاهي به سمت همكاري بيشتر با غرب است، حسي از غرور ملي و بي‌اعتمادي به غرب و به خصوص امريكا وجود دارد كه باعث مي‌شود نمايش نزديكي به امريكا نه تنها در جهت افزايش راي كار نكند، بلكه احتمالا به كاهش آن هم ختم شود. در كنار اين مساله رقيب اردوغان بايد موضع خودش را در مورد بحران‌هاي حال حاضر جهاني كه تركيه در كمركش آن قرار دارد، روشن كند. سياست دولت اردوغان در مورد ايران، سوريه، اوكراين و چين روشن است، نزديكي اين كشور به اسراييل تنها در جهت منافع ملي است و اردوغان هر چند به دنبال جنگ با اسراييل نيست و حتي گام‌هايي براي بهبود روابط با آن برداشته، نشان داده است كه در صورت بالا گرفتن تنش‌ها خودداري از حمله لفظي و تحميل هزينه به اسراييل حتي در صورت عدم رضايت امريكا ندارد. قليچداراغلو از اين نظر هنوز براي بسياري ناشناخته است. تمركز او به عنوان يك اقتصاددان بروكرات، بيشتر بر مسائل داخلي تركيه و به خصوص مساله تورم بوده است.
يك هفته تا انتخابات رياست‌جمهوري و انتخابات عمومي تركيه باقي مانده است، با وجود اينكه نظرسنجي‌هاي هواداران قليچداراغلو مي‌گويند او با اختلاف حدود پنج تا هفت درصدي برنده انتخابات خواهد بود، نظرسنجي‌هاي هواداران اردوغان بيشتر به سمت احتمال دومرحله‌اي شدن انتخابات حركت كرده‌اند. نظرسنجي‌ها براي پيش‌بيني اينكه چه اتفاقي در انتخابات تركيه خواهد افتاد چندان دقيق نيستند؛ هر چند همه با هم بر سر اين مساله توافق دارند كه رقابت بسيار نزديك است.
اين روزها پرچم‌هاي احزاب و ائتلاف‌هاي مختلف در خيابان‌ها جابه‌جا ظاهر و غايب مي‌شوند. چادرهاي هواداران رقباي انتخاباتي از آدم‌هايي در همه گروه‌هاي سني پر است، هر چند احزاب كم سابقه و كم طرفدار مثل حزب سبز جديد را بيشتر گروهي از جوانان سودايي مي‌گردانند.
نگراني در مورد اينكه در هفته‌هاي بعد از انتخابات چه اتفاقي مي‌افتد بسيار بيشتر از نگراني‌هايي است كه در مورد ماه‌هاي آينده وجود دارد. گمانه‌زني‌ها در مورد احتمال وقوع تظاهرات و درگيري‌هاي خياباني رو به افزايش است. با اين حال يك دختر جوان، دانشجوي زبان روسي كه در چادر «حزب سبز نو»، يك حزب كوچك متعلق به جريان چپ كه احتمالا در صورت غيرقانوني اعلام شدن حزب دموكرات كه متهم به همكاري با پ‌ك‌ك است، در نقش حزب پوششي براي مهم‌ترين جريان چپ تركيه بازي خواهد كرد، به مردم بروشور تبليغاتي مي‌دهد، مي‌گويد كه چندان نبايد به اتفاقات روزها و حتي هفته‌هاي آينده خوش‌بين بود: « ما براي نماينده‌مان تبليغ مي‌كنيم، اما اميدوار نيستيم كه به قدرت برسيم. ما هنوز اينجا و همه جا در اقليت هستيم. حتي اگر به خيابان بياييم مردم به ما ملحق نمي‌شوند، ما مي‌توانيم مدتي اعتراض كنيم، اما نمي‌توانيم در خيابان چيزي به دست بياوريم. اگر مثل انتخابات شهرداري‌ها بخواهند نماينده‌اي كه با راي شكننده انتخاب شده را كنار بزنند، ممكن است در انتخابات بعدي بتوانيم موفق شويم، اما با اعتراض خياباني فقط هيجان‌ها خالي مي‌شود. صلح به اندازه جنگ جذابيت ندارد و مردم دوست دارند رهبري داشته باشند كه همان چيزي كه در خانه‌هاي خودشان مي‌گويند را تكرار كند، يعني كسي كه دنبال آقايي و سلطه و اقتدار است. به آهنگ‌هايي كه مي‌گذارند نگاه كنيد، آنها فقط به مقتدر بودن فكر مي‌كنند.»
براي يك دستفروش پنجاه ساله كه در خيابان صدف مي‌فروشد، تكليف آينده‌اي كه اردوغان در آن در قدرت باقي بماند روشن است، او مي‌گويد: «اردوغان را مي‌شناسيم، او مي‌تواند تورم را بهتر كند و وضعيت اقتصادي را سامان بدهد، وقتي اردوغان به قدرت رسيد در تركيه زلزله آمده بود و خرابي زيادي بود، او توانست مشكلات مردم را حل كند، حالا هم در تركيه زلزله آمده است و او هنوز مي‌تواند مشكلات مردم را حل كند، اما معلوم نيست قليچداراغلو هم بتواند مشكلات ما را حل كند يا نه.»
حتي بسياري از كساني كه مي‌دانند اردوغان را نمي‌خواهند هم به درستي نمي‌دانند كه قليچداراغلو دقيقا در سياست تركيه چه تغييري به بار خواهد آورد. كارزار حاميان او، رنگين‌كماني از گروه‌هاي اقليت مذهبي گرفته تا انواع و اقسام مخالفان سياسي اردوغان است. هر چند خود او و حزبش در دسته‌بندي‌ها در موقعيت چپ مركزگرا قرار مي‌گيرند در ميان حاميان او از گروه‌هاي راست‌گرا تا چپ‌هاي تندرو، همه مدل گرايش سياسي ديده مي‌شود. او كه اخيرا از حمايت احزاب چپ تند هم برخوردار شده است، نه برنامه روشني براي حل مساله كردهاي تركيه دارد، نه سياست‌هاي مهاجرتي كه اعلام مي‌كند ربط چنداني به سياست‌هاي احزاب چپ‌گرا در نقاط ديگر جهان دارد.
بهرغم تصويري كه برخي مردم فارسي زبان در مورد تركيه دارند، همجنس‌گرايي در تركيه همچنان تابوي اخلاقي به حساب مي‌آيد. درست همان‌طور كه پوتين با اتكا به هراس اخلاقي از همجنس‌گرايي، بخشي از طرفداران خود را راضي نگه مي‌دارد و بخشي از آراي خاكستري را به خودش جلب مي‌كند، اردوغان هم با موضع‌گيري عليه فعالان حقوق اقليت‌هاي جنسي مي‌گويد: «مردم تركيه در برابر يك انتخاب در مورد آينده خود قرار دارند.» از نظر اردوغان مردم بايد انتخاب كنند كساني كه به خانواده و شكل سنتي آن احترام مي‌گذارند در قدرت بمانند يا كساني كه حامي رفتار‌هاي ضد خانواده هستند!