تصميم اتحاديه عرب برای شرکت سوريه در جلسات اين سازمان
آغوش باز جهان عرب براي بشار اسد
شهاب شهسواري
روز گذشته وزراي خارجه كشورهاي عربي در مقر دايمي اتحاديه عرب در قاهره راي به پايان تعليق عضويت سوريه در اين سازمان بين‌المللي دادند. از هفته‌ها پيش گمانه‌زني در خصوص بازگشت دولت جمهوري عربي سوريه به اتحاديه عرب مطرح شده بود. فروردين ماه امسال با سفر فيصل مقداد، وزير خارجه سوريه به عربستان سعودي و بلافاصله سفر فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان سعودي به سوريه و ديدار او با بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور، فرآيند عادي‌سازي كشورهاي عربي با سوريه بعد از ۱۲ سال تيرگي روابط تسريع شد. گفته مي‌شد كه هدف از سفر وزير خارجه عربستان سعودي به دمشق دعوت از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه براي حضور در نشست سران اتحاديه عرب است كه قرار است جمعه هفته آينده (۲۹ ارديبهشت) در رياض برگزار شود. دوشنبه هفته گذشته، وزراي خارجه عربستان، اردن، مصر، عراق و سوريه در امان، پايتخت اردن گرد هم آمدند تا نقشه راه بازگشت سوريه به جهان عرب را بررسي كنند.
شوراي وزيران خارجه اتحاديه عرب در پايان نشست خود با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد: وزراي خارجه با اتخاذ تصميم شماره «۸۹۱۴» رسما موافقت كرد كه شركت هيات‌هاي دولت سوريه در جلسات اتحاديه از امروز هفتم ماه مه از سر گرفته شود. بر پايه اين گزارش، وزيران خارجه اتحاديه عرب همچنين بر تعهد خود به حفظ حاكميت، تماميت ارضي و ثبات سوريه بر اساس منشور اتحاديه عرب و اصول آن تاكيد كردند. حاضران در اين نشست همچنين بر اهميت تداوم و تشديد تلاش‌هاي اعراب براي كمك به سوريه در راستاي خروج آن از بحران و كاهش درد و رنج ملت اين كشور تاكيد كردند. در ادامه اين بيانيه از احمد ابوالغيط، دبيركل اتحاديه عرب درخواست شد كه اجراي مفاد تصميم شماره ۸۹۱۴ را پيگيري كرده و درباره تحولات آن به شوراي وزيران خارجه اتحاديه عرب اطلاع‌رساني كند.
«احمد ابوالغيط»، دبيركل اتحاديه عرب تاكيد كرد كه بازگشت سوريه به اين اتحاديه آغاز راه است نه پايان آن. به گزارش فارس، وي در تشريح اين سخن خود گفت: «بازگشت سوريه به اتحاديه عرب به اين معني نيست كه بحران اين كشور حل شده است، بلكه به معناي كمك كشورهاي عربي به حل بحران آن است.» به نوشته روزنامه الشروق مصر، ابوالغيط همچنين در يك كنفرانس خبري كه پس از نشست وزراي خارجه عرب درباره سوريه سودان برگزار شد، گفت: «احياي روابط ديپلماتيك با سوريه نيز به تصميم هر يك از كشورها بستگي دارد.»
اتحاديه عرب ۱۲ سال پيش، پاييز سال ۱۳۹۰ درست چند ماه پس از آغاز بحران سوريه تصميم گرفت عضويت اين كشور را در اين سازمان بين‌المللي منطقه‌اي تعليق كند. براي مدت كوتاهي در سال ۱۳۹۱ كرسي سوريه در اتحاديه عرب به گروهي تحت عنوان «ائتلاف ملي سوريه» واگذار شد، اما يك‌سال بعد نبيل العربي، دبيركل وقت اتحاديه عرب اعلام كرد كه كرسي از اين گروه پس گرفته شده و كرسي سوريه فعلا خالي ماند. در طول ۱۲ سالي كه كشورهاي عربي تصميم به حذف سوريه از اتحاديه عرب گرفتند، برآورد مي‌شود كه در جنگ داخلي اين كشور نزديك به ۵۰۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و نيمي از جمعيت ۲۳ ميليون نفري سوريه در داخل و خارج از اين كشور آواره شدند.
مخالفان بازگشت سوريه به اتحاديه عرب
بر اساس گزارش رسانه‌ها در جلسه روز گذشته ۱۳ عضو از ۲۲ عضو اتحاديه عرب شركت كرده بودند كه همه اين ۱۳ كشور از تصميم براي بازگشت سوريه به اين سازمان حمايت كرده‌اند. هر چند اتحاديه عرب غالبا تلاش مي‌كند كه تصميم‌هاي خود را بر اساس اجماع ميان همه اعضا بگيرد، اما بر اساس ساز و كار داخلي اين سازمان اكثريت اعضاي حاضر در جلسه براي تصويب يك تصميم كافي است. برخي رسانه‌ها اعلام كرده‌اند كه تعدادي از كشورهاي عربي با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب موافق نيستند. وال استريت ژورنال، ماه گذشته در گزارشي به نقل از ديپلمات‌هاي عربي مدعي شده بود كه پنج كشور قطر، مراكش، يمن، كويت و مصر با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب موافق نيستند. محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست‌وزير و وزير خارجه قطر اواخر فروردين ماه ضمن مخالفت با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب گفته بود: «دلايل تعليق عضويت دمشق در اين اتحاديه همچنان موجود است.» قطر از جمله كشورهاي عربي محسوب مي‌شود كه همچنان از گروه‌هاي اپوزيسيون مسلح در سوريه حمايت مي‌كند. روز گذشته قطر يكي از مهم‌ترين كشورهاي عربي بود كه در جلسه وزراي خارجه اتحاديه عرب غايب بود. ايالات متحده امريكا هم كه با اغلب كشورهاي ثروتمند جنوب خليج فارس رابطه نزديكي دارد، از مخالفان عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با سوريه است. ودانت پاتل، معاون سخنگوي وزارت خارجه امريكا، هفته گذشته گفته بود: «امريكا روابط خود را با حكومت بشار اسد عادي‌سازي نخواهد كرد و از عادي‌سازي روابط ساير كشورها با سوريه نيز حمايت نمي‌كند و اين امر را به صراحت شركاي خود اعلام كرده‌ايم.»
با اين حال به نظر مي‌رسد كه بر خلاف گزارشي كه پيش از اين در وال استريت ژورنال منتشر شده بود، مصر مخالفتي با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب نداشته باشد، چراكه وزير خارجه اين كشور از فرآيند بازگشت سوريه به اتحاديه عرب و تلاش براي حل بحران سوريه از طريق گفت‌وگوهاي عربي-عربي حمايت كرده است.
تلاش عربي براي راه‌حل سياسي در سوريه
به گزارش آسوشيتدپرس، سامح شكري، وزير خارجه مصر پيش از آغاز جلسه وزراي خارجه اتحاديه عرب گفته بود كه تنها يك «راهكار سياسي تحت رهبري كشورهاي عربي، بدون دخالت خارجي» مي‌تواند به بحران كنوني در سوريه پايان دهد، اتحاد و ثبات را به اين كشور بازگرداند و اجازه دهد آوارگان داخلي و خارجي به خانه‌هاي‌شان بازگردند. وزير خارجه مصر تاكيد كرد: «مراحل مختلف بحران سوريه ثابت كرد كه هيچ راه‌حل نظامي وجود ندارد و هيچ پيروز يا شكست خورده مشخصي در اين جنگ وجود ندارد.»
تصميم اتحاديه عرب به بازگشت سوريه به اين سازمان، شامل تعهد به تلاش براي استمرار گفت‌وگوهاي عربي-عربي براي رسيدن به يك راهكار سياسي مبتني بر قطعنامه ۲۲۵۴ شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي صلح در سوريه مي‌شود. بر اساس تصميمي كه در جلسه ديروز گرفته شد يك كميته از كشورهاي عربي همسايه سوريه، يعني لبنان، اردن و عراق به اضافه عربستان سعودي تشكيل خواهد شد تا براي پيشبرد فرآيند گفت‌وگوها براي راه‌حل سياسي در سوريه تلاش كند.
واكنش سوريه به تصميم اتحاديه عرب
وزارت امور خارجه و مهاجران با صدور بيانيه‌اي در واكنش به تصميم اتحاديه عرب براي احياي عضويت سوريه، از اين تصميم استقبال كرد. به گزارش خبرگزاري رسمي سوريه (سانا) در اين بيانيه آمده است: «سوريه روندها و تعاملات مثبتي را كه در حال حاضر در منطقه عربي در حال وقوع است، دنبال كرده و معتقد است كه روند كنوني به سود همه كشورهاي عربي و در چارچوب دستيابي به ثبات، امنيت و رفاه براي مردم اين كشورهاست.» وزارت امور خارجه و مهاجران افزود: «سوريه با اهتمام قطعنامه صادره در نشست فوق‌العاده در سطح وزيران خارجه كشورهاي عربي كه در مورخه هفتم ماه مه ۲۰۲۳ درباره ازسرگيري مشاركت هيات‌هاي سوريه در نشست‌هاي اتحاديه عرب و سازمان‌ها و نهادهاي وابسته به آن از امروز را دنبال مي‌كند و بر اهميت گفت‌وگو و اقدام مشترك براي مبارزه با چالش‌هايي كه جهان عرب با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، تاكيد دارد.»
وزارت خارجه و مهاجران ادامه داد: «همان‌طور كه سوريه، عضو موسس اتحاديه كشورهاي عربي، موضع مستمر خود را در مورد نياز به تقويت اقدامات و همكاري مشترك عربي تجديد كرده، تاكيد مي‌كند كه مرحله آتي مستلزم رويكرد موثر و سازنده عربي در سطوح دوجانبه و جمعي بر اساس گفت‌وگو، احترام متقابل و منافع مشترك ملت عرب است.»
قطعنامه اتحاديه عرب در خصوص اوضاع سودان
وزراي خارجه اتحاديه عرب به پيش‌نويس قطعنامه‌اي براي بررسي دلايل بحران سودان و احترام كامل به حاكميت و وحدت آن دست يافتند. به گزارش ايسنا و به نقل از سايت النشره، همچنين اين پيش‌نويس بر تلاش براي توقف كامل و پايدار آتش‌بس در سودان و نيز رد هرگونه دخالت خارجي و تشكيل گروه ارتباطي جهت كار براي حل بحران تاكيد دارد. سخنگوي دبيركل اتحاديه عرب اعلام كرد كه ابوالغيط امروز پيامي از طرف گروه‌هاي غيرنظامي امضاكننده توافقنامه فوق‌العاده دريافت كرد كه در آن رويكرد خود را درباره نقش مورد انتظار از اتحاديه براي متوقف كردن جنگ فعلي در اين كشور اعلام كرد. همچنين گروه‌هاي غيرنظامي در سودان در ادامه پيام خود، اتحاديه عرب را به مداخله در بحران سودان براي توقف درگيري‌ها در اين كشور تشويق كردند. به گفته سخنگوي ابوالغيط، اين گروه‌هاي سوداني ضمن رد مداخله‌هاي خارجي در كشورشان و تاكيد بر اينكه اين دخالت‌ها نقش موثري در تشديد جنگ و گسترش دامنه آن داشته، از دبيركل خواستند فورا با فرماندهان نيروهاي مسلح (ارتش) و نيروهاي واكنش سريع سودان رايزني كرده و آنها را به توقف درگيري به عنوان اولويت اصلي تشويق كند. همچنين اين منبع افزود: گروه‌هاي غيرنظامي سودان از ابوالغيط خواستند از انتقال به روند سياسي كه به توافق تمامي طرف‌ها درباره تدابير قانوني جديدي ختم شود كه بر اساس آنها حاكميت غيرنظامي ايجاد شد، حمايت كند تا برنامه اصلاحي در مدت انتقالي كوتاهي اجرا شده و به برگزاري انتخابات عمومي و دريافت امدادرساني‌هاي كشورهاي عربي جهت مقابله با فاجعه انساني در درون و بيرون شهر خارطوم منجر شود.