نظم نوين جهاني به روش پوتين
سيدعماد حسيني
قبل از آنكه امريكا و متحدان اروپايي‌اش با ميزباني عربستان سعودي نشستي را براي يافتن برون‌رفت بحران اوكراين برگزار كنند، روسيه ميزبان نشستي به مراتب بزرگ‌تر بود كه مي‌تواند بيانگر نفوذ نه چندان چراغ خاموش مسكو در حياط خلوت بسياري از متحدان امريكا باشد. چندي پيش رهبران كشورهاي آفريقا براي آنچه آن را تلاش براي پايان دادن به بحران اوكراين ناميدند راهي سن‌پترزبورگ شدند تا با پوتين در اين زمينه گفت‌وگو كنند. اما در سوي ديگر اين ماجرا پوتين برنامه‌ها و طرح‌هاي بزرگي براي قاره سياه در سر مي‌پروراند كه مي‌تواند به مراتب بزرگ‌تر و وسيع‌تر از كشورگشایي‌اش در اوكراين باشد. در سايه جهاني پرتلاطم كه حاصل شكل‌گيري جنگ سرد نوين است، تقابل و مچ‌اندازي قدرت‌هاي بزرگ از جمله روسيه بر سر وجب به وجب اين كره خاكي در حال انجام است كه به‌طور حتم قاره آفريقا يكي از مهم‌ترين مناطق مورد منازعه محسوب مي‌شود. همين امر باعث شده است تا طي سال‌هاي اخير شاهد شدت گرفتن مجدد بحران‌ها در كشورهاي آفريقايي باشيم. در اين ميان جنگ داخلي در سودان و بعد از كودتاي نظامي در نيجر تنها دو نمونه از بحران‌‌هايي هستند كه به سطح آمده و عينيت و وضوح بيشتري به خود گرفته‌اند. شايد نقطه مشتركي كه در نشست پوتين با رهبران كشورهاي آفريقايي وجود داشت، مساله مشاركت اقتصادي و تجاري دو طرف بود، آفريقا به شدت نيازمند غلات روسيه است و روسيه نيز به شكل مبرمي نيازمند حضور پررنگ و قدرتمندانه در آفريقا براي جبران پيشروي اتحاديه اروپا و صد البته ناتو در حياط خلوت خويش است. پوتين با طعمه اقتصاد و حتي پذيرش شنيدن نظرات رهبران آفريقا در رابطه با راه‌حل‌هاي بحران اوكراين، به دنبال ارسال پيام‌هاي خاصي به غرب و ايالات متحده بود تا در آن تاكيد كند، فقط چين رقيب اصلي آنها در آفريقا نبوده، بلكه بايد با نگراني بازگشت قاطعانه كرملين به آفريقا را هم پيگيري كند. امروز گروه نظامي واگنر به مثابه بازوي مسكو در حال تاخت و تاز در آفريقاست. بعد از حضور پررنگ اين نيرو در ليبي، اخباري از فعاليت جنگجويانش در مالي و جمهوري آفريقاي مركزي هم به گوش مي‌رسد در حالي كه گفته مي‌شود، كودتا عليه دولت متحد فرانسه در نيجر نيز ساخته و پرداخته همين گروه از جنگجويان حرفه‌اي است. در مقابل و در وانفساي كمبود غلات و مواد غذايي در بازارهاي جهاني، كشورهاي آفريقايي نشان مي‌دهند كه ديگر تعصب خاصي به قدرت مشخصي از قطب‌هاي جهاني نداشته و دروازه‌هاي خود را در مقابل هر قدرتي كه بتواند مانع از گرسنگي در كشورهاي‌شان شود، گشوده‌اند و ديگر براي‌شان پرچمي كه قرار است زير آن آذوقه كشورشان تامين شود، چندان تفاوتي نمي‌كند. به گفته كارشناسان بعد از نشست آفريقا و روسيه بستري از منافع متقابل بين دو طرف شكل گرفته است كه مي‌توان آن را غذا در مقابل نفوذ توصيف كرد. آفريقا به دنبال خروج از بن‌بست بحران غذايي خويش است و در كنار آن برنامه‌هايي براي تامين نياز سرمايه‌گذاري در بخش نفت، زيرساخت و امنيت سايبري هم دارد كه اتفاقا روس‌ها در برطرف كردن آن تبحر كافي دارند.
روسيه نيز به دنبال خروج از بن‌بست انزواي بين المللي با استفاده از حضور پررنگ در آفريقاست تا بتواند در آينده آن را به يكي از بازارهاي هدف كالاهاي خود تبديل كند. با اين حال هنوز مشخص نيست كه كرملين بتواند به‌طور بالفعل تمامي بلندپروازي‌هاي پوتين را در قاره آفريقا محقق كند، به ويژه كه روس‌ها طي سال 2020 تراز تجاري روسيه و آفريقا فقط 20 ميليارد دلار بود و امروز در بهترين شرايط بيش از 40 ميليارد دلار نخواهد رسيد، همچنين نبايد فراموش كرد كه رقباي روسيه نيز كه تجربه بيشتري در آفريقا دارند نيز در مقابل اين تحركات بيكار نخواهند نشست.