اينترنت و رفاه خانوار
عباس عبدي
تا هنگامي كه رويكرد رسمي بر اين محور است كه اينترنت را مي‌توان فيلتر كرد و گمان كنند كه اتفاق خاصي هم نمي‌افتد، به احتمال فراوان وضع ما بهبود پيدا نمي‌كند. اخيرا گزارشي از يك پژوهش را خواندم كه درباره تاثير اينترنت بر رفاه خانوار بود. به‌طور سنتي رفاه خانوار را از طريق توليد ناخالص داخلي (GDP) مي‌سنجند ولي به اين رويكرد چند ايراد جدي وارد شده است. توليد ناخالص داخلي در اصل مجموع توليدات قابل مبادله و خريد و فروش است. ولي همه مي‌دانيم كه بخش قابل توجهي از خدمات و توليدات ما خريد و فروش نمي‌شود و به ازاي آن نيز مزدي پرداخت نمي‌شود. براي مثال كارهاي خانم‌ها در خانواده چنين است. اگر شما فرزندي داشته باشيد كه مادر از آن نگهداري كند در توليد ناخالص ملي محاسبه نمي‌شود ولي اگر همين مادر فرزندش را در مهدكودك بگذارد، هزينه نگهداري كودك در مهد جزو توليد ناخالص داخلي حساب مي‌شود. در حالي كه هر دو خانوار كار مشابهي مي‌كنند و شايد از رفاه يكساني برخوردارند. يا آشپزي زنان در خانه مطلوبيت بيشتري براي مصرف خانوار ايجاد مي‌كند ولي در GDP منظور نمي‌شود. اين نوع كارهاي رايگان كه مبادله نمي‌شوند در طبقات پايين جامعه و در جوامعي كه زنان كار دستمزدي نمي‌كنند، بيشتر است. بنابراين GDP معرف مناسب براي مقايسه رفاه اين دو جامعه نيست. ايراد ديگري كه به GDP گرفته مي‌شود، مساله نابرابري است. هرچه ضريب جيني و نابرابري بيشتر باشد، رفاه براي اغلب خانوارها كمتر است، دو جامعه با GDP يكسان؛ آنكه نابرابري كمتري دارد رفاه بيشتري دارد.
با اين مقدمه مي‌پردازيم به نتايج آن پژوهش در تاثير اينترنت و زندگي ديجيتال در افزايش رفاه خانوار.
با پيشرفت اقتصادي، سهم خدمات و توليدات رايگان كه قابل مبادله اقتصادي نيستند، كاهش يافته است، ولي از زماني كه اينترنت آمده است، اين نوع كالا و خدمات در حال افزايش هستند و سهم قابل توجهي از خدمات و توليدات رايگان در دسترس همگان قرار گرفته است. براي نمونه همين گزارش پژوهشي كه من خواندم به صورت مجاني و از طريق اينترنت توزيع شده و دوستاني كه آن را خوانده بودند، با سرعت و بدون هزينه براي من هم فرستادند و با كمترين هزينه ممكن و در واقع رايگان، از خدمتي بهره‌مند شدم كه اگر ۲۰ سال پيش مي‌خواستم مقاله و گزارش مشابهي را به دست بياورم هم هزينه زيادي بايد مي‌پرداختم و هم فرصت خيلي خيلي بيشتري را بايد صرف تهيه آن مي‌كردم.
يكي از نتايحي كه در اين پژوهش به آن اشاره شده سنجش ارزش مادي استفاده از اينترنت است. از افراد خواسته‌اند اگر پولي به شما داده شود كه يك ماه از فيس‌بوك استفاده نكنيد، حداقل رقمي كه راضي هستي بگيري و براي يك ماه فيس‌بوك را كنار بگذاري چقدر است؟ پاسخ ميانگين حدود ۴۲ دلار در ماه بوده است. البته اين فقط يك سكوي اجتماعي است و اگر در ايران به مردم گفته شود كه فقط يك ماه از اينترنت استفاده نكنيد حداقل چقدر پول به ازاي آن راضي هستيد كه بگيريد، بعيد مي‌دانم كه از چند ميليون تومان كمتر شود. اين يعني وجود اينترنت و خدمات آن به اندازه پول براي مردم توليد رفاه مي‌كند. در حالي كه در توليد ناخالص داخلي محاسبه نمي‌شود. برخي ارزيابي‌ها نشان داده كه اين محاسبات موجب افزايش ۶ درصدي در GDP مي‌شود كه رقم قابل توجهي است. به همين علت است كه مردم حاضرند هزينه سنگين فيلترشكن را بدهند ولي دست از شبكه اجتماعي و اينترنت برندارند. فراموش نكنيد كه مردم براي ضديت با حكومت يا علل سياسي اين هزينه را نمي‌دهند، نيازهاي گوناگوني دارند كه موجب رفاه آنان مي‌شود.
از سوي ديگر اينترنت تاثيري جدي در كاهش نابرابري دارد. چرا؟ اينترنت امكانات رايگان در اختيار همه قرار مي‌دهد، براي طبقات مياني و فقير ارزش اين خدمات بيشتر است. مثل پرداخت مستقيم يارانه‌ها است كه ضريب جيني را به‌شدت كم مي‌كند. فرض كنيد كه يك نفر ماهي صد تومان درآمد دارد و ديگري ۱۰۰۰ تومان كه ده برابر اولي است. هنگامي كه اينها از اينترنت استفاده كنند، نفر اول به اندازه ۲۰ تومان به رفاه خود اضافه مي‌كند، نفر دوم هم كمابيش به همين اندازه. پس از اين مرحله رفاه فرد ثروتمندتر نسبت به نفر اول 5/8 برابر است و نه ۱۰ برابر. پس اينترنت و استفاده از آن هم در افزايش رفاه موثر است و هم در كاهش نابرابري. همچنين به بهبود زندگي و مهارت‌هاي زندگي، خدمات مشاوره‌اي، بهبود محيط زيست، كاهش حمل‌ونقل و رفت و آمدهاي روزانه، مديريت زمان و ده‌ها امر ديگر كمك و رفاه را بيشتر مي‌كند.
حالا باز هم فيلتر كنيد. فقط عليه رفاه مردم كار مي‌كنيد و نه هيچ چيز ديگري.