تنش بعد از مذاكره

درحالي كه هفته گذشته تمامي نگاه‌ها به ديدار جو بايدن و شي جين‌پينگ روساي جمهوري امريكا و چين در سانفرانسيسكو دوخته شده بود و برخي ناظران معتقد بودند كه اين ديدار دوجانبه كه در حاشيه اجلاس آپك (سازمان همكاري‌هاي اقتصادي آسيا-اقيانوسيه APEC) صورت گرفته، مي‌تواند مقدمه‌اي براي برون‌رفت از چالش‌هاي ژئوپليتيكي جهاني باشد، بلافاصله بعد از اين ديدار اظهارنظرهاي بايدن در مورد شي باعث شد تا نه تنها چنين اميدواري‌هايي رنگ ببازد، بلكه يك جنگ لفظي جديد ميان واشنگتن و پكن را نيز كليد زد.

گفتني است چهارشنبه هفته گذشته و بعد از ديدار ميان روساي جمهوري دو كشور، جو بايدن همتاي چيني خود را دوباره ديكتاتور خطاب كرد؛ در واقع بايدن در كنفرانس خبري وقتي از او سوال شد كه آيا مانند ماه ژوئن رييس‌جمهوري چين را ديكتاتور مي‌داند، پاسخ داد: او يك ديكتاتور است؛ به اين معني كه كشوري را اداره مي‌كند كه كمونيستي بوده و شكلي كاملا متفاوت با امريكا دارد. اين موضوع باعث شد تا وزارت خارجه چين در واكنش به چنين صحبت‌هايي اعلام كند، اين اظهارات كاملا غيرمسوولانه و اشتباه است. به گفته مائو نينگ، سخنگوي وزارت خارجه چين، چنين اظهاراتي تلاش براي ايجاد اختلاف ميان دو ملت بوده و پكن اميدوار است امريكا به جاي اين صحبت‌ها مشكلات خود و مردمش را حل كند.

از شعار تا واقعيت

در همين رابطه ناظران معتقدند كه هر چند ليست بلندبالايي از توافقات ميان چين و امريكا در اين اجلاس و مذاكرات مدنظر قرار گرفته و دو طرف توافق كردند كه در زمينه‌هايي همچون تبادلات نظامي، هوش مصنوعي، مبارزه با مواد مخدر، مسائل آب و هوايي و مبادلات فرهنگي همكاري‌هاي گسترده‌اي را در دستور كار قرار دهند، اما به نظر مي‌رسد كه خروجي اين نشست نيز مانند نشست دوجانبه شي و بايدن در بالي اندونزي، تحت تاثير عوامل ديگري از واگرايي ميان دو كشور قرار گرفته است. موضوع نشست سال گذشته بالي از آنجا حائزاهميت است كه هر چند دو طرف توافقاتي جهت حل و فصل مشكلات و تعميق همكاري‌ها داشتند، اما بلافاصله بعد از اين نشست، ايالات‌متحده امريكا محدوديت‌هاي شديدي را براي صادرات تراشه‌هاي نيمه هادي و فناوري هوش مصنوعي به چين اعمال كرد. بعد از آن درحالي كه دوطرف درخصوص تايوان دچار تنش‌هاي بي‌سابقه‌اي شده بودند، موضوع بالن‌هاي چيني بر فراز آسمان امريكا نيز منجر به يك جنگ لفظي شديد و اطلاعاتي ميان واشنگتن و پكن شد؛ به‌طوري‌كه سفر وزير خارجه امريكا به چين و همچنين سفر مقامات چيني به امريكا با تعويقي طولاني‌مدت روبه‌رو شد.

در واقع در شرايطي كه در نشست بالي، بايدن اعلام كرده بود كه امريكا به دنبال ايجاد جنگ سرد جديد با چين نبوده، خواستار مهار اقتصادي چين نيست و اتحاد عليه اين كشور را در دستور كار قرار نداده، اما پس از نشست سانفرانسيسكو شاهد هستيم كه چنين مواردي در لحن بيانيه و خطابه‌هاي امريكايي‌ها جايي ندارد، به همين دليل است كه كارشناسان معتقدند بازخواني عناصر اصلي حاكم بر روابط ميان چين و امريكا نشان مي‌دهد دو كشور نه تنها شكاف‌هاي اساسي دارند، بلكه درك استراتژيك آنها از مسائل جهاني نيز متفاوت است.

طبق گزارشي كه در اين خصوص نشريه نشنال اينترست منتشر كرده، بايدن نشان داد كه بعد از ديدارش با رييس‌جمهوري چين بيشتر قصد دارد مخاطبان داخلي خود را خطاب قرار دهد و روي اجتناب از هرگونه امتياز اساسي براي پكن تمركز كرده است. از سوي مقابل رمزگشايي از صحبت‌هاي شي نشان مي‌دهد كه بيشتر تمركز او روي مخاطبان بين‌المللي است؛ جايي كه وي نشان داد پكن طبق راهبرد امنيت ملي خود آماده برخورد با رويكرد تقابل‌آميز واشنگتن است. در واقع براساس قرائت چيني، او اعتراض ديرينه پكن به چارچوب‌بندي روابط ايالات‌متحده و چين را در درجه اول تكرار و تاكيد كرد كه اين امر مشكلات پيش روي دو كشور و جهان را حل نخواهد كرد. شي گفت كه واشنگتن و پكن بايد براي مقابله با چالش‌هاي جهاني و ارتقاي امنيت و رفاه بين‌المللي به جاي چسبيدن به بازي حاصل جمع صفر با يكديگر جهت خروج جهان از آشفتگي و تفرقه حركت كنند.

شي همچنين از كنترل‌ها و تحريم‌هاي صادراتي ايالات‌متحده شكايت كرد و گفت كه چنين اقداماتي براي مهار توسعه چين و آسيب زدن به منافع مشروع كشورش قلمداد مي‌شود. در نتيجه به گفته كارشناسان، شي تلاش كرد تا در مقابل ارايه يك تصوير از امريكا به عنوان پليس بد جهاني، وجهه پكن را به ويژه در ميان كشورهاي جنوب جهاني تقويت كند.

نشست بي‌حاصل

در همين راستا درحالي كه پيش از اين به نظر مي‌رسيد كه رييس‌جمهوري چين به واسطه مشكلات اقتصادي و چالش‌هاي داخلي با سبك متفاوتي به سانفرانسيسكو خواهد آمد و بيش از بايدن به توافق و تنش‌زدايي با امريكا نياز دارد، اما خروجي نشست چيز كاملا متفاوتي را نشان داد؛ به‌طوري‌كه شي
نه تنها ژست يك بازيگر خوب بين‌المللي را در اين اجلاس گرفت، بلكه به نظر مي‌رسد كه اهرم بهره‌برداري از اين ديدار براي بايدن را نيز سلب كرد.

بنابراين طبق گزارشي كه نشنال اينترست منتشر كرده، متغيرهاي زيادي پيش روي دو كشور قرار دارد كه ثابت كرد نشست سانفرانسيسكو دستاوردهاي چنداني در بر نداشته و توافقات صورت گرفته نيز تاثيرات پايدار كمي خواهند داشت. در واقع توافق ميان دو رهبر جنبه تاكتيكي داشت، درحالي كه منبع اصلي تنش‌ها و بي‌اعتمادي‌ها ميان چين و امريكا همچنان وجود داشته و موانع اساسي سياسي و ساختاري بزرگي در جهت تنش‌زدايي ميان دو كشور ايجاد كرده است. همچنين واضح‌ترين نشانه واگرايي ميان دو كشور علاوه بر جنگ اوكراين و جنگ غزه، به موضوع اختلافات اساسي بر سر تايوان نيز باز مي‌گردد. جايي كه شي به صراحت و دوباره تكرار كرد تايوان مهم‌ترين و حساس‌ترين مقوله در روابط ميان دو كشور است و واشنگتن بايد براساس تعهدات خود به اصل چين واحد پايبند بوده و احترام بگذارد. در اين ميان هر چند بايدن تصريح كرد كه سياست چين واحد از منظر امريكا تغيير پيدا نكرده، اما همزمان خواستار مهار اقدامات چين در اطراف تنگه تايوان و پايان دادن به تنش‌هاي ژئوپليتيكي در شرق آسيا و درياي چين جنوبي شد. به همين دليل است كه تحليلگران معتقدند نشست سانفرانسيسكو نه تنها پيشرفتي در جهت عبور دو كشور از تنش‌ها ايجاد نكرد، بلكه اساسا هيچ دستاورد قابل لمسي نيز نداشت.