گامي براي تنش‌زدايي
محمود فاضلي
در ماه‌هاي اخير نشست‌هاي متعددي ميان مقامات تركيه و يونان برگزار شده است كه در فضايي دوستانه و تحت تاثير كمك‌هاي انسان‌دوستانه يونان به تركيه در پي دو زمين‌لرزه مرگبار تركيه و پس از آن تسليت تركيه به يونان براي سانحه مرگبار قطار در اوايل سال جاري بود، انجام شد. مجموعه اين ديدارها در پي نشست اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و ميتسوتاكيس، نخست‌وزير يونان در حاشيه نشست ناتو در «ويلنيوس» در ماه جولاي برگزار شد. وزراي خارجه تركيه و يونان نيز درخصوص نزاع‌هاي قديمي چون مساله قبرس، فرآيند متوقف شده عضويت تركيه در اتحاديه اروپا و مهاجرت غيرقانوني و چارچوب تقويت همكاري اقتصادي و تجاري و توسعه همكاري در زمينه‌هايي چون حمل و نقل، همكاري دريايي، تجاري، فناوري، محافظت از محيط‌زيست و مبارزه با فجايع طبيعي نيز گفت‌وگو داشته‌اند.
شواهد نشان مي‌دهد دو كشور درباره مطرح كردن ابتكار عمل‌هاي تازه براي حل اختلافات دو كشور به توافق رسيده و بر ادامه گفت‌وگوها بدون هيچ پيش‌شرطي و تقويت روابط دوجانبه براساس منافع مشترك در همه زمينه‌ها تاكيد كرده‌اند. به اعتقاد طرف ترك ما مي‌توانيم مشكلات خود را براساس قوانين بين‌المللي و رعايت حقوق و منافع متقابل حل كنيم. آنكارا وارد عصر «جديد و مثبتي براي حل و فصل مشكلات» در روابط با آتن شده است. به باور تركيه، اگرچه اختلافات دوجانبه‌اي در درياي اژه و شرق مديترانه وجود دارد، اما توافق كرديم كه ابتكارات تازه‌اي براي حل اختلافات مطرح كنيم. احياي كانال‌هاي ارتباطي ميان تركيه و يونان تحولي مثبت است و مساله پناهجويان موضوعي نيست كه بر سر آن رقابت داشته باشيم و بايد در اين باره همكاري كنيم. نمي‌خواهيم شاهد تلفات بيشتر در درياي اژه باشيم.
يونان نيز كه اين مذاكرات را «فرصت تاريخي» توصيف مي‌كند و مذاكرات با تركيه را در بخش سياسي و اعتمادسازي مورد توجه خود دارد، به خوبي مي‌داند كه فاصله‌هاي ايجاد شده از گذشته‌ها به ارث رسيده و يك‌باره حل نمي‌شود و نبايد اجازه بدهيم به بحران تبديل شود. حل‌وفصل اختلافات اساسي بين دو كشور از جمله توافق طرفين براي ارجاع پرونده تحديد فلات قاره و منطقه انحصاري اقتصادي دشوار ارزيابي مي‌شود، به برداشتن گام‌هاي موازي براي حفظ فضاي مثبت در روابط و اعتمادسازي نياز است. در مذاكرات جاري نقشه راهي براي ماه‌هاي باقيمانده تا پايان سال جاري تعريف شده است. در اين ديدارهاي اخير، تعليق فعاليت‌هاي نظامي و انجام مانورهاي نظامي در اژه و شرق مديترانه، برقراري ارتباط فوري در صورت وقوع بحران در روابط، نظارت مستقيم دو وزير بر تماس‌هاي سياسي دوجانبه، برگزاري نشست شوراي عالي همكاري يونان و تركيه در 7 دسامبر در آتن بعد از 7 سال، آغاز گفت‌وگوهاي سياسي در سطح معاونان وزارت خارجه و اجرا و تقويت هر چه سريع‌تر گفت‌وگوها در سطح نظامي پيرامون اقدامات اعتمادسازي، مورد تاكيد طرفين قرار گرفت.
هر دو كشور تركيه و يونان عضو ائتلاف دفاعي ناتو هستند و سال‌هاست كه بر سر مرزهاي دريايي و حقوق اكتشاف انرژي در درياي اژه و مديترانه شرقي با يكديگر اختلاف دارند. طرفين توافق دارند فعلا موضوع قبرس در مذاكرات دوجانبه نقشي نداشته باشد، چراكه آتن و آنكارا نمي‌خواهند پرونده مذاكرات را سنگين كنند و آن را در شرايط كنوني غير قابل حل مي‌دانند.
در نشانه‌اي از گرم شدن بيشتر روابط بين دو كشور همسايه تركيه و يونان، اخيرا يك هيات دفاعي يونان براي گفت‌وگو با همتايان تركيه‌اي خود براي برگزاري نشست اعتمادسازي به «آنكارا» سفر كرده است. اين نشست، چهارمين جلسه از نوع خود در سال‌هاي اخير است. هر دو طرف در اين نشست روي محدود كردن تمرين‌هاي دريايي توافق كردند. تمرينات دريايي در درياي اژه براي مدت طولاني عامل تنش بين دو كشور بوده است.
يونان به‌‌رغم اينكه قصد ندارد وارد مسابقه تسليحاتي با آنكارا شود، برنامه تسليحاتي جاه‌طلبانه‌اي را اجرا مي‌كند. يكي از اين موارد خريد جنگنده از امريكا و افزايش بودجه دفاعي به منظور مقابله با تركيه در شرق مديترانه است. يونان بر اين باور است بايد از جزاير در برابر حمله احتمالي تركيه دفاع كند، اما مقامات تركيه مي‌گويند نظامي‌سازي مداوم اين جزاير مي‌تواند منجر به زير سوال بردن مالكيت آنكارا شود. تركيه بارها نسبت به چنين اقداماتي هشدار داده است. اخيرا نشست هيات‌هاي يونان و تركيه پيرامون اقدامات اعتمادسازي در آتن و آنكارا در فضايي مثبت برگزار شده است. در اين نشست‌ها طرفين در مورد فعال‌سازي مجدد و اجراي اقدامات توافق شده مندرج در فهرست سال 2010، توافق كردند مكانيسم برقراري ارتباط و تسهيل اجراي اقدامات اعتمادسازي را ايجاد كنند. همزمان با برگزاري اجلاس اقدامات اعتمادسازي در آنكارا، وزير دفاع يونان مدعي شد در هر گونه گفت‌وگو بين يونان و تركيه و در هر گونه تلاش براي باز شدن فصلي جديد در روابط دو كشور، بايد لحاظ شود كه گفت‌وگو در چارچوب پيمان لوزان و حقوق بين‌المللي درياها انجام شود و موضوعات حاكميتي هرگز مورد بحث قرار نخواهند گرفت. وزير خارجه درخصوص انتظارات آتن از اجلاس شوراي عالي همكاري (7 دسامبر در آتن) اعتقاد دارد اختلافات جدي با تركيه در مورد بسياري از موضوعات بنيادين وجود ندارد، اما اين مانعي براي دور ميز نشستن و گفت‌وگو بين مقامات دو كشور نمي‌شود. موفق شديم كانال ارتباط با تركيه ايجاد كنيم تا اختلاف‌نظرات به بحران تبديل نشوند. اختلاف‌نظرات زيادي از جمله در زمينه خاورميانه داريم، اما اين نبايد مانع از نشستن دور ميز و گفت‌وگو شود. در زمينه تحديد فلات قاره و منطقه انحصاري اقتصادي اختلاف داريم. همزمان موضوعات ديگري وجود دارد كه مي‌توان در مورد آنها گفت‌وگو كرد. در سطح وزراي خارجه هرگز موضوعات حاكميتي مطرح نخواهد شد.