روزنامه اعتماد به بهانه برگزاري نشست مخالفان طالبان در «دوشنبه» و «وين» بررسي كرد
خيز نسل جوان افغانستان براي عبور از طالبان
ساناز نفيسي
در حالي كه نهادهاي حقوق بشري و بازيگران جهان كماكان درگير فعل و انفعال‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي طالبان و نقض حقوق بشر در افغانستان هستند، مخالفان به بهانه برگزاري دو نشست امنيتي در دوشنبه (پايتخت تاجيكستان) و وين (پايتخت اتريش)؛ گردهم آمده و تلاش كردند تا با تكيه بر چنين كنفرانس‌هايي راهي براي پايان دادن به وضعيت حاكم بر افغانستان بيابند. نشست‌ها در حالي برگزار شد كه گروهي از ناظران با اشاره به چند صدايي حاكم بر افغانستان كه ريشه در مولفه‌هاي قومي، زباني و مذهبي دارد، بر اين باورند كه عدم اجماع نظر، مهم‌ترين مانع پيش روي منتقدان طالبان محسوب مي‌شود. با اين همه، آنگونه كه گزارش‌ها مي‌گويند، منتقدان در نشست وين توانستند در باب سندي واحد كه از آن تحت عنوان «نقشه راه» ياد شده، به توافق دست يابند؛ توافقي كه گروهي از تحليلگران آن را گامي نخست براي وحدت نظر و گروهي ديگر، سندي نمادين قلمداد مي‌كنند.
اسماعيل خان كه در اواسط دهه 70 زندگي خود قرار دارد در گردهمايي دوشنبه، پايتخت تاجيكستان، تاكيد داشت كه تنها دو راه براي آزادي افغانستان وجود دارد: گفت‌وگو يا جنگ. به باورش مذاكره با طالبان هرگز كارساز نبوده است. پس جنگ تنها گزينه باقيمانده است. اما اين موضع‌گيري ظاهرا در نشست وين مورد استقبال قرار نگرفت. با وجودي كه در اعلاميه سال ۲۰۲۲ اين نشست تاكيد شد كه شركت‌كنندگان از مقاومت عليه طالبان حمايت مي‌كنند، مدتي كه گذشت، رهبران و احزاب سياسي از مقاومت مسلحانه عليه طالبان حمايت قابل‌توجهي نكردند. رهبران حزب جمعيت اسلامي از جمله عطامحمد نور و صلاح‌الدين رباني بر اتحاد و همبستگي تاكيد كردند و از دستيابي به اتفاق‌نظر بر ادامه مبارزه عليه طالبان سخن گفتند.
بيم و اميدها براي گذار از وحشت
ناظران مي‌گويند، دو سال بعد از بازگشت طالبان به قدرت، قرار بود اين گردهمايي‌ها، فرصتي براي گروه‌هاي مخالف باشد تا طرحي جهت اصلاح مسير اين كشور ارايه كنند. كشوري كه امروز بيش از هر زمان ديگر درگير جنگ داخلي، قوم‌گرايي، ايده‌هاي راديكال و نگران‌كننده است. برخي از تحليلگران غربي انگشت اتهام را به سوي گروهي از چهره‌هاي برجسته افغان و منتقد طالبان نشانه رفته و مدعي‌اند، اين مقوله كه چهره‌هاي برجسته افغان قادر به كنار گذاشتن كيش‌هاي شخصيتي و جاه‌طلبي‌هاي‌شان نيستند، براي آينده افغانستان چالش‌برانگيز خواهد بود. رحمت‌الله نبيل، رييس سابق سرويس‌هاي امنيتي افغانستان در دوران جمهوري، از فقدان شفافيت، بينش و اجماع - در ميان اپوزيسيون و در كل جهان انتقاد كرد و گفت كه نبود اين سه گزاره به طالبان اجازه داده تا قدرت خود را تثبيت كند. با اين همه گروهي ديگر باور متفاوتي دارند و با استناد به تركيب جمعيتي جماعت حاضر در نشست‌ها؛ همان‌هايي كه بيشترين محدوديت‌ها را تحمل كرده و خواهان تغييراتي برجسته هستند، رهبري احمد مسعود براي گذار از بحران حاكم را اميدوار‌كننده مي‌دانند.
بازگشت به گذشته‌اي شوم
چند صدايي ميان مخالفان در حالي است كه شواهدي مبني بر رويكرد تند طالبان در قبال مردم افغانستان و تهديد آنها براي امنيت جهاني بالاخص بازيگران منطقه در اين دو سال ثبت شده است. چندين آژانس مرتبط با سازمان ملل از نقض مداوم حقوق بشر و حمايت از گروه‌هاي راديكال توسط طالبان در سراسر منطقه و حتي اروپا نوشته‌اند. دولت مجارستان مي‌گويد كه طالبان در قاچاق افراد براي جمع‌آوري پول جهت ترور دست دارد. نبيل در گفت‌وگو با فارين پالسي تاكيد داشت در منطقه‌اي درگير سلاح هسته‌اي، طالبان مي‌تواند براي به دست آوردن اين سلاح هولناك گام‌هايي جدي بردارد، اما نه براي استفاده، براي سود. ناظران مي‌گويند عدم توجه بين‌المللي به تهديد طالبان در افغانستان، زمينه را براي آنچه هانس ياكوب شيندلر، مدير ارشد پروژه مبارزه با افراط گرايي مستقر در برلين و نيويورك، از آن تحت عنوان «بازگشت گذشته به آينده» ياد مي‌كند، فراهم كرده است.
گل به خودي
در اين ميان، حمايت گروهي از بازيگران از طالبان به تهديدي جدي عليه خود اين گروه تبديل شده است. پاكستان كه از طالبان براي خنثي كردن جاه‌طلبي‌هاي هند براي رهبري منطقه‌اي حمايت مي‌كرد، از حملات راديكال متعدد توسط گروه وابسته به كابل، بالاخص تحريك طالبان پاكستان كه هدف آن از بين بردن دولت پاكستان بود، آسيب ديده است. تاجيكستان كه هميشه محتاط و در عين حال عمل‌گرا است، تهديد طالبان را درك مي‌كند، زيرا در سال جاري چندين حمله را خنثي و اسلحه، مهمات، مواد و پول نقد را ضبط كرد. شيندلر تاكيد دارد كه سازمان ملل متحد با محدوديت مواجه است: از يك سو، اين سازمان گروگان است و براي امنيت كارمندان خود در افغانستان به طالبان وابسته و در عين حال در جست‌وجوي راهي براي كاهش بحران انساني است، «خودارزيابي» جديد سازمان ملل هيچ آينده جديدي را براي آينده پس از طالبان ارايه نمي‌دهد. در باب مقابله با اين تهديدها پاسخ‌هاي كمي در دوشنبه و وين ارايه شد. اسماعيل خان در حالي كه رهبري يك گروه نظامي در هرات را بر عهده داشت، در نشست دوشنبه نتوانست راه‌حل منسجمي براي خروج از بحران حاكم ارايه دهد، از همين رو گروهي مدعي‌اند حضور امير هرات نااميد‌كننده بود؛ آنها اسماعيل خان را تجسم گارد قديمي شكست‌خورده مي‌دانند. يكي از نمايندگان كه نخواست نامش فاش شود، گفت: بازگشت اسماعيل خان تفاوتي را ايجاد نخواهد كرد. خان ظاهرا نماينده شوراي عالي مقاومت ملي، ائتلافي از جنگ‌سالاران مانند عبدالرشيد دوستم بود.
آينده ميراث‌دار شاه پنجشير
اما در باب احمد مسعود، نظرها متفاوت است. مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملي، غايب بزرگ نشست دوشنبه و حاضر برجسته نشست وين بود. بسياري از جوانان افغان كه به او به عنوان رييس‌جمهور آينده اميد دارند، اكنون شاهد كيش شخصيتي هستند كه آينه پدرش، رهبر سابق ائتلاف شمال، احمد شاه مسعود است. از همين رو شيندلر گفت كه فارغ از بي‌ميلي براي بازگشت به جنگ در افغانستان، با رصد كردن خواسته‌هاي نسل جوان افغانستان متوجه خواهيد شد كه چه كساني بايد در داخل خيمه بمانند تا ظهور ديدگاه بديل براي افغانستان فراتر از مرزها را تسهيل كنند.