نيازمندي‌هاي افراد معلول در طراحي شهر هوشمند
رحمان دلاوري
تحرك و جابه‌جايي يكي از چالش‌برانگيزترين مسائلي است كه افراد داراي معلوليت، بايد بر آن غلبه كنند. اين افراد بايد هر سفري را كه انجام مي‌دهند به دقت آماده و از قبل برنامه‌ريزي كنند. براي افراد ويلچري بسيار مهم است كه در شهر به روشي مستقل و راحت تردد كنند و از محل پياده‌روهاي پايين‌تر و توالت‌هاي قابل دسترس آگاه باشند. امروزه به مدد گسترش دنياي ديجيتال و استفاده چشمگير از گوشي‌هاي هوشمند، تحول بزرگي در حوزه ارتباطات و استفاده از فناوري اطلاعات به عنوان ابزار كمكي براي عموم انسان‌ها به ويژه افراد داراي معلوليت شكل گرفته است. عموم افراد جامعه به كمك برنامه‌ها و اپليكيشن‌هاي قابل نصب در گوشي‌هاي هوشمند خود به راحتي مي‌توانند خدمات متنوعي را دريافت نمايند. استفاده از اين بستر ديجيتال و فناوري‌هاي هوشمند فرصت ويژه و بي‌نظيري را نيز براي تحول در سبك زندگي افراد داراي معلوليت فراهم نموده و اين امكان براي آنها ايجاد شده تا به كمك فناوري‌هاي نوين و هوشمند، احساس استقلال و رضايتمندي بيشتري را در زندگي جاري خود تجربه نمايند. امروزه در سطح دنيا پلتفرم‌ها و اپليكيشن‌هايي طراحي و اجرا شده است كه به افراد داراي معلوليت براي گردش و تفريح آسان در سطح شهرها بسيار كمك مي‌كنند. اين اپليكيشن‌ها غالبا يك برنامه مسيريابي مبتني بر فناوري هوش مصنوعي هستند كه به افراد داراي معلوليت كمك مي‌كنند تا هنگام سفر و زماني كه در حال رفت و آمد و گردش هستند، آگاهي و اطلاعات بيشتري درباره مسير و مقصدي كه سفر مي‌كنند، داشته باشند و از اين طريق استقلال و رضايت بيشتري كسب كنند. فرض كنيد فرد داراي معلوليت قصد مراجعه به يك اداره دولتي، فروشگاه، رستوران يا هتل را دارد. او با كمك اين اپليكيشن‌ها به راحتي مي‌تواند از وضعيت دسترس‌پذيري يا مناسب‌سازي آن مكان آگاه شود. به عنوان مثال مي‌تواند بفهمد كه در آن مكان آيا رمپ يا سطح شيب‌دار مناسب در ورودي ساختمان وجود دارد يا اگر ساختمان داراي طبقات زياد است آيا آسانسور مناسب ويلچر در آن ساختمان تعبيه شده است يا خير يا سرويس بهداشتي مناسب در آن ساختمان وجود دارد يا خير. با اين اوصاف اين امكانات نرم‌افزاري نوين به برنامه‌ريزي بهتر افراد داراي معلوليت و لذت بردن آنها از سفر و گردش و تفريح در سطح شهرها كمك شاياني مي‌كند.
يكي از كاربردي‌ترين برنامه‌هاي GPS در سراسر جهان كه افراد نابينا يا ويلچري به كمك آن مي‌توانند سفر خود را از قبل برنامه‌ريزي كنند و مسير خود و بهترين وسيله حمل و نقل را باتوجه به نوع معلوليت خود انتخاب كنند اپليكيشن
Google Map است. افراد ويلچري به كمك گزينه wheelchair accessible در اين اپليكيشن به راحتي مي‌توانند از وضعيت رمپ‌ها و آسانسورها در نقاط مختلف شهر مطلع شوند. به علاوه ويژگي accessible places به آنها كمك مي‌كند تا اطلاعات بيشتري در مورد چيدمان بسياري از اماكن داشته باشند: ورودي ساختمان، مكان‌هاي پاركينگ، سرويس‌هاي بهداشتي، چيدمان صندلي و... افراد نابينا نيز از اين ويژگي براي يافتن مكان دقيق ورودي ساختمان استفاده مي‌كنند. اپليكيشن Moovit يك برنامه بسيار كاربردي ديگر براي افرادي است كه از حمل و نقل عمومي استفاده مي‌كنند. به عنوان مثال، زماني كه اعلان‌هاي صوتي در اتوبوس غيرفعال هستند، بلافاصله قادر است اطلاعات ترافيكي را به مسافران ارايه كند و براي افراد نابينا بسيار مفيد است. اپليكيشن Wheelmap نيز يك برنامه كاربردي ديگر است كه همه مكان‌هاي عمومي قابل دسترس مانند (رستوران‌ها، مغازه‌ها، كافه‌ها و...) را فهرست و نقشه‌برداري مي‌كند. حتي كاربران مي‌توانند داده‌ها و اطلاعات مربوط به سطح دسترسي مكان‌ها را در آن وارد كنند. اپليكيشن‌هاي مورد اشاره نمونه‌هايي از برنامه‌هاي نرم‌افزاري متنوعي هستند كه اكنون در سطح دنيا به كمك افراد داراي معلوليت آمده‌اند و سفر و گردش و تفريح را براي آنها بسيار جذاب‌تر و لذتبخش‌تر كرده‌اند. در كشور ما سازمان‌هاي متولي و خدمات‌رسان به افراد داراي معلوليت هنوز براي طراحي و اجراي چنين برنامه‌هايي اقدام ملموسي انجام نداده‌اند و اصولا يك اتاق فكر متمركزي با هدف تسهيل زندگي افراد داراي معلوليت شكل نگرفته است. با عنايت به اينكه موضوع دولت الكترونيك و هوشمندسازي به صورت جدي در دستور كار ارگان‌ها و دستگاه‌هاي اجرايي مختلف قرار گرفته و ستادها و كميته‌هاي عملياتي شهر هوشمند در سازمان‌هايي مانند سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور، شهرداري‌هاي كلان‌شهرها، وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري و... شكل گرفته است اين انتظار و مطالبه جدي وجود دارد كه اين سازمان‌ها در طراحي و هوشمندسازي شهرها حتما به الزامات و نيازمندي‌هاي افراد داراي معلوليت در اين حوزه مهم و راهبردي نيز التفات ويژه داشته باشند و به تكاليف و مسووليت‌هايي كه در قانون حمايت از حقوق معلولان برعهده آنها گذاشته شده، عمل نمايند. تبيين اين الزامات براي دانشگاه‌ها، مراكز رشد و فناوري و شركت‌هاي استارت‌آپي فعال در حوزه فناوري اطلاعات رسالت ديگري است كه بيشتر برعهده سازمان و نهادهاي متولي معلولين به ويژه سازمان بهزيستي كشور و سازمان‌هاي مردم‌نهاد و مطالبه‌گر معلولين است.
نويسنده كتاب شهر هوشمند فراگير و الزامات افراد داراي معلوليت