آموزش و پرورش در بومي‌ترين نقطه، غيربومي
محمد ملاكي
زبان تعليم و تربيت در جهان امروز، زباني «جهاني است»، هر چند كه مضمون آن بر اساس فرهنگ‌ها مي‌تواند «محلي» و «بومي» باشد. در قرن جديد، جهان در تجربه‌اي جديد وارد شده و تعليم و تربيت در اين عصر به لحاظ روش‌ها، محتوا و اهداف رنگي ديگر به خود گرفته است. تحول در عرصه آموزش و پرورش به گونه‌اي است كه ايجاد كلاس‌هاي دموكراتيك و مهم‌تر از آن تشكيل كلاس‌هاي مجازي با استفاده از پيشرفته‌ترين فناوري‌هاي اطلاعاتي مطرح است. عصر جديد، عصر يگانگي انسان‌ها، عصر دهكده جهاني، عصر ماهواره، عصر تهي شده زمين و يورش به قلمروهاي كهكشان نام گرفته است. آيا سيستم آموزشي در جهان كنوني ما با روش‌هاي معمول مي‌تواند به حيات خود ادامه دهد؟ آنچه مسلم است، ضرورت خارج شدن آموزش و پرورش از تنگنا و محدوده زماني و مكاني (اينجا و اكنون) و تعامل با جامعه جهاني است. ساختار و خاستگاه سيستم آموزش از صورت نظام بسته و مكانيكي و تحول آن به شكل ارگانيك، پويا، باز و انعطاف‌پذير امري غير قابل انكار است، در اين صورت تعليم و تربيت، همه ابعاد شخصيت و تمامي لايه‌هاي زندگي فردي و اجتماعي را در برمي‌گيرد. همان مفهومي كه سازمان يونسكو با عنوان يادگيري گنج درون بر چهار ستون «يادگيري زيستي»، «با هم زيستن»، «انجام دادن» و «دانستن» معنا كرده است. محتواي برنامه‌ريزي آموزشي در سيستم تعليم و تربيت نوين به تناسب ويژگي‌هاي اقليمي و با حفظ سياست‌هاي كلي آموزش و پرورش بايد قابليت انعطاف داشته باشد و برنامه‌ريزي اقتضايي، جايگزين برنامه‌ريزي ايستا و انجمادي شود. در اين سيستم و در منطق تعليم و تربيت نوين، هر كس، شخصا حاكم و عامل ترقي فرهنگي و اخلاقي خويش خواهد بود و خودآموزي، خودرهبري و خودگرداني در فرآيند يادگيري تقويت مي‌شود. در واقع، فرهنگ‌ها و ارزش‌ها از نو بازسازي و بازآفريني مي‌شوند و آموزش و پرورش كارآمد در آينه تجارب ساير كشورها شكل مي‌گيرد.تجربه نشان داده است كه چگونگي وضعيت آموزش و پرورش در كشورهاي مختلف، داستان رشد و انحطاط هر كشور در طول حيات تاريخي آنهاست.
جامعه‌اي پيشرفته است كه سيستم آموزشي پيشرفته و مترقي داشته باشد و برعكس قومي منحط يا دچار ركود است كه داراي نظام آموزشي عقب‌مانده و راكد باشد و اين نكته قابل تعميمي است كه در ابعاد مختلف و در همه زمينه‌هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، حتي مذهبي و اخلاقي و در رابطه با كليه جوامع انساني صادق است. با نگاهي گذرا به تاريخ كشورهاي پيشرفته علمي- صنعتي درمي‌يابيم كه اين‌گونه كشورها با آينده‌نگري دقيق و سرمايه‌گذاري مادي و معنوي فراوان در آموزش و پرورش كشور خويش به اهداف نهايي خود جامه عمل پوشانده‌اند.كشورهاي توسعه يافته به كارگيري اصلاحات در كلاس درس، نظريه‌هاي يادگيري، افزايش ظرفيت نظام آموزشي، استقرار استانداردها و سنجش عملكردها، تجديدنظر در برنامه درسي و تخصصي شدن حرفه معلمي و تاثير فناوري در يادگيري و آماده‌سازي براي اشتغال را از اهداف اصلاحات در آموزش و پرورش برشمرده‌اند. در مجموع، اگرچه هدف‌هاي آموزش و پرورش در سراسر جهان از شباهت‌هايي برخوردار است و در مواردي به يكديگر ارتباط دارند، مقايسه ميزان موفقيت‌هاي يكي نسبت به ديگري، نظر برنامه‌ريزان را به عوامل مختلف و از آن جمله روش‌هاي به كار رفته در ساختار نظام آموزشي كشورهاي مختلف جهان متوجه مي‌سازد و بهره‌گيري از تجارب ساير كشورها در يافتن راه‌حل‌هاي اثربخش براي دشواري‌هاي موجود آموزش و پرورش، آثار مثبتي خواهد داشت. در مسير تحولات سازنده و با توجه به تجارب و اندوخته‌هاي ساير كشورها در برقراري شيوه‌هاي مديريت در سطوح مختلف نظام آموزشي و با ژرف‌انديشي نسبت به اصلاحات آموزشي به اين نتيجه دست مي‌يابيم كه ديگر نبايد اين تجارب را كه ديگران با قيمت صرف زمان و سرمايه‌گذاري به مقياس وسيع به دست آورده‌اند به لحاظ عدم اطلاع دوباره به محك تجربه بزنيم. اگر هدف ما تبليغ و ترويج دين است، چه لزومي دارد در آموزش و پرورش روحاني استخدام كنيم؟ جامعه و مردم كه در اختيارشان هست، چرا فكر مي‌كنيد آموزش و پرورش بخش عقيدتي و سياسي حكومت جمهوري اسلامي است. در شرايطي كه كار آموزش و پرورش كاملا متفاوت است. در جهان امروز مشاغل، علوم و دانش‌هاي موجود در جهان به سوي «تخصصي شدن» پيش مي‌روند.اين يك امر بديهي و مسلم در جهان بالغ است كه كشيش براي كليسا و راهب بودايي براي معبد و خاخام براي كنيسه تربيت مي‌شوند و اگر كسي از اين روحانيون مذهبي بخواهد وارد مدرسه يا شغل ديگري شوند ابتدا لازم است از كسوت خويش بيرون آيد و دوباره در زمينه مورد نظر خود تحصيل كرده و تلاش كند. انتظار مردم از نخبگان و اليت جامعه آگاهي‌بخشي در خصوص مهم‌ترين چالش‌هاي آموزش و پرورش در فقدان مدل توسعه آموزش عالي و عدم توجه به معيشت، شأن و منزلت معلمان و از همه مهم‌تر بي‌توجهي به خواسته‌ها و نيازهاي نسل جديد است.
دكتراي تخصصي فلسفه تعليم و تربيت و رييس سابق آموزش و پرورش مشهد