كافه پرسش
محمود فاضلي
كتاب «كافه پرسش» نوشته احمد راسخي لنگرودي از سوي انتشارات كوير منتشر شد. چرا ما غالبا از پرسش ميگريزيم؟ آيا هميشه اينچنين بودهايم يا در شرايطي چنين گريزي بر ما عارض شده است؟ چنين گريزي ريشه در كجاي زندگي ما آدميان دارد؟ چرا هرگاه سخن از پرسش ميرود ياد دوران كودكي و سالهاي تحصيل خود ميافتيم؟ پرسش‌هاي دوران كودكي غالبا چه نوع پرسش‌هايي بودهاند؟ پرسش چيست و نقش و اهميت آن در كجاست؟ منشأ پرسش چيست؟ اصلي‌ترين پرسش‌هاي بشر كدام است؟ كداميك از اين دو مقوله از اهمیت برخوردار است؛ پرسش يا پاسخ؟ پرسش از جهل برميخيزد يا از علم؟ پرسش‌هاي بنيادين كدام هستند؟ آيا مي‌توان بدون پرسش‌هاي بنیادين زيست انساني داشت؟ پرسش‌هاي اساسي و مهم انسان را چه پرسش‌هايي تشكيل ميدهند؟ اساسا آنجا كه پرسشي نيست چگونه جايي است؟ آيا بدون پرسش مي‌توان انديشهاي را شكل داد يا بدون انديشيدن مي‌توان به پرسشي دست يافت؟ كتاب با عطف به چنين پرسش‌هايي، سر در مقوله پرسش گشوده است. چندان به دنبال پاسخ دادن به بسياري از پرسش‌هاي طرح شده نيست؛ جز در مواردي. اين اوراق پيش از هر تاملي است بر مقوله پرسش؛ و نه ادعايي در پاسخگويي بيشتر، اهميت مقوله پرسش و انواع پرسش را محور بحث خود قرار مي‌دهد. اين كتاب 144 صفحهاي ميكوشد از مقولهاي سخن بگويد كه بيش از همه دوران عمر با كودكيهاي ما پيوند خورده است. اما دريغا در مواجهه با انواع موانع، بخش قابل توجهي از آن غريبانه به محاق رفته است تا آنجا كه در پارهاي، اذهان را غريبه هم مي‌آيد!
اين كتاب در يازده جُستار گرد آمده است. در سه جستار نخستين با عناوينِ «فيلسوف كوچك»، «سركوب پرسش» و «هراس از پرسش» كه مهمترين و اصلي‌ترين جستار‌ها را به خود اختصاص مي‌دهد. كوشش مي‌شود پرسش‌هاي دوران كودكي مورد بازكاوي قرار گرفته و از موانعي سخن به ميان آورده مي‌شود كه در دوره‌هاي مختلف بر سر راه پرسشگري قرار مي‌گرفت. «آنجا كه پرسشي نيست»، عنوان چهارمين جستار از اين كتاب را به خود اختصاص داده است. در جستار پنجم كه با عنوان «قلاب پرسش» مي‌آيد، بر اين امر تصريح دارد كه ما آدميان بدون قلاب پرسش در صيدِ لطيفه حقيقت ناتوانيم. به ندرت قادر خواهيم بود لطيفه حقيقت را به چنگ آوريم.
در جستار ششم اين پرسش طرح مي‌شود كه پرسشگر واقعي كيست؟ «پرسش‌هاي كشنده» عنوان جستار هفتم از اين مجموعه را تشكيل مي‌دهد. پرسش‌هايي كه به‌رغم پرسش‌هاي علمي، پيشين و مقدم بر تجربه‌اند. تجربه را در ورود به دنياي آنها راهي نيست. چنين پرسش‌هايي در آزمايشگاه يا به كمك آزمون‌هاي تجربي پاسخ نمي‌گيرند. هيچگاه كهنه و فرسوده نمي‌شوند. هميشه تاريخ با بشر بوده و همچنان با بشر مي‌ماند. در جستار هشتم با عنوان «فيلسوف پرسش»، شخصيت سقراط در نقش چهره‌اي پرسشگر و نيز اهميت نقش و جايگاه پرسش در گفت‌وگو‌هاي سقراطي مورد درنگ و تامل قرار مي‌گيرد.
جستار نهم با عنوان: «سه پرسش كليدي»، از موضوع انديشيدن، عمق آن، و نيز كيفيت انديشيدن، يا درستي و نادرستي در نحوه انديشيدن سخن به ميان مي‌آورد. سه پرسش كليدي كه در مقوله انديشيدن در اين جستار مورد بحث قرار مي‌گيرد عبارت مي‌شود از اينكه: ما به چه چيز مي‌انديشيم؟ و به آن چيز تا چه سطح و پايه‌اي مي‌انديشيم؟ اساسا درست مي‌انديشيم يا غلط؟ دهمين جستار به «پرسش از زندگي» اختصاص دارد. در يازدهمين و آخرين جستار از اين مجموعه تحت عنوان «چند پرسش ساده» چنين مي‌خوانيم: آيا بايد در برابر هر نوشته و گفته و ادعايي سر تسليم فرود آورد و بدون هيچگونه بررسي و پژوهشي بر آن مهر تأييد نهاد؟ آيا خبرها و داده‌هاي اطلاعاتي هميشه مصون از خطا و اشتباهند؟ آيا به صِرف اينكه «گفته‌اند» يا اينكه «نوشته‌اند» مي‌توان دنياي عقيده و جهان باور خود را بر مدار «گفته‌ها» و «نوشته‌ها» شكل داد؟
احمد راسخي لنگرودي در مورد كتابش معتقد است: «اين كتاب هرگز نوشته نمي‌شد اگر موسسه فرهنگي «خانه دوست» امكان برگزاري درس‌گفتار‌هاي پرسش را در تابستان ۱۳۹۸ براي نگارنده فراهم نمي‌كرد. بخش عمده‌اي از فصل‌هاي اين كتاب حاصل مباحثي است كه طي يك دوره آموزشي در اين موسسه ارايه شده است.»
از اين نويسنده تاكنون متجاوز از ۵۰۰ مقاله و يادداشت و نيز بيش از ۲۰ عنوان كتاب در حوزه‌هاي فلسفي، سياسي، اجتماعي، تاريخي و فرهنگي به چاپ رسيده است.