چشم‌انداز مذاكرات ايران و امريكا
عارف دهقاندار
درگذشت رييس‌جمهور ابراهيم رييسي و حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه و تني چند تن از مقامات جمهوري اسلامي در سانحه سقوط هلي‌كوپتر در 29 ارديبهشت، معادلات سياسي كشور را هم در عرصه داخلي و هم در عرصه خارجي وارد مرحله جديدي كرد و اكنون پس از گذشت دو هفته از آن اتفاق، روند ثبت‌نام از داوطلبان رياست‌جمهوري آغاز و كشور در آستانه انتخاباتي زودهنگام قرار گرفته است و باتوجه به نامزد شدن سعيد جليلي و علي لاريجاني و احتمال تاييد صلاحيت ايشان، به احتمال فراوان، مساله سياست خارجي و مذاكرات هسته‌اي، از‌جمله مسائل چالشي در مناظرات انتخاباتي پيش رو خواهد بود. هر چند كه ريل‌گذاري و سياست‌هاي كلان نظام توسط رهبري جمهوري اسلامي و شخص آيت‌الله خامنه‌اي تعيين مي‌شود، اما با توجه به جايگاه ويژه رييس‌جمهور و تعداد ديگري از اعضاي هيات دولت در شوراي عالي امنيت ملي كه مهم‌ترين وزنه تصميم‌گيري در عرصه سياست خارجي محسوب شده و سياست‌هاي نظام در اين عرصه را در چارچوب و محدوده تعيين شده از سوي رهبري نظام تعيين مي‌كند و رياست آن را نيز شخص رييس‌جمهور به عهده دارد، نتيجه اين انتخابات، تاثير مهمي بر راهبرد سياست خارجي كشور هم در سطح منطقه و هم در سطح نظام بين‌الملل خواهد داشت و باتوجه به اينكه به فاصله اندكي پس از انتخابات ايران، انتخابات ايالات‌متحده امريكا نيز برگزار مي‌شود، براي ترسيم چشم‌انداز مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و امريكا، مي‌بايست منتظر نتيجه هر دو انتخابات ماند. اكنون تا زمان تشكيل دولت بعدي و انتخاب وزير خارجه جديد، علي باقري‌كني، سرپرستي دستگاه ديپلماسي كشور را به عهده داشته و مجري سياست‌هاي كلاني است كه از سوي رهبري نظام و شوراي عالي امنيت ملي تعيين مي‌شود. البته در مورد مذاكرات هسته‌اي، باتوجه به اينكه وي در حال حاضر، در جايگاه بالاترين مقام رسمي دستگاه ديپلماسي قرار دارد، پروتكل‌ها حكم مي‌كند كه وي از مذاكره با يك مقام پايين‌تر، در اين مورد اجتناب كند. لذا اگر قرار باشد پروتكل‌ها رعايت شود، حداقل تا زمان مشخص شدن وزير خارجه جديد، تهران مي‌تواند مذاكره‌كننده هسته‌اي ديگري را معرفي كند.
راهبرد هسته‌اي فعلي نظام
با توجه به نظم در حال گذار نظام بين‌الملل و محيط آشوب‌زده منطقه خاورميانه و تهديدات روزافزون اسراييل به عنوان تنها قدرت اتمي منطقه و جنايات آن در غزه و رفح، به نظر مي‌رسد كه نظام در حال حاضر راهبرد «بازدارندگي هسته‌اي در آستانه» يا «بازدارندگي هسته‌اي نهفته» را در پيش گرفته و به احتمال زياد تا مشخص شدن نتيجه انتخابات در امريكا، اين راهبرد ادامه خواهد داشت، چرا‌كه طبق نظرسنجي‌ها، احتمال روي كار آمدن مجدد ترامپ در امريكا وجود داشته و باتوجه به سابقه او در خروج از برجام در سال 2018 و وضع تحريم‌هاي بي‌سابقه و يك‌طرفه عليه كشور، عاقلانه به نظر نمي‌رسد كه در اين برهه زماني، نظام دست به يك توافق جدي با امريكا زده و اهرم «بازدارندگي هسته‌اي نهفته» خود را معامله كند. اين تحليل از آنجا نشأت مي‌گيرد كه پس از سخنان كمال خرازي، رييس شوراي راهبردي روابط خارجي مبني بر احتمال تغيير در دكترين هسته‌اي كشور در صورت تهديد موجوديتي، سيدعباس عراقچي، دبير شوراي راهبردي روابط خارجي و معاون سياسي سابق وزارت امور خارجه نيز در نشستي كه چند روز گذشته به ميزباني الجزيره برگزار شد، طي سخناني بيان داشت كه«تهديدات هسته‌اي اسراييل مي‌تواند ترتيبات امنيتي در منطقه را مختل كرده و كشورهاي منطقه را مجبور به ارزيابي مجدد دكترين امنيتي و هسته‌اي خود كند.» بيان اين سخنان توسط عراقچي كه از مذاكره‌كنندگان ارشد ايران در دوره مذاكرات برجام بوده است، نشان از تغييرجدي در راهبردهاي كلان هسته‌اي كشور دارد و بر اين اساس، احتمالا نظام بنا دارد كه از اهرم بازدارندگي هسته‌اي نهفته، در جهت كنترل رفتار اسراييل و كسب امتياز بيشتر از طرف امريكايي بهره ببرد. پژوهشگر روابط بين‌الملل