چشم‌انداز مذاكرات هسته‌اي ايران و امريكا
عارف دهقاندار
پيروزي دكتر مسعود پزشكيان در چهاردهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري، معادلات سياسي ايران چه در عرصه داخلي و چه در عرصه خارجي را تحت تاثير قرار داده است. پزشكيان در يادداشت اخير خود در تهران‌تايمز، سياست خارجي ايران را بر پايه اصول «عزت، حكمت و مصلحت» استوار دانسته و ابراز داشته است كه قصد دارد با پيگيري سياستي فرصت‌گرا، در روابط ايران با ساير نقاط جهان، منطبق با منافع ملي، گشايش‌هايي را اعمال كند. همچنين احياي برجام و بهبود روابط ايران با غرب و به ويژه اروپا يكي از مهم‌ترين شعارهاي وي در انتخابات اخير بوده است.
چالش اساسي در چشم‌انداز مذاكرات ايران با غرب براي احياي برجام، احتمال روي كار آمدن مجدد دونالد ترامپ در كاخ سفيد است. شخصي كه در ماه مه سال 2018، با خروج از برجام، تحريم‌هاي يكجانبه شديدي را تحت عنوان كمپين «فشار حداكثري» با هدف فلج كردن اقتصاد ايران، به كشورمان تحميل كرد و بنا داشت كه از اين طريق بر صادرات نفت، بانكداري و كشتيراني ايران، اثري مخرب بگذارد.
علاوه بر ايران، پايتخت‌هاي بسياري از كشورهاي جهان نيز در حال بررسي اين موضوع هستند كه اگر او در ماه نوامبر مجدد وارد كاخ سفيد شود، چگونه بايد با او و سياست‌هايش مواجه شوند. لذا مهم‌ترين سوالي كه دستگاه سياست خارجي ايران بايد به آن پاسخ دهد، اين است كه در صورت روي كار آمدن مجدد ترامپ، چه سياستي را در برابر رفتارهاي مخرب او در پيش خواهد گرفت . پيچيدگي اين مساله اينجاست كه ترامپ يكي از عوامل اصلي شهادت سردار سليماني بوده و اين مساله مي‌تواند در نوع مواجهه ايران با دولت احتمالي او تاثير بگذارد. اخيرا نيز در ماجراي ترور ناموفق ترامپ، برخي رسانه‌هاي غربي - عبري تلاش داشتند كه اين ترور را به گردن ايران بيندازند كه مقامات ايران ضمن تكذيب اين موضوع، بيان داشتند كه از طريق روندهاي قانوني در حقوق بين‌الملل در حال پيگيري اين مساله هستند.
علي باقري كني، سرپرست فعلي دستگاه سياست خارجه ايران، اخيرا در دو مصاحبه با نيوزويك و سي‌ان‌ان نكاتي را پيرامون راهبرد سياست خارجي ايران در قبال مذاكرات هسته‌اي بيان كرده است. وي در مصاحبه با نيوزويك، ضمن اشاره به سيگنال‌هاي مثبت دكتر پزشكيان مبني بر مذاكره و تعامل با غرب بيان داشت كه اكنون نوبت ساير كشورهاست كه نسبت به سيگنال‌هاي ايران واكنش مثبت و سازنده نشان دهند. وي در ادامه اين مصاحبه، ضمن اشاره به مساله چندجانبه گرايي بيان داشت كه از طريق چندجانبه‌گرايي مي‌شود جهاني شفاف‌تر، دموكراتيك‌تر و با ثبات‌تر ايجاد كرد كه البته اين مساله مشاركت ساير كشورها را طلبيده و جمهوري اسلامي بنا دارد كه مبتني بر سازوكارهاي بين‌المللي در اين مسير ايفاي نقش كرده و نقش موثري در زمينه گسترش و تثبيت چندجانبه گرايي ايفا كند. باقري‌كني درگفت‌وگو با سي‌ان‌ان در پاسخ به سوال فريد زكريا، مبني بر احتمال از سرگيري مذاكرات هسته‌اي و تمايل امريكايي‌ها براي دستيابي به توافق جديد با ايران، با تاكيد بر اينكه تهران به دنبال توافق جديد با امريكا نيست، اظهار داشت كه ايران در حال حاضر عضوي از برجام بوده و به دنبال احياي اين توافق است.
با توجه به مصاحبه باقري‌كني با نيوزويك مي‌توان اين‌طور برداشت كرد كه ايران در حال حاضر راهبرد «بازدارندگي هسته‌اي در آستانه» يا « بازدارندگي هسته‌اي نهفته» را در پيش گرفته است. باقري كني در مصاحبه خود صريحا اشاره داشته است كه ايران نمي‌تواند در برابر تهديدات روزافزون اسراييل بي‌تفاوت بوده و بايد در برابر تهديدات اين رژيم، از تمام ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي متعارف خود بهره ببرد. لذا همان‌طور كه اشاره شد، به نظر مي‌رسد كه ايران بنا دارد به عنوان يكي از اعضاي پاسخگو در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، به همكاري‌هاي خود با آژانس ذيل پادمان ادامه داده و اين اطمينان را به بازرسان آژانس بدهد كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران از مسير صلح آميز خود منحرف نخواهد شد. باقري‌كني همچنين در مصاحبه با فريد زكريا به فتواي حرمت ساخت سلاح هسته‌اي توسط رهبري جمهوري اسلامي اشاره كرد و بيان داشت كه رهبر ايران هم عالي‌ترين مرجع ديني و هم عالي‌ترين مرجع حكومتي در كشورمان است و دستورات و فتواهاي صادره از سوي ايشان براي همه بخش‌هاي دولتي لازم‌الاجراست و هيچ‌كس نمي‌تواند آن را نقض كند.
همچنين به نظر مي‌رسد كه بهتر است ايران براي جلوگيري از اجماع‌سازي جهاني ترامپ عليه ايران، ديپلماسي سازنده‌اي را با طرف اروپايي پيش گرفته و از طريق تقويت سطح روابط با اروپايي‌ها، مانع از ايجاد اجماع جهاني عليه ايران شود.
پژوهشگر مسائل بين‌الملل