نسرین نیکنام
سرطان؛ بیماری شناخته شده و البته نگران‌کننده‌ای که علی‌رغم پیشرفت‌های علم پزشکی همچنان در صدر بیماری‌هایی است که قربانی می‌گیرد؛ هر چند برخی از انواع این بیماری با تشخیص و درمان به‌موقع درمان می‌شود اما پزشکان و متخصصان معتقدند که پیشگیری بهتر از درمان است.
آمارها نشان می‌دهد که مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به این بیماری هستند که دلیل آن هم عمدتا تفاوت‌های بیولوژیکی است؛ البته متخصصان، تغییر سبک زندگی انسان‌ها را هم یکی دیگر از عوامل بروز بیماری سرطان در مردان و زنان می‌دانند و در این میان نباید مصرف سیگار و الکل را هم نادیده گرفت.
سارا جکسون، سرپرست تیم تحقیق و پژوهشگر بخش اپیدمیولوژی و ژنتیک سرطان در موسسه ملی سرطان، به Verywell گفت: «ما کمی شگفت‌زده شدیم که این عوامل سبک زندگی برای بسیاری از سرطان‌ها بخش کوچکی از تفاوت را توضیح می‌دهند.»
این‌طور که متخصصان می‌گویند سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در میان زنان است و بیشترین سن ابتلا به این سرطان هم بین سنین 35 تا 55 سال است.
چندی پیش فاطمه نجف‌زاده، متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگویی دلایل ابتلا به بیماری سرطان را عدم زایمان، تاخیر در یائسگی، رژیم‌های غذایی پرچرب، چاقی، تحرک ناکافی و عدم مصرف مناسب میوه و سبزیجات عنوان کرد. البته او مصرف الکل و استروژن یا همان هورمون‌درمانی، بلوغ زودرس، اولین بارداری بعد از سن 35 سالگی و عدم شیردهی به نوزادان را هم از دیگر فاکتورهای زمینه‌ساز ابتلا به این نوع سرطان می‌داند.
سبک زندگی خود را تغییر دهید
رامش عمرانی‌پور، متخصص سرطان پستان در گفت‌وگویی با «اعتماد» می‌گوید: «در 85درصد موارد، سرطان پستان هیچ علت ژنتیكی ندارد و بیمار هیچ‌گونه ریسكی غیر از خانم بودن و سنش ندارد.»
آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است.
چه دلایلی را می‌توانیم به عنوان دلایل ابتلا به سرطان پستان در زنان نام ببریم؟
علت شیوع زیاد سرطان پستان به خاطر سبک زندگی و ورود تكنولوژی به زندگی آدم‌هاست. ممكن است شما از من بپرسید دقیق بگو علت چه چیزی است، باید بگویم هیچ‌كس نمی‌تواند آن را بگوید اما ما یكسری فاكتورهای مستعدكننده یا خطر می‌شناسیم كه بگوییم چرا این‌قدر سرطان زیاد شده است. هیچ‌كس نمی‌تواند به شما بگوید این تقسیم سلولی یا خطای سلولی كه در یك بیمار رخ می‌دهد با مكانیزم‌های دفاعی خودش و با ژنتیك خودش اصلاح می‌شود، اما در یك بیمار دیگر اصلاح نمی‌شود. علتی كه اصلاح نمی‌شود این است كه آن آدم خاص كه خطای سلولی‌اش اصلاح نمی‌شود، تحت تاثیر یكسری ریسك فاكتورها و آلاینده‌های محیطی است. اصولا سرطان پستان فقط 10 تا 15درصد ژنتیكی است و ممكن است ژن سرطان را از پدر یا مادر به ارث ببرید. در 85درصد موارد سرطان پستان هیچ علت ژنتیكی ندارد و بیمار هیچ‌گونه ریسكی غیر از خانم بودن و سنش ندارد. بنابراین من نمی‌توانم این سوال شما را دقیقا پاسخ بدهم كه چرا سرطان پستان اتفاق می‌افتد. فقط می‌توانم بگویم كه تفاوت نسل جدید با نسل‌های قدیم كه سرطان در آنها كمتر بود به خاطر تغییر سبک زندگی است.
می‌توانید بیشتر توضیح دهید که سبک زندگی زنان در گذشته چه تغییري با سبک زندگی نسل امروزی دارد؟
اگر از سال‌های كودكی‌شان شروع كنیم، باید این‌طور توضیح دهم که در گذشته دخترها زودتر ازدواج می‌كردند و باردار می‌شدند و تعداد بچه‌های بیشتری داشتند و اینها همه حالت‌های پیشگیرانه داشت یعنی نسج پستان به یك بلوغی می‌رسید كه دیگر به سرطان‌زایی حساس نبود. اما در حال حاضر این بلوغ دیرتر اتفاق می‌افتد یعنی دخترها دیرتر ازدواج می‌كنند و تعداد بچه‌ها و شیردهی‌شان كمتر است. این فاكتور هورمونی است و اگر از این فاكتور بگذریم و به طریقه زندگی‌شان بپردازیم، در حال حاضر زندگی‌ها صنعتی شده و فعالیت‌ها کمتر، یعنی کمتر راه می‌روند و بیشتر با ماشین جابه‌جا می‌شوند. غذاهایی كه می‌خورند كمتر سالم است و همه این تغییرات در آدم‌ها باعث می‌شود سرطان زیادتر شود.
فكر می‌كنید راهی برای پیشگیری از سرطان وجود دارد؟
ما یكسری راه‌های پیشگیری عمومی در مورد همه جمعیت‌ها می‌گوییم. از لحاظ جلوگیری از سرطان سه سطح داریم؛ یك سطح خیلی تخصصی داریم كه در مورد آن نمی‌خواهیم بحث كنیم مثلا كسی كه می‌بیند ژنش مثبت است سینه‌اش را تخلیه كرده و پروتز كرده یا تخمدان‌هایش را درمی‌آورد كه این سطح تخصصی برای جمعیت محدود است. اما اگر برای جمعیت عمومی سوال می‌كنید پاسخ من اصلاح سبک زندگی است. یعنی رژیم غذایی و فعالیت فیزیكی را اصلاح كنید و آلایندگی‌های محیطی‌شان را كم كنید. ما می‌توانیم به جمعیت عمومی بگوییم. اما با این گرفتاری‌های زندگی‌های امروز همه می‌توانند این مسائل را لحاظ كنند؟ مثلا شما به همه می‌گویید دریافت فیبر رژیم‌غذایی‌‌تان را بیشتر كنید و میوه و سبزی بیشتر بخورید. آیا با این گرفتاری شغلی یك خانم می‌تواند این كار را انجام دهد؟ به او می‌گویید هفته‌ای سه دفعه حرفه‌ای ورزش كن به‌طوری كه عرق كنی و لذت ببری؛ این می‌تواند پیشگیری باشد. اما آیا یك خانمی كه این همه مسوولیت دارد، بیرون منزل و در داخل منزل كار می‌كند، گرفتار امور مختلف است، آیا می‌رسد این‌طور ورزش كند؟ به هر حال خیلی سخت شده كه شما بخواهید این آگاهی‌سازی را بدهیم. خیلی از بیمارهای ما هم این موضوعات را می‌دانند اما در اجرای آن مشكل دارند.
در بحث درمان غیر از اینكه ما سینه را تخلیه كنیم باتوجه به اینكه می‌گوییم علم هر روز پیشرفت می‌كند و هوش مصنوعی آمده، آیا از این تكنولوژی‌ها می‌توانیم استفاده كنیم كه آن خانم سینه‌اش را از دست ندهد؟ راه درمان دیگری وجود دارد؟
اولا كه ما زیر 50درصد بیمارهای‌مان سینه‌شان تخلیه می‌شود و بالای 50درصد از آنها دارای حفظ پستان هستند و فقط با عمل لامپكتومی یعنی تومور و حاشیه را برمی‌داریم و بیماری‌شان كنترل می‌شود. اینكه چه بیماري كاندیداي حفظ پستان است یا برداشتن آن به مشخصات خود بیمار و نوع تومور بستگی دارد. ولی ما تا بتوانیم سعی می‌كنیم سینه را حفظ كنیم چون از نظر ما یك عضو بدن است و نمی‌خواهیم برای بیمارهای‌مان نقص عضو ایجاد كنیم، ولی از لحاظ پیشگیری بله، اگر همه خانم‌ها چكاپ را انجام دهند و از متدهای غربالگری استفاده كنند، كم‌كم به پای كشورهای غربی می‌رسیم كه درصد زیادی از عمل‌های‌شان برای بیمارانی است كه اصلا توده‌شان لمس نمی‌شود و با كمك ماموی دیجیتال یا سونوگرافی‌‌های دقیق پیدا می‌شوند و جراح زمان جراحی مجبور است از رادیولوژی بخواهد جای تومور را به روش‌های مختلف برایش مشخص كند. اینها تشخیص زودرس است و كمكی كه مردم می‌توانند به ما داشته باشند. یعنی در عین حال كه هیچ علامتی ندارند غربالگری بروند و چكاپ سالیانه و سونوگرافی‌‌شان را انجام دهند و به متخصص زنان یا جراح‌شان مراجعه كنند و درخواست كنند كه من می‌خواهم سینه‌ام را چك كنم و آنچه صلاح می‌دانید برای من بنویسید. ما واضحا این را در ایران حس كردیم كه از روزی كه دستگاه‌های ماموگرافی ما به‌روز و دیجیتال شد، توانستیم سرطان‌ها را در درصد بیشتری از مردم در مرحله پیش‌سرطانی پیدا كنیم. یعنی در امریكا 25درصد سرطان‌ها در مراحل پیش‌سرطانی پیدا می‌شود در صورتی كه در كشور ما خیلی عقب است اما مثلا چیزی كه 20 سال پیش خیلی كم بود الان درصد بالاتری را در مرحله پیش‌سرطانی تشخیص می‌دهیم. مثلا در مركز انستیتوكنسر دانشگاه تهران این رقم‌مان به نزدیك 10درصد رسیده و به نظر ما بسیار عالی است.
آماری دارید كه میزان سرطان سینه سالانه در ایران چقدر است؟
آمار را كه سازمان یارك می‌دهد. این سازمان در لیون فرانسه است و به شما می‌گوید شیوع سرطان در هركجا چقدر است. عددی كه یارك می‌دهد چیزی حدود 25 در 100 هزار است. آماری كه وزارت بهداشت خودمان می‌دهد با این رقم فرق دارد و من عدد فیكس آن را نمی‌توانم بگویم. فقط می‌توانم بگویم كه ما جزو مناطق بسیار شایع سرطان پستان مثل امریكای شمالی یا اروپای شمالی نیستیم و از لحاظ شیوع به سمت متوسط رو به پایین هستیم. اما همین هم برای جمعیت‌مان خوب نیست، به دلیل اینكه خیلی صعودی بالا می‌رود. یعنی اگر با 10سال پیش خودمان را مقایسه كنیم تعداد سرطان پستان‌مان واقعا بیشتر شده است.
آمارها چه می‌گوید
مطالعات وزارت بهداشت حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۲۵ هزار مورد سرطان در کشور داشتیم که این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۱۵۰ هزار مورد خواهد رسید.
اکنون ۲۵۰ هزار بیمار مبتلا به سرطان در کشور وجود دارد و هر سال ۵۵ هزار نفر به دلیل ابتلا به این بیماری جان خود را از دست می‌دهند.
۹۵درصد مبتلایان را زنان تشکیل می‌دهند.
۵۰درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند.
از ۱۲۲ هزار مرگ زودرس زیر ۷۰ سال در کشور نیز ۳۴ هزار نفر به دلیل ابتلا به سرطان می‌میرند.
آمار مرگ و میر خیلی زودرس ناشی از سرطان ۱۱ هزار مورد گزارش شده است.
در سال 2016، ۱۲۵ هزار و ۴۲۵ مورد سرطان جدید در کشور ثبت شد که از این تعداد ۵۲درصد مرد و ۴۷درصد زن بوده‌اند.