بهاره شبانكارئيان
اواسط مهر ماه امسال در اردبيل، زن جواني با هويت «ثريا.ن» كه از ناحيه چشم دچار معلوليت بوده پس از آزار و اذيت جنسي از سوي يك مرد به قتل رسيده است.
متهم روز حادثه در غياب ثريا وارد خانه او شده و زماني كه ثريا وارد خانه شده ابتدا توسط اين مرد مورد آزار و اذيت جنسي قرار گرفته و سپس به قتل رسيده است. متهم روز حادثه چادر زنانه‌اي سر كرده تا شناسايي نشود، اما چند روز بعد توسط پليس دستگير شده و به جرم خود اعتراف كرده و در حال حاضر در زندان به سر مي‌برد.
«بهروز مروتي»، مدير كمپين معلولان در مورد جزييات اين حادثه به «اعتماد» مي‌گويد: «اين زن ۳۹ ساله قبلا در بهزيستي تحت عنوان زنان سرپرست خانوار پرونده اجتماعي داشته است. روز حادثه همسايه ثريا كه مرد جواني بوده و با برادر اين زن اختلافاتي داشته در نبود ثريا وارد خانه شده و تا شب منتظر مانده تا او از مهماني به خانه بازگردد. وقتي ثريا به خانه بازگشته، او را مورد آزار و اذيت جنسي قرار داده و طي يك درگيري ثريا را به قتل رسانده است. اين مرد در لحظه ورود به خانه، چادر زنانه به سر داشته و همين موضوع كار را براي پليس به جهت شناسايي متهم سخت كرده، اما در نهايت مرد همسايه از سوي پليس مظنون شناخته و دستگير شده است.»
افراد معلول ذهني دركي از آزار جنسي ندارند
طي ماه‌هاي اخير اخبار مختلفي از قتل و آزار معلولان جسمي و ذهني چه در مراكز نگهداري و چه خارج از مراكز نگهداري در رسانه‌ها منتشر شده است كه نشان مي‌دهد اين قشر بيشتر از ساير افراد در معرض خطر هستند. با اين حال آمار دقيقي از آسيب‌ها و خشونت‌هايي كه اين افراد با آن مواجه هستند در دست نيست. مدير كمپين معلولان در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «آماري از آزار و اذيت جنسي و حتي قتل افراد داراي معلوليت در مراكز نگهداري و خارج از مراكز نگهداري وجود ندارد، اما بر اساس اعلام سازمان ملل؛ افراد داراي معلوليت ۷ برابر ساير افراد مورد آزار جنسي و شكنجه قرار مي‌گيرند. البته اين آمار در ايران نسبت به ساير كشورها بيشتر از درصدي است كه سازمان ملل اعلام كرده است. در ايران به دليل اينكه تحقيقي در اين راستا صورت نگرفته، نمي‌توان علل و عوامل آن را بررسي كرد. سازمان بهزيستي نيز در نظارت بر مراكز تحت پوشش خود عملكرد ضعيفي دارد چه برسد براي افراد داراي معلوليت در خارج از اين مراكز.»
مروتي در ادامه مي‌گويد: «بيشترين سوءاستفاده‌ها از افراد دچار معلوليت صورت مي‌گيرد. آن هم به اين خاطر كه معلولان نمي‌توانند از خود دفاع كنند. در بعضي موارد نيز محاكم قضايي حرف افراد معلول را قبول نمي‌كنند؛ چند روز پيش در تهران خبر آزار و اذيت جنسي يك پسر معلول رسانه‌اي شده؛ اين پسر ۲۷ ساله به دليل اينكه دچار افسردگي شده تصميم گرفته كلاس نقاشي ثبت‌نام كند. در كلاس نقاشي با مردي آشنا شده كه اين پسر جوان را به خانه دعوت كرده و او را مورد آزار و اذيت جنسي قرار داده است. قرباني اين موضوع را سربسته به پدر خود عنوان كرده، اما پدرش متوجه صحبت‌هاي او نشده است. اين پسر دو بار ديگر نيز در كوچه توسط متهم مورد آزار جنسي قرار گرفته است تا اينكه همسايه قرباني متوجه آزار و اذيت او شده و موضوع را به خانواده اين پسر و پليس اطلاع داده و متهم بعد از دستگيري به جرم خود اقرار كرده است.»
مدير كمپين معلولان با اشاره به موارد مشابه كه در مراكز نگهداري نيز اتفاق افتاده، مي‌گويد: «اين اتفاقات در مراكز نگهداري معلولان نيز رخ مي‌دهد؛ قبلا موردي مبني بر آزار و اذيت يك نوجوان ۱۶ ساله در يك مركز نگهداري كرج وجود داشته و قرباني فرد آزارگر را مي‌شناخته، اما دادگاه به چند دليل موضوع را نپذيرفته. در حالي كه پزشكي قانوني موضوع آزار و اذيت جنسي را تاييد كرده بود. اين اخبار نشان مي‌دهد كه افراد معلول نمي‌توانند از خود دفاع كنند. همچنين دو سال پيش با اشاره به يك مورد آزار جنسي از قوه قضاييه درخواست پاسخ كرده بوديم؛ دو، سه دختر در مركز نگهداري اروميه مورد آزار جنسي قرار گرفته كه اين قربانيان نتوانسته بودند مساله را با كسي عنوان كنند تا اينكه اين سه نفر را به مركز ديگري تحويل مي‌دهند. در آن مركز وقتي پزشك آنها را معاينه كرده، متوجه شده اين سه دختر مورد آزار جنسي قرار گرفته‌اند. پزشك معالج اين موضوع را به صاحب مركز مطرح كرده و او هم مساله آزار جنسي را به بهزيستي گزارش داده است. بهزيستي بعد از اين ماجرا موضوع را تكذيب مي‌كند، اما مراجع قضايي پس از پيگيري‌هاي لازم اين مركز را پلمب كرده‌اند.»
به گفته مروتي؛ گاهي افراد با معلوليت‌هاي ذهني يا اوتيسم شديد نمي‌توانند تشخيص دهند مورد ظلم يا آزار و اذيت جنسي قرار گرفته‌اند؛ سال گذشته در همين راستا در صفحات مجازي كمپين معلولان فيلمي مبني بر آزار و اذيت جنسي يك فرد داراي معلوليت ذهني منتشر كرديم.
مراكز نگهداري به دليل كاهش هزينه نيروهاي غيرمتخصص استخدام مي‌كنند
طبق اخباري كه اخيرا منتشر شده؛ يك پسر ۲۴ ساله در مركز نگهداري شبانه‌روزي در كرج بر اثر بسته شدن با زنجير چرخ و خفگي شديد كشته شده است. اين مورد و موارد ديگر اينچنيني نشان مي‌دهد كه نه تنها نظارت درستي روي اين مراكز وجود ندارد، بلكه افرادي كه به عنوان نيروهاي كمكي در اين مراكز فعاليت مي‌كنند جهت استخدام مورد بررسي‌هاي لازم قرار نمي‌گيرند. با اين حال پس از وقوع خبر قتل اين جوان در اين مركز نگهداري، اداره كل بهزيستي استان البرز اعلام كرد: «با حكم دادستاني اين مركز تعطيل و نسبت به جابه‌جايي و انتقال ۲۷ نفر از افراد مقيم در مركز به ساير مراكز نگهداري معلولان اقدام شد. خاطيان احتمالي از جمله بهيار و مدير مركز بازداشت و علت حادثه توسط عوامل انتظامي و قضايي در دست بررسي است.»
مروتي، مدير كمپين معلولان در واكنش به اين خبر نيز مي‌گويد: «مراكز نگهداري به خاطر اينكه هزينه‌هاي خود را كاهش دهند، افراد متخصص استخدام نمي‌كنند و سعي مي‌كنند از افرادي كه سن كمتري دارند يا در اين حوزه تحصيلات مرتبط ندارند، استفاده كنند؛ اين مراكز نيروي كار ارزان استخدام مي‌كنند و نيروي كار ارزان هم مشكلات خاص خود را دارد. از طرف ديگر فردي كه استخدام مي‌شود، مشخص نيست از لحاظ روحي و رواني چقدر قادر به انجام كار زياد باشد. به همين خاطر در برخي موارد اين افراد غيرمتخصص موجب آزار و اذيت و شكنجه معلولان مي‌شوند.»
مدير كمپين معلولان در پاسخ به اينكه آيا سلامت روان افرادي كه در مراكز نگهداري فعاليت مي‌كنند بررسي نمي‌شود، مي‌گويد: «ممكن است سلامت روان نيروها بررسي شود، اما اين اتفاقات بار اول نيست كه رخ مي‌دهد. اين مراكز نگهداري در فيلم دوربين‌هاي مداربسته مي‌بينند كه چه بلايي سر اين بچه‌ها مي‌آيد، اما موضوع را جدي نمي‌گيرند و با آنها برخورد نمي‌كنند. در برخي موارد نيز اين مراكز حاضر نيستند نيروهايي كه با افراد معلول رفتارهاي نادرست دارند را تغيير دهند؛ سال ۱۴۰۰ به دليل استخدام مجدد نيروي خاطي، قتل حميد آذربويه در يك مركز نگهداري معلولان رقم خورد؛ اين مركز نگهداري يك نيروي زير ۱۸ سال استخدام مي‌كند كه بعد از مدتي او را اخراج كرده، اما دوباره همان فرد را استخدام مي‌كند. همين موضوع استخدام دوباره قتل حميد آذربويه را رقم مي‌زند؛ نيروي خاطي اين فرد معلول را با بالشت خفه كرده است.
سازمان بهزيستي معمولا اين اخبار را تكذيب مي‌كند؛ با اين حال اگر سيستم اطلاع‌رساني به جهت بازدارندگي در اين مراكز وجود داشته باشد اخبار دقيقي از اين اتفاقات در دسترس قرار مي‌گيرد. وقتي آمار و اطلاعاتي وجود نداشته باشد جامعه گمان مي‌كند چنين اتفاقاتي رخ نمي‌دهد.»
مروتي در مورد قتل يك فرد معلول كه در روزهاي اخير در مركز نگهداري معلولان رخ داده، مي‌گويد: «اخباري كه درباره قتل اين پسر جوان داراي معلوليت منتشر شده به چگونگي و نحوه قتل اشاره نشده در صورتي كه اين پسر جوان به طرز فجيعي به قتل رسيده است. در خبرها اعلام شده؛ مرگ مشكوك! در حالي كه اين پسر جوان معلول با زنجير چرخ ماشين طوري بسته شده كه حتي نمي‌توانسته نفس بكشد. نيرو يا نيروهاي اين مركز نگهداري، چند ساعت اين بچه را به حال خود رها كرده‌اند و با گذشت ساعت‌ها از اين اتفاق يك نفر او را ديده و به پليس گزارش داده است. بهزيستي پس از ورود پليس متوجه اين قضيه شده و در انتشار اين خبر سعي كرده از عمق فاجعه بكاهد و از واژه مرگ مشكوك استفاده كند.»