پيش‌بيني جايزه نوبل ادبيات
كدام نويسنده نوبل را به خانه مي‌برد؟
بهار سرلك / اعضاي كميته آكادمي سوئد براساس چه ضوابطي يك نويسنده را انتخاب مي‌كنند؟ گاهي آنها نويسنده‌اي را انتخاب مي‌كنند كه آثارش با ايده‌هاي مباحثات معاصر صدق مي‌كند، مانند «هرتا مولر» در سال 2009. كميته نوبل ادبيات دليل انتخاب اين نويسنده را اين‌طور اعلام كرد: «نوبل ادبيات به هرتا مولر تعلق مي‌گيرد؛ كسي كه با تمركز بر شعر و نثر ساده دورنماي زندگي كساني را كه زندگي‌شان مصادره شده به تصوير كشيده است. » اما اعطاي نوبل ادبيات به اين نويسنده آلماني، تقريبا همزمان با بيستمين سالگرد فروريختن ديوار برلين صورت گرفت و بسياري از رسانه‌هاي آلمان نسبت به آن واكنش مثبت نشان دادند. اگر اين موضوع را اساس انتخاب برگزيده امسال قرار دهند «آدونيس» نويسنده‌اي كه زاده سوريه است و بعد از زنداني شدنش به لبنان مهاجرت كرد يا نويسنده روسي «يوگني يفتوشنكو» از مدعيان اصلي كسب جايزه نوبل ادبي هستند.
اين كميته سال 1990 «اوكتاويو پاز» را برگزيده خود معرفي كرد. اين نويسنده مكزيكي جايزه ادبي بين‌المللي (Neustadt) را به دست آورده بود. در همين راستا ممكن است «نورالدين فرح» شاعر سوماليايي كه به تبعيد فرستاده شد و جايزه «نيواستادت» را سال 1998 به دست آورد، انتخاب اين كميته باشد.
اما كميته انتخاباتي نوبل گاهي هم نويسنده‌هايي را كه به خانه و كاشانه‌شان نزديك هستند انتخاب مي‌كند؛ مانند نويسنده سوئدي «توماس ترانسترومر». بنابراين نويسنده هلندي «سيس نوتبوم» يكي از محتمل‌ترين نامزدهايي است كه اتفاقا نامش در فهرست نويسنده‌هايي است كه در خانه شرط‌بندي «لادبروكس» وجود دارد.
ماه مي‌نيز نويسنده مجارستاني «لاسلو كراسناهوركايي» جايزه بين‌المللي «من بوكر» را از آن خود كرد. به دست آوردن چنين جوايزي نقطه عطفي براي يك نويسنده محسوب مي‌شود؛ بدين صورت كه كميته انتخاباتي جايزه نوبل اين دست نويسندگان را در بررسي‌هاي خود لحاظ مي‌كنند.
از ديگر نويسندگان قدري كه مي‌توانند اين جايزه را به خانه ببرند، مي‌توان به «پيتر هانتكه» نويسنده اتريشي كه آثار بحث‌برانگيزش جوايز ادبي معتبري را براي او به ارمغان آوردند، «هاروكي موراكامي» نويسنده ژاپني كه آثار سوررئاليست او كه از عناصر تاريك و مكتب «فاتاليسم» بهره مي‌برد او را به يكي از تحسين‌شده‌ترين نويسنده‌هاي معاصر تبديل كرده، «سزار آيرا» نويسنده آرژانتيني كه موجزنويسي، ضرباهنگ آرام و نثري باطمانينه از ويژگي‌هاي آثار او هستند، اشاره كرد. همچنين نويسنده‌هاي امريكايي مانند «جويس كرول اوتس» و «فيليپ راث» از پيشتازترين نويسنده‌هاي سال‌هاي اخير بوده‌اند.
جايزه نوبل ادبيات تاكنون 111 بار از كشورهاي مختلف برندگاني را اعلام كرده است و در ميان زبان‌هاي دنيا، زبان انگليسي بيشترين سهم را دارد. داستان اين جايزه از آنجا كليد مي‌خورد كه سال 1888 «آلفرد نوبل»، شيميدان سوئدي و مخترع ديناميت انتشار مطلب دروغين فوت خود را در روزنامه فرانسوي ديد. اين روزنامه، نوبل را به خاطر اختراع ديناميت گناهكار خوانده بود. آلفرد نوبل پس از خواندن اين مطلب به فكر ايجاد ذهنيتي مثبت نزد آيندگان افتاد. بنابراين 27 نوامبر 1895 آلفرد نوبل در كلوب نروژي-سوئدي‌ها آخرين وصيت‌نامه خود را مبني بر اينكه سهم زيادي از دارايي او به جايزه‌اي اختصاص بيابد كه همه ساله بدون توجه به مليت خاص به افراد شايسته و پيشرو اعطا شود، امضا كرد. نوبل بر اثر سكته قلبي درگذشت و مبلغ 31 ميليون كرون، معادل 4 ميليون و 200 هزار دلار امريكا، به جايزه نوبل كه از سال 1901 برگزار مي‌شود، تعلق گرفت.
جايزه نوبل ادبيات از سال 1901 تا 2014 مجموعه 111 جايزه به برگزيدگانش اعطا كرده است. اين جايزه در هفت مورد در سال‌هاي 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1342و 1943 جايزه نداده است. اما چرا جايزه نوبل در اين سال‌ها به كسي تعلق نگرفت؟ در اساس‌نامه آكادمي نوبل آمده است: «اگر هيچ كدام از آثار ادبي در يك سال قابل توجه نباشند كه پاراگراف اول آن آثار بتواند بر اهميت آنها صحه بگذارد، مبلغي كه براي اين جايزه در نظر گرفته شده براي سال آينده ذخيره مي‌شود. حتي اگر جايزه داده نشود آن مقدار بايد به سرمايه بنياد اضافه شود. » همچنين در طول جنگ جهاني اول و دوم جايزه‌هاي نوبل كمتري اهدا شدند.
تا به حال جايزه نوبل ادبيات چهار بار به طور مشترك به دو نويسنده اعطا شده است؛ در سال 1904 جايزه به «فردريك ميسترال» و «خوزه اچه‌خاراي‌اي ايزاگيره»، در سال 1917 به «كارل آدولف گيلروپ» و «هنريك پانتوپيدان»، در سال 1966 به «شموئل يوسف آينون» و «نلي زاكس» و در سال 1974 به «ايويند جانسون» و «هري مارتينسون» به طور مشترك تعلق گرفت.
هم‌اكنون جايزه نوبل ادبيات عالي‌ترين جايزه براي يك نويسنده شناخته مي‌شود. اين جايزه كه آثار نويسندگان را از سراسر جهان و يك عمر دستاورد ادبي آنها را مورد بررسي قرار مي‌دهد تا به حال به نويسنده‌هاي بي‌همتايي همچون «گابريل گارسيا ماركز» نويسنده كلمبيايي، «ويليام فاكنر» نويسنده امريكايي، «آيزاك بشويس سينگر» نويسنده لهستاني، «آلبر كامو» نويسنده الجزايري فرانسوي‌تبار، «آلكساندر سولژنيتسين» نويسنده روسي، «نجيب محفوظ» نويسنده مصري، «پابلو‌نرودا» نويسنده شيليايي، «ارنست همينگوي» نويسنده امريكايي، «هرمان هسه» نويسنده آلماني- سوييسي، «جان‌اشتاين‌بك» نويسنده امريكايي و «توني موريسون» نويسنده امريكايي اهدا شده است.
توني موريسون كه در سال 1993 برنده اين جايزه شد، تا به امسال آخرين نويسنده امريكايي است كه كميته آكادمي سوئد اين جايزه را به او اعطا كرده است. گفته مي‌شود كميته اين آكادمي گرايشات ضد امريكايي دارند و برنده اين جايزه در سال 2014 نويسنده فرانسوي «پاتريك موديانو» بود كه خوانندگان امريكايي هيچ شناختي از او نداشتند.