«اعتماد» بررسي مي‌كند
دانش‌آموزان در معرض آسيب‌هاي اجتماعي
گروه مدرسه «اعتماد»| مادر با صداي گرفته و دستان لرزان وارد اتاق مشاور در مدرسه مي‌شود، وقتي توسط مشاور به آرامش دعوت مي‌شود و با خوردن يك ليوان آب روي صندلي آرام مي‌گيرد آهسته‌آهسته و نفس زنان شروع به حرف زدن مي‌كند: «پسرم خيلي خوب بود، در تمام دوره ابتدايي و راهنمايي شاگرد ممتاز بود نمي‌دانم چي شده از پارسال كه وارد دبيرستان شده يك دفعه به هم ريخته. ديگه از كتاب ودفتر و مدرسه و كلاس بدش مياد دايم ميره داخل اتاقش و در را هم به روي خودش مي‌بنده، روز به روز هم لاغرتر ميشه، نمي‌شه باهاش حرف زد، بلافاصله عصباني ميشه و پرخاشگري مي‌كنه»
مشاور كه اين حالت‌ها و حرف‌ها برايش تازگي نداشت نگاهي به مادر دانش‌آموز مي‌كند و با لحني آرام به او اميد مي‌دهد و مي‌گويد «نگران نباش دوره نوجواني است و بحران‌ها و مشكلات خاص اين دوره و اين حالات هم گذرا هستند و مسائل آن را هم مي‌شود به راحتي حل كرد»
اما او به خوبي مي‌داند كه به اين راحتي مسائل نوجوانان قابل حل نيست، وقتي اين حرف‌ها را مي‌زند فهرستي از دانش‌آموزان با انواع و اقسام مشكلات از جلوي چشمش رد مي‌شود و خاطره دانش‌آموزاني كه خودكشي كرده‌اند و يا ترك تحصيل كردند يا با خوردن قرص در وسط كلاس بر زمين افتادند برايش تداعي مي‌شود، به شدت احساس نگراني مي‌كند اما تجربه 25 ساله مشاوره به او مي‌گويد بايد با آرامش كار رادنبال كند. او پس از اين سال‌ها دريافته است كه هيولاي چند سرآسيب‌هاي اجتماعي بي‌رحمانه كودكان و نوجوانان را مي‌بلعد؛ هيولايي كه با بلعيدن سرمايه‌هاي جامعه روز به روز قوي‌تر و خطرناك‌تر مي‌شود. آسيب‌هاي اجتماعي چنان نامحسوس در رگ و خون جامعه رسوخ كرده‌اند كه گويي همزاد آدم‌ها هستند؛ آسيب‌هايي كه هشداري جدي براي امروز و فردا هستند. گزارش ما را بخوانيد
\آموزش و پرورش
فرصتي براي آموزش مهارت‌ها
بدون شك ناآشنايي كافي كودكان و نوجوانان با مهارت‌هاي اجتماعي ريشه اغلب آسيب‌پذيري‌هاي اجتماعي آنهاست؛ از اين رو بررسي نقش آموزش مهارت‌هاي اجتماعي در كاهش آسيب‌هاي اجتماعي در مدارس مي‌تواند بسيار كمك‌كننده باشد. آموزش و پرورش، ۱۲ سال با افراد ارتباط دارد ضمن آنكه مدرسه يكي از مورد وثوق‌ترين محيط‌هاي اجتماعي است. از سوي ديگر مردم و خانواده‌ها نيز در زمان حضور فرزندان‌شان در مدرسه، با اين محيط در ارتباط هستند. بنابراين دانش‌آموزان در سني قرار دارند كه اگر اطلاعات كافي به آنها داده شود، به ندرت در سنين بالاتر درگير آسيب‌هاي گوناگون از جمله آسيب‌هاي ناشي از مواد مخدر مي‌شوند. آموزش و پرورش بهترين فرصت براي آموزش و ارايه اطلاعات به دانش‌آموزان است اين وزارتخانه مي‌تواند به دو شيوه مستقيم و غيرمستقيم براي افزايش سواد اجتماعي دانش‌آموزان گام بردارد. بسته‌هاي آموزشي با موضوعاتي از قبيل «كنترل خشم»، «تصميم‌گيري» و«روابط فردي»مي تواند مفيد و موثر باشد. آموزش و پرورش بايد در برنامه‌هاي پيشگيرانه و آموزش مهارت‌هاي خود بازنگري داشته باشد.
آسيب‌هاي اجتماعي
ريشه‌هاي روانشناختي و پيامدهاي ناگوار
افسردگي، تند خويي و تحريك‌پذيري، از دست دادن علايق، احساس بي‌ارزش بودن، تمركز نداشتن در فعاليت‌ها، بي‌انگيزه بودن براي ادامه زندگي، خودشيفتگي، اجتماعي نبودن، خودنمايي كردن، پايين بودن عزت نفس و انتظار تاييد از ديگران به دليل نبودن عزت نفس از جمله آسيب‌هاي روانشناختي است كه متاثر از آسيب‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان را رنج مي‌دهد. خشونت، تبعيض، محدوديت مطلق، آزادي مطلق، روحيه عدم درك منطقي شرايط و عدم درك متقابل در خانواده‌ها از مهم‌ترين مواردي است كه هم ريشه و علل ايجاد كننده آسيب‌هاي اجتماعي و هم معلول آن در خانواده‌ها است.
سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعي از دانش‌آموزان
شوراي عالي رفاه و تامين اجتماعي، در جلسه مورخ 16 آذر 1394، سندي را با عنوان «سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان» به عنوان ميثاق همكاري‌هاي چندجانبه بين وزارت آموزش و پرورش، قوه قضاييه، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي آموزشي، وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي، كميته امداد حضرت امام خميني (ره)، ستاد اجرايي فرمان حضرت امام خميني(ره)، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، نيروي انتظامي و سازمان بهزيستي كل كشور، تصويب كرد. اين سند كه براي هم‌افزايي و يكپارچه‌سازي ظرفيت‌ها و گسترش همكاري‌ها براي استقرار نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان تدوين شده است، در شرايطي كه مخاطرات تهديدكننده كودكان و نوجوانان، يكي از دغدغه‌هاي كارشناسان، برنامه‌ريزان و خانواده‌هاست، پرسش اين است كه آيا اين سند مي‌تواند زمينه‌اي اميدبخش براي آموزش، توانمندسازي و مداخلات به موقع پيشگيرانه در زمينه آسيب‌هاي اجتماعي و رفتارهاي پرخطر تهديد كننده كودكان و نوجوانان باشد.
شناسايي، آموزش و مداخله
چارچوب اين ائتلاف، با تاكيد بر سه محور شناسايي، آموزش و مداخله طراحي شده است. البته فعاليت‌هاي ترويجي و مكمل هم موردنظر ائتلاف خواهد بود. دكتر نادرمنصور كيايي، مديركل دفتر مراقبت در برابر آسيب‌هاي اجتماعي وزارت آموزش و پرورش در توضيح سند ائتلاف گفته سه محوري كه مطرح شده، هر يك شامل فعاليت‌هاي به اين شرح است:
1- شناسايي و غربالگري در مدارس از طريق شواهد ميداني، از آزمون‌هاي استاندارد رواني، آزمون‌هاي خطرپذيري، شواهد كلينيكي و چك‌ليست‌ها نيز استفاده خواهد شد.
2- آموزش‌هاي رشدمدار؛ شامل آموزش و توانمندسازي معلمان و والدين، توليد برنامه درسي پيشگيري مربوط به هر دوره تحصيلي و منابع كمك‌آموزشي آن، برگزاري و اجراي دوره‌هاي آموزشي رشد مدار پيشگيري، اجراي فعاليت‌هاي مكمل و ترويجي
3- مداخلات وضعي و رواني - اجتماعي؛ شامل اقدامات مداخله‌اي براي كاهش عوامل مخاطره‌آميز (از جمله اقدامات انتظامي و مناسب‌سازي فضاها)، برگزاري جلسات و دوره‌هاي آموزشي براي خانواده‌ها (به ويژه موارد لازم‌التوجه)، خدمات و حمايت‌هاي رواني - اجتماعي، خدمات مددكاري به خانواده‌ها، معاضدت‌هاي حقوقي و مالي مورد نياز، مشاوره‌هاي خانوادگي و فردي، معاضدت‌هاي تحصيلي، درمان و بازتواني.
آموزش وپرورش دير به فكر افتاده است
يكي از اعضاي پژوهشگاه تعليم و تربيت نيز با بيان اينكه آموزش وپرورش بخش كوچكي از جامعه بزرگ ما است، مي‌گويد: نهاد خانواده، آموزش و پرورش، اقتصاد، سياست و نهاد اعتقادي پنج نهادي هستند كه نقش بسيار بارزي در خصوص مسائل مختلف اجتماعي در سطح كشور دارند و به همين دليل آسيب‌هاي اجتماعي كه در سطح جامعه ديده مي‌شود نسل نو ما را در آموزش و پرورش تهديد مي‌كند. شريفي خاطرنشان مي‌كند: متاسفانه آموزش و پرورش دير به فكر تدوين چنين سندي افتاده است. اگر پذيرفته‌ايم كه آموزش و پرورش يكي از نهادهاي اجتماعي است خيلي پيش از اين بايد سندي براي مقابله با آسيب‌هاي اجتماعي تنظيم مي‌شد. وي با بيان اينكه بخش زيادي از آسيب‌هاي اجتماعي در بين كودكان و نوجوانان فراگيري دارند، مي‌گويد: البته فراموش نكنيم كه در آموزش و پرورش حتي اگر يك مورد آسيب داشته باشيم باز هم زياد است و باز هم آموزش و پرورش بايد براي مقابله با آن برنامه و سند داشته باشد، چرا كه با رها كردن اين افراد در جامعه و چرخه فساد، باز هم توليد فساد مي‌شود و افراد ديگري نيز درگير مي‌شوند.
انتشار كتاب «پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي»
مديركل دفتر مراقبت در برابرآسيب‌هاي اجتماعي وزارت آموزش وپرورش از انتشار كتاب راهنماي برنامه‌ها و عملكرد آموزش و پرورش در زمينه «پيشگيري از اعتياد و آسيب‌هاي اجتماعي» خبرداده بود. او گفته بود: براي آشنايي مديران، كارشناسان و پژوهشگران با چارچوب، اهداف، ماموريت‌ها، راهبردها، برنامه‌ها و عملكرد دفتر مراقبت در برابر آسيب‌هاي اجتماعي، كتاب «پيشگيري از اعتياد و آسيب‌هاي اجتماعي» در مدارس، منتشر شد.
وي با بيان اينكه كتاب توسط انتشارات مدرسه منتشر شده است، گفته كه اين كتاب در چهار بخش كليات، اهداف و ماموريت‌ها، گزارش برنامه‌ها و اقدامات و نيز استلزامات تنظيم شده است. منصوركيايي همچنين گفته بود: در فصل اول كتاب، به تحليل وضع موجود، راهكارها و نيز چارچوب مفهومي برنامه‌ريزي در حوزه پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي، در فصل دوم به تبيين اهداف، ماموريت‌ها و استراتژي‌ها، در فصل سوم، برنامه‌ها و اقدامات و در فصل چهارم، استلزامات افزايش كارايي و اثربخشي برنامه‌ها و اقدامات پيشگيري از اعتياد و آسيب‌هاي اجتماعي در بين كودكان و نوجوانان، تحليل و تبيين شده است.
كمبود مشاور و استمرار مشكلات
مسووليت برخورد حرفه‌اي با مشكلات دانش‌آموزان در مدرسه با مشاور و مربي مربوطه است؛ كساني كه براي اين منظور آموزش ديده‌اند و تربيت شده‌اند، در غير اين‌صورت برخورد‌ها سليقه‌اي و غير حرفه‌اي خواهد شد.
اما متاسفانه كمبود مربي و مشاور در مدارس موجب شده تا برخي مدارس مشاور نداشته باشند و برخي هم به دليل تراكم دانش‌آموزان از نرم متناسبي برخوردار نباشند. آمارهاي متفاوتي هم از ميزان كمبود مشاور در مدارس اعلام شده است كه در هر صورت نشان‌دهنده اين است كه در ارايه خدمات مشاوره‌اي به دانش‌آموزان و اوليا نه تنها با مشكلات كيفي روبه‌رو هستيم بلكه هنوز با كميت‌هاي مورد نظر هم بسيار فاصله داريم.
فرهنگ ارجاع و مراجعه به مشاور
متاسفانه يكي از موانع پيش روي مقابله با آسيب‌هاي اجتماعي ضعف فرهنگ استفاده از خدمات مشاوره‌اي است. يكي از مديران مدارس مناطق حاشيه‌اي تهران در همين زمينه مي‌گويد: وقتي از اوليا دعوت مي‌كنيم در جلسه‌اي كه براي مباحث مشاوره‌اي تشكيل مي‌شود حضور يابند خيلي كم استقبال مي‌شود چراكه به دليل محسوس نبودن مسائل و مشكلات ناشي از آسيب‌هاي اجتماعي اهميتي براي آن قايل نيستند.
يك مشاور شاغل در مدارس متوسطه تهران هم در همين زمينه مي‌گويد: صدا و سيما وظيفه دارد دراين زمينه فرهنگ‌سازي كند به جاي اين همه برنامه‌هايي كه توجبه چنداني ندارد تلاش كند والدين را با اهميت كار مشاوره و ضرورت آن آشنا سازد.
خانواده‌هاي آسيب‌ديده و دانش‌آموزان در معرض آسيب
«م. د» مشاور يكي از مدارس تهران به «اعتماد» مي‌گويد: وقتي مشكلات دانش‌آموزان را بررسي مي‌كنيم با خانواده‌هايي مواجه مي‌شويم كه نمي‌دانيم از كجا شروع كنيم و چگونه مشكلات و مسائل را حل كنيم چرا كه همزمان مي‌بينيم يك خانواده با چند آسيب اجتماعي روبه‌رو است، شما تصور كنيد چگونه مي‌شود يك دانش‌آموزي را كه هم از فقر و هم از اعتياد پدر رنج مي‌برد را از خطر اين آسيب نجات داد يا چگونه به دانش‌آموزي كه هم والدينش از هم جدا شده‌اند و هم مشكلات مالي دارد مي‌توان كمك كرد؟! لذا به نظر مي‌رسد مسوولان بايد پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي را در دستوركار جدي‌تري قرار دهند چرا كه خانواده‌هاي آسيب ديده همچون باتلاقي سرمايه‌هاي جامعه را مي‌بلعند.