«اعتماد» گزارش اخير بان‌كي مون
در باره پرونده هسته‌اي ايران را بررسي مي‌كند
خوش‌رقصي سياسي دبير كل
سارا معصومي
گزارش شش‌ماهه دبيركل سازمان ملل درباره اجراي قطعنامه 2231 شوراي امنيت اين سازمان سرانجام منتشر شد. گزارش شماره 589 سازمان ملل يك سال پس از روزهايي منتشر شده است كه شوراي امنيت خود را براي گشودن فصل جديدي در رابطه ميان ايران با اين نهاد مهيا مي‌كرد. سابقه همكاري‌هاي ايران و شوراي امنيت در سال‌هاي تحريم چندان خوشايند نبوده است. شش قطعنامه شوراي امنيت در سال‌هايي كه ايران تلاش مي‌كرد صلح آميز بودن برنامه هسته‌اي خود را اثبات كند، خاطره چندان مثبتي از اين شورا و عملكرد آن در اذهان ايراني‌ها نگذاشته است. بان‌كي‌مون روزهاي آخر عمر خود در جامه دبيركل سازمان ملل را مي‌گذراند و به نظر مي‌رسد تلاش مي‌كند با خوش خدمتي‌هاي فراگير در ماه‌هاي پاياني آينده شغلي خود در خارج از سازمان ملل را هم به گونه‌اي تضمين كند. گزارش بان‌كي‌مون در خصوص اجراي قطعنامه 2231 بايد بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي اعلام شده روز 18 جولاي (ديروز) منتشر مي‌شد اما قريب به يك هفته پيش بود كه خبرگزاري رويترز در گزارشي اعلام كرد كه به بخش‌هايي از اين گزارش كه در آن مقطع زماني محرمانه بوده دسترسي پيدا كرده است. به ادعاي رويترز، بان‌كي‌مون در گزارش شش ماهه دبيركل ايران را به دليل ادامه فعاليت‌هاي موشكي‌اش به نقض روح برجام متهم كرده بود؛ اتهامي كه با واكنش منبع آگاه در وزارت امور خارجه روبه‌رو شد. با توجه به اينكه بان‌كي‌مون و همكارانش در مذاكرات حضور نداشته و از سوابق توافق‌ها بي‌خبرند، توصيه مي‌شود كه وي در گزارش شش ماهه خود به شوراي امنيت به تفاسيري كه با نص برجام متناقض بوده و صرفا نمايانگر فشارهاي سياسي داخلي يك يا چند عضو دايم شوراي امنيت است، نپردازد و با رعايت حيطه صلاحيت و اختيارات خود، يك گزارش منصفانه و واقع‌بينانه در مورد كوتاهي امريكا در عمل به تعهدات برجامي خود كه مورد گواهي همه كشورهايي كه با ايران همكاري اقتصادي خود را از سر گرفته‌اند است، ارايه كند. در گزارش رويترز قيد شده بود كه دبيركل سازمان ملل مدعي شده است كه آزمايش‌هاي موشكي ايران با روح سازنده توافق هسته‌اي ميان ايران و قدرت‌هاي جهاني سازگاري ندارد اما تصميم اينكه آيا اين آزمايش‌ها نقض برجام محسوب مي‌شود بر عهده شوراي امنيت سازمان ملل است.
واكنش ايران به اين اقدام مخرب دبيركل سازمان ملل در درز بخشي از گزارش در يك رسانه امريكايي تنها به بيانيه‌اي با امضاي مقام آگاه محدود نشد و به گفته سيدعباس عراقچي، معاون امور حقوقي و بين‌الملل وزارت امور خارجه، وزير امور خارجه ايران در روز عيدفطر يا يك روز پس از آن تماس توفاني با آقاي دبيركل داشت؛ تماسي كه در آن ظريف مراتب اعتراض ايران به اقدام‌هاي مخرب بان‌كي‌مون را به اطلاع وي رسانده بود.
سرانجام روز گذشته بان‌كي‌مون گزارش شش ماهه در خصوص اجراي قطعنامه 2231 را به شوراي امنيت تسليم كرد؛ گزارشي كه يك روز قبل سيدعباس عراقچي آن را نامتوازن و نامتعادل خوانده بود. عراقچي در نشست خبري روز يكشنبه خود با اصحاب رسانه در اين خصوص گفته بود: نمايندگي امريكا در سازمان ملل به دبيركل فشار زيادي آورده است. از نظر ما قسمت‌هايي كه مربوط به عدم اجراي مطلوب برجام در گزارش است مثبت است اما كامل نيست. به بعضي اطلاعات ناقص و غلط كه به دبيرخانه رسيده اتكاي بيش از اندازه شده و اتهاماتي به ايران وارد شده است. در پيش نويس گزارش دبيركل سازمان ملل ادعا شده كه آزمايش موشكي ما خلاف روحيه سازنده حاكم بر برجام است. اين در حالي است كه آزمايش‌هاي موشكي ما در حيطه صلاحيت قطعنامه ٢٢٣١ قرار نمي‌گيرد و نه دبيركل و نه هر كسي ديگر، حق ندارد ايران را متهم كند با آزمايش موشكي با برجام مقابله كرده است.
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان نيز در گفت‌وگويي با خبرگزاري فارس مواضع اخير بان‌كي‌مون درباره برنامه موشكي كشورمان را نامربوط دانسته و گفته بود: متاسفانه دبيركل سازمان ملل متحد در سال‌هاي گذشته سابقه خيلي خوبي هم از خودش به جاي نگذاشته است. به ويژه در موضوع خارج كردن نام عربستان سعودي از فهرست كودك‌كش‌ها كه خود او هم اعلام كرد يكي از سخت‌ترين تصميمات دوران زندگي‌اش بوده كه تاثير بسيار بدي بر اعتبار سازمان ملل گذاشته است.
انعكاس بدعهدي‌هاي طرف مقابل
در اجراي برجام
در بخش يافته‌هاي اصلي اين گزارش، بان‌كي‌مون نوشته است: جمهوري اسلامي ايران به استحضار دبيركل رساند كه با بهره‌گيري كامل از رفع تحريم‌هاي چندجانبه و ملي فاصله دارد. برخي نگراني‌هاي مطرح شده از سوي ايران شامل «طرح بهبود معافيت رواديد و ممانعت از مسافرت تروريست‌هاي سال 2015» و همچنين مصادره اموال بانك مركزي ايران در پي يك دستور قضايي در ايالات متحده است. ضميمه 1 اين گزارش به اطلاعات دريافت شده توسط دبيركل در تماس با نمايندگان ايران اختصاص دارد. چالش‌هاي اجرايي در هر توافقي وجود دارند بالاخص توافقي پيچيده چون برنامه جامع اقدام مشترك. من از همه شركت‌كنندگان مي‌خواهم كه به اجراي كامل تعهدات خود در برجام پايبند مانده و براي رفع چالش‌ها با روح همكاري، سازش، حسن نيت و اقدام متقابل تلاش كنند. در اين خصوص، من از تعهدات قوي اتحاديه اروپا و ايالات متحده براي نفع رساندن توافق به همه طرف‌ها از جمله مردم ايران خرسندم.
به گزارش «اعتماد»، در بخش دو ضميمه شماره يك گزارش دبيركل به مواردي اشاره شده است كه با وجود گذشت شش ماه از اجراي برجام و عمل كردن ايران به تعهداتش در سايه آن، هنوز با بدعهدي‌هايي از سوي امريكا و اروپا مواجه است. در اين گزارش آمده است: با وجود تعهدهاي امريكا و اتحاديه اروپا به برداشتن تحريم‌ها، ايران هنوز نتوانسته است از فوايد برداشته شدن تحريم‌ها به دليل برخي كمبودها يا عدم اجراي برخي موارد از سوي اتحاديه اروپا يا امريكا بهره‌مند شود.
در ادامه اين بخش، دبيركل به تفصيل 9 مورد را برشمرده است كه بايد از سوي طرف مقابل ايران در برجام مدنظر گرفته شود. نخستين عامل بازدارنده، قانون ويزايي است كه از سوي امريكا به تصويب رسيده و اجرايي شده است. بر اساس اين قانون كساني كه از پس از يكم مارس سال 2011 به ايران سفر كرده باشند يا در اين كشور حضور داشته باشند نمي‌توانند بدون ويزا به امريكا سفر كنند. بعدها گفته شد افرادي كه براي مسائل اقتصادي به ايران سفر مي‌كنند از اين قاعده محدود‌كننده مستثني خواهند شد. با اين همه برخي معتقدند كه اين قانون تاثير بسزايي بر ميزان رفت و آمدهاي توريستي به ايران مي‌گذارد و فضاي رواني منفي عليه ايران را همچنان حفظ مي‌كند. دومين عامل قيد شده در گزارش هم به احكام صادره از سوي دادگاه‌هاي امريكايي مربوط است و ابهام بانك مركزي ايران در خصوص سرنوشت دارايي‌هاي اين كشور. در اين بند به مصادره قريب به 2 ميليارد دلار از وجوه موجود ايران در امريكا هم اشاره شده است و گفته شده كه بانك مركزي ايران در حال حاضر به قريب به يك و نيم ميليارد دلار ديگر از اموال خود هم كه در امريكا است دسترسي ندارد. در پايان بخش دو گفته شده كه اين رفتار خلاف روح برجام است. سومين مورد به تداوم تحريم‌هاي ايالتي و محلي امريكا عليه ايران اختصاص يافته است. در اين مورد گفته شده كه برخي دولت‌هاي ايالتي به سوال‌هاي بانك‌هاي خارجي در خصوص سلامت معامله با ايران پاسخ‌هاي تهديدآميز مي‌دهند و آنها را به نوعي از ورود به فاز معامله با ايران بازمي‌دارند. مورد چهارم به فرمان اجرايي شماره 13645 رييس‌جمهور امريكا اختصاص دارد كه گفته مي‌شود با برجام در تناقض است. در مورد پنجم به ناتواني بانك مركزي ايران براي دستيابي راحت به اموال خود به دليل كمبود همكاري‌هاي امريكا در تبديل اين سرمايه‌هاي نقدي به ارز غيردلار اشاره شده و اين مساله را مغاير با برجام دانسته است. در بند ششم اين ضميمه هم به بي‌ميلي بانك‌هاي امريكايي براي تجارت با ايران اشاره شده است و دليل آن را رفتار نادرست PFAC خوانده است. اعمال محدوديت‌هايي بر فروش اقلام دوگانه به ايران از سوي اتحاديه اروپا هم مورد شماره هفت اين بخش است. در مورد 9 هم به عدم صدور مجوز براي سوخت‌گيري هواپيماهاي ايران در برخي مقصدهاي اروپايي اشاره شده است.
داستان تكراري موشك‌هاي دفاعي ايران
و قاسم سليماني در عراق
بان‌كي‌مون سنت سياسي كردن پرونده ايران در شوراي امنيت را رها نكرده است. در بخش‌هايي از اين گزارش فعاليت‌هاي غيرهسته‌اي ايران كه عمدتا به مباحث فعاليت‌هاي منطقه‌اي خلاصه مي‌شود مورد انتقاد يا شك و ترديد دبيركل قرار گرفته است. به گزارش فارس، در بخش‌هايي از اين گزارش آمده است:
با در نظر گرفتن مفاد ضميمه B قطعنامه 2231، پرتاب موشك‌هاي بالستيك از سوي جمهوري اسلامي ايران در ماه مارس 2016، براي من نگران‌كننده شد. از جمهوري اسلامي ايران مي‌خواهم با درنظر گرفتن پتانسيلي كه پرتاب اين موشك‌ها براي ايجاد تنش در منطقه دارد، از اين كار خودداري بورزد. با اينكه تفسير قطعنامه‌هاي شوراي امنيت بر عهده اين نهاد است، ليكن من نگرانم كه پرتاب اين موشك‌ها با روح سازنده‌اي كه در امضاي برجام به نمايش گذاشته شد، در تعارض باشد.
من همچنين نگران گزارش مربوط به توقيف يك محموله سلاح توسط نيروي دريايي امريكا در خليج عمان در مارس 2016 هستم. امريكا نتيجه‌گيري كرده است كه مبداء اين محموله ايران و مقصد آن احتمالا يمن بوده است. جمهوري اسلامي ايران دبيركل را مطلع كرد كه در ارسال اين محموله هيچ نقشي نداشته است. من مايل به يادآوري اين هستم كه همه اعضا تعهدات خود در بند 6 از ضميمه B در قطعنامه 2231 را به‌طور كامل انجام دهند و از همه مي‌خواهم گزارش‌هاي مربوط به توقيف تسليحات را به من و دفتر من گزارش كنند.
من همچنين مايلم توجه شوراي امنيت را به مشاركت نهادهاي ايراني در پنجمين نمايشگاه دفاعي عراق كه در ماه مارس در بغداد برگزار شد، جلب كنم. هيچ‌گونه مجوز اوليه از شوراي امنيت براي ارسال سلاح از ايران به عراق درخواست نشده بود. دبيركل تلاش كرد از هر دو طرف توضيحاتي درباره اين موضوع دريافت كند. ايران به دبيركل پاسخ داد كه از نظر ايران چنين فعاليت‌هايي نياز به هيچ‌گونه مجوز قبلي از شوراي امنيت ندارد و تاكيد كرد كه ايران مالكيت اقلام نمايش داده شده را حفظ خواهد كرد. من توصيه كردم كه شوراي امنيت شفاف كند كه آيا بند 6 قطعنامه بر انتقال يا فروش تسليحات بدون درنظرگرفتن تغيير مالكيت دلالت مي‌كند يا نه؟
يكي از نهادهايي كه در فهرست تهيه شده تحت قطعنامه 2231 شوراي امنيت قرار گرفته است «سازمان صنايع دفاعي» است كه به نظر مي‌رسد در نمايشگاه حضور داشته و بايد موضوع توقيف دارايي‌ها براساس معيارهاي قطعنامه قرار بگيرد. من همچنين شوراي امنيت را مطلع كردم يكي از افرادي كه در اين فهرست قرار گرفته است، ژنرال قاسم سليماني، اخيرا به عراق سفر كرده است. دبيركل همچنين درباره اين موضوعات از ايران و عراق توضيحاتي خواسته است و من قصد دارم بر اين اساس گزارشي به شورا ارايه كنم.
مقامات عراقي در پاسخ به تحقيق در خصوص حضور سرلشكر قاسم سليماني در پنجمين نمايشگاه دفاعي عراق، به دبيرخانه اعلام كردند كه كاملا از تفسيري كه خود از قطعنامه 2231 و به‌خصوص بند اجرايي 7 (a) و پاراگراف 18 ضميمه A كه صراحتا همه تحريم‌هاي اعمال‌شده در قطعنامه‌هاي صادره بين سال‌هاي 2006 تا 2015، آگاهي دارند. عراق همچنين تاكيد كرد كه قطعنامه 2231 طولاني، تكنيكي و گيج‌كننده است. اين مساله اهميت آگاه‌سازي درباره بندها و معيارهاي قطعنامه 2231 و تعهدات اعضاي آن را نشان مي‌دهد.
مقابله روسيه با مثلث انگليس، امريكا، فرانسه عليه ايران
نشست شوراي امنيت درباره قطعنامه 2231 كه روز گذشته برگزار شد صحنه حمايت‌ها از برجام، انتقادهاي ايران از طرف مقابل، انتقادهاي برخي كشورهاي عضو شورا از ايران، مخالفت روسيه با سياسي كردن مجدد بحث بود. در نشست ويژه شوراي امنيت «سامانتا پاور»، نماينده امريكا در سازمان ملل متحد، گفت كه برجام تمامي مشكلات با ايران را حل نكرده است اما واشنگتن از پايبندي ايران به تعهداتش در برجام استقبال مي‌كند. پاور همچنين مدعي شد كه امريكا به تمامي تعهداتش در اين توافق هسته‌اي پايبند بوده است. برخي منابع خبري اعلام كردند كه پاور در اين نشست ادعا كرده است كه ايران با آزمايش موشك‌هاي بالستيك، توافق هسته‌اي را نقض كرده است و ثبت نقض قطعنامه بين‌المللي درباره برنامه هسته‌اي ايران بايد ادامه يابد.
نماينده فرانسه در سازمان ملل متحد هم گفت كه اين كشور از «عدم پايبندي ايران به برخي مفاد مهم قطعنامه 2231 در ارتباط با برنامه موشكي و انتقال سلاح» - به ادعاي وي - نگران است.
نماينده روسيه از گزارش شش ماهه دبيركل سازمان ملل درباره اجراي قطعنامه 2231 شوراي امنيت اين سازمان انتقاد كرد. وي با بيان اينكه بخش‌هاي از اين گزارش با انگيزه‌هاي سياسي تنظيم شده‌اند، گفت اين گزارش نه تنها اجراي بادوام برجام را تضمين نمي‌كند، بلكه موجب تضعيف آن مي‌شود. نماينده روسيه گفت كه سازمان ملل نبايد به اطلاعات غيرموثق رسانه‌ها براي گزارش‌دهي درباره پايبندي ايران به قطعنامه تكيه كند.
نماينده انگليس نيز همسو با همتاهاي خود از امريكا و فرانسه تلاش كرد فعاليت‌هاي موشكي ايران را نقض قطعنامه 2231 بخواند. وي با بيان اين ادعا كه موشك‌هاي ايران قادر به حمل كلاهك هسته‌اي هستند، آزمايش‌هاي موشكي ايران را نقض مفاد قطعنامه 2231 اين شورا خواند. وي همچنين از ايران خواست اقدامات به گفته وي «تحريك‌آميز»، مانند شليك موشك با شعارهاي ضد اسراييلي را متوقف كند. نماينده انگليس خاطرنشان كرد كه لندن خواستار اجراي قدرتمندانه تحريم‌هاي موشكي عليه ايران است و از اعضاي شوراي امنيت مي‌خواهد نظام تحريم‌هاي ضد ايراني عليه فناوري موشك‌هاي بالستيك را تقويت كنند. وي به علاوه از حمايت ايران از حزب‌الله لبنان و دولت سوريه انتقاد كرد و گفت كه ايران براي برخورداري از مزاياي برجام بايد اعتماد جامعه بين‌الملل را جلب كند.
جفري فلتمن، معاون سياسي دبيركل سازمان ملل نيز در اين خصوص گفت: بان‌كي‌مون ايران را به خاطر پايبندي به تعهداتش تحت برجام تحسين مي‌كند. قطعنامه «2231» كه مكانيسم تاييدكننده توافق هسته‌اي در شوراي امنيت سازمان ملل متحد است دستاوردي در تاريخ شوراي امنيت است و اين قطعنامه، فصل تازه‌اي در روابط ايران با اين شورا باز مي‌كند. اجراي كامل «برجام»، نظام منع اشاعه را تقويت خواهد كرد و جهان را از ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران مطمئن خواهد كرد. اجراي برجام همچنين با رفع تحريم‌ها به تحقق آرمان‌ها و اميدهاي مردم ايران كمك خواهد كرد البته مشكلات اجرا بخشي از مشكلات هر توافقنامه‌اي است.
به هيچ كس اجازه حتي اظهارنظر در مورد سيستم دفاعي خود را نمي‌دهيم
همان‌گونه كه پيش بيني مي‌شد انتشار گزارش بان‌كي‌مون با واكنش تند وزارت امور خارجه ايران همراه بود. بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه در تازه‌ترين موضع‌گيري خود در اين خصوص تاكيد كرد كه اين گزارش تحت فشار آشكار امريكا بر دبيرخانه سازمان ملل تنظيم شده و اتهامات وارده در آن عليه ايران بي‌اساس است. او اين گزارش را با روح و متن برجام و حتي قطعنامه 2231 متعارض دانست و افزود: اين در حالي است كه قطعنامه 2231، برجام و تاييد و توافق درباره آن را نشانه تغييري بنيادين در بررسي برنامه هسته‌اي ايران توسط شوراي امنيت عنوان كرده است. اين گزارش‌دهي دبيركل يك رويه اداري و تكراري بوده و صرفا جنبه توضيحي داشته و عاري از هرگونه پيگيري اجرايي و عملي از سوي شوراي امنيت سازمان ملل است.
سخنگوي وزارت امور خارجه اشاره گزارش دبيركل سازمان ملل به كوتاهي‌هاي امريكا و طرف‌هاي غربي در عمل به تعهدات‌شان در برجام را گام مثبتي دانست، اما تاكيد كرد: اينكه گزارش از كنار اين موارد به سادگي عبور كرده، و از درخواست جدي از اعضاي ١+٥ براي پايبندي به تعهدات‌شان طفره مي‌رود، مايه تاسف است. جامعه بين‌المللي انتظار دارد دبيركل سازمان ملل موارد كوتاهي امريكا و برخي از ديگر اعضاي ١+٥ در عمل به تعهدات برجامي‌شان را كه مورد گواهي بسياري از كشورهاست، به روشني و صراحت منعكس كند.
وي خاطرنشان كرد: ابراز نگراني اين گزارش نسبت به آزمايشات موشكي ايران، اقدامي كاملا مغرضانه و جانبدارانه است چون برخلاف نص صريح قطعنامه 2231 و صرفا با استناد به معيارهاي اعلام شده توسط امريكا و با زير پا گذاشتن كليه اصول حرفه‌اي و كاملا خارج از حيطه اختيارات دبيركل در اين رابطه اظهارنظر كرده است. جمهوري اسلامي ايران مجددا تاكيد مي‌كند كه موشك‌هاي بالستيك ايران به دليل آنكه براي حمل كلاهك‌هاي هسته‌اي طراحي نشده‌اند به هيچ عنوان در حيطه صلاحيت قطعنامه ٢٢٣١ قرار نمي‌گيرند و بنابراين جمهوري اسلامي ايران به هيچ كسي اجازه حتي اظهارنظر در مورد سيستم دفاعي خود را نمي‌دهد.
قاسمي تصريح كرد: برجام حاصل يك تلاش طولاني جمعي براي به ثمر رساندن رهيافت ديپلماتيك جهت حل يك بحران ساختگي و ناخواسته بوده است و پايداري آن نيازمند اراده سياسي همه طرف‌ها در پايبندي به تعهدات‌شان و اقدامات حرفه‌اي و حمايت‌گرانه نهادهايي نظير سازمان ملل است. ايران در تداوم سياست اصولي خود براي حل و فصل ديپلماتيك موضوع، به تعهداتش پايبند بوده و خواهد بود؛ با اين وجود، تاكيد مي‌كند موفقيت اين سياست، صرفا در گرو اقدام متقابل و صادقانه كليه طرف‌ها در اجراي كامل و به‌هنگام كليه تعهدات‌شان است و جمهوري اسلامي ايران در صورت پايبند نبودن طرف مقابل، اقدام مقتضي متقابل را به عمل خواهد آورد.
او با اشاره به اينكه بي‌نتيجه بودن اتخاذ رويكرد تقابلي از سوي شوراي امنيت عليه ايران بارها ثابت شده است، تاكيد كرد: تلاش در جهت تكرار اين رويكرد، اقدامي غيرسازنده است كه بارقه‌هاي اميد ناشي از توافق درخصوص برجام و توسل به راه‌حل ديپلماتيك را از بين خواهد برد. جمهوري اسلامي ايران هشدار مي‌دهد كه تكرار تجربه گذشته، روح حاكم بر برجام و فضاي مثبت ايجاد شده در نتيجه آن را مسموم خواهد ساخت و اين به نفع هيچ يك از طرف‌ها و جامعه بين‌المللي نخواهد بود.