لزوم پرهيز اروپا از منازعه نرم در حوزه‌هاي ارزشي و اعتقادي
سيدمحمدعلي حسيني
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه
پارلمان اروپا اخيرا قطعنامه عادي‌سازي و گسترش روابط با جمهوري اسلامي ايران را تصويب كرد. اتحاديه اروپا طي سال‌هاي اخير و به پيروي از سياست‌هاي ماجراجويانه واشنگتن به برداشتي غيرواقعي از جمهوري اسلامي ايران دست يافت كه برنامه‌هاي خود در تعامل با تهران را بر آن اساس تنظيم كرده بود. رويكرد جديد اروپا از جهتي علايمي از تغيير و اصلاح سياست‌هاي گذشته دارد كه نشان مي‌دهد اين اتحاديه در حال نزديك شدن به برداشتي واقع‌بينانه‌تر نسبت به موقعيت منطقه‌اي و بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران است. البته با توجه به سابقه چند ساله اخير در اعمال فشارها و تحريم‌هاي متنوع اقتصادي و سياسي بين‌المللي ظالمانه عليه كشور، اصلاح سريع نگاه ملت ايران به اتحاديه اروپا امر دشواري است كه تغيير رفتار و تلاش‌هاي جدي‌تر اين اتحاديه در پديدار شدن سريع‌تر آثار رفع تحريم‌ها تا حد زيادي مي‌تواند راهگشا باشد. با اين حال توسعه روابط تجاري و اقتصادي بين ايران و اتحاديه اروپا موضوعي است كه مستلزم پايبندي بيشتر اعضاي اين اتحاديه، هم به شكل گروهي و هم به صورت انفرادي، نسبت به تعهدات پسابرجامي آنان در رفع موانع همكاري‌هاي بانكي و بيمه‌اي است. در پرتو اين اقدامات خواهد بود كه اروپا مي‌تواند با حضور فعال درعرصه رقابت با كشورهاي آسيايي از يك سو، آثار خسارت‌هاي ناشي از خودتحريمي و غيبت چند ساله از بازار پر منفعت جمهوري اسلامي ايران را جبران كرده و از سوي ديگر، توسعه مناسبات مبتني بر تامين منافع مشترك دو طرف را رقم بزند. عزم در گسترش روابط با تهران در حالي صورت مي‌گيرد كه اروپا به خوبي دريافته كه جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك بازيگر كليدي و اصلي، نه تنها قابل حذف و انزوا از معادلات منطقه‌اي نبوده و نيست بلكه به‌شدت به حضور اثرگذار تهران در حل و فصل مناقشات نيازمند است.
انتظار مي‌رود اتحاديه اروپا اين برداشت درست، واقعي و البته ديرهنگام را به برخي از هم‌پيمانان شرور وكج‌فهم خود در منطقه منتقل كند.
با اين وجود، چنانچه اتحاديه اروپا صادقانه خواستار گشايش فصل نويني از مناسبات با ايران است، نبايد برخلاف ادعاي پلوراليستي خود، ارزش‌ها و فرهنگ‌هاي ديگران را ناديده گرفته و به دنبال تحميل ارزش‌هاي خود - كه محل بحث و ابهام فراوان نيز دارد - بر كشورهاي ديگر باشد. اروپا همچنين نبايد به سمت منازعه نرم در حوزه‌هاي ارزشي، اعتقادي و اخلاقي حركت كند. وضعيت حقوق‌بشر در بسياري از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا، نابسامان و به‌شدت تاسف‌بار است؛ به نحوي كه سازمان‌ها و نهادهاي حقوق‌بشري غربي نيز گريزي از اعلان و پيگيري آن در گزارش‌هاي نوبه‌اي و سالانه خود ندارند. بدرفتاري و اخراج دسته‌جمعي مهاجرين و پناهجويان از جمله پناهجويان سوري، وضعيت زجرآور اقليت‌ها و برخورد همراه با تبعيض، محروميت و انزواي اجتماعي و سرخوردگي در سراسر اروپا با آنان، وضعيت نامناسب زندان‌ها و اعمال خشونت عليه زندانيان و كودكان و زنان، نقض آزادي‌هاي مذهبي و قانون منع حجاب و فهرست بلندي از موارد مشابه در كشورهاي عضو اتحاديه، نشان ازضرورت و فوريت اقداماتي دارد كه اتحاديه اروپا بايد براي بهبود وضعيت حقوق‌بشر در داخل مرزهاي خود به عمل آورد. پرونده حقوق‌بشري اتحاديه اروپا در بيرون مرزها و به ويژه در خاورميانه و غرب آسيا كه مشحون از برخوردهاي دوگانه و چندگانه و تبعيض‌آميز است نيز سابقه‌اي غيرقابل دفاع از اتحاديه در قبال تحولات مربوط به فلسطين، يمن، سوريه و عراق برجاي گذاشته است. اينها همه، نشان از آن دارد كه اين اتحاديه به لحاظ حقوق‌بشري در شرايطي نيست كه صلاحيت امر و نهي به ديگران را در خصوص بهبود وضعيت حقوق بشري داشته باشد بلكه خود نيز نيازمند كمك سايرين در اين حوزه است. از اين‌رو، چنانچه قرار بر انجام مذاكراتي فيمابين جمهوري اسلامي ايران و اتحاديه اروپا در حوزه حقوق‌بشري باشد، اين مذاكرات بايد مبتني بر اصولي باشد كه اصلاح و ارتقاي رويكرد و عملكرد كنوني اروپا در اين حوزه، جزيي از نتيجه قطعي آن باشد. نكته مهم پاياني اينكه رويكرد اتحاديه اروپايي در نگاه ترميمي به روابط، نگاه قابل توجهي است. ملت ايران انتظار تلاش موثر و قابل رويت براي جبران خسارت‌هايي كه طي سال‌هاي گذشته اتفاق افتاده را دارد. نبايد بر روابطي كه قرار است وارد فصل جديدي شود و نيازمند پيش‌بيني‌هايي براي رفع سوءظن‌ها و ناراحتي‌هاي گذشته است، چيزهايي را بار كرد كه حركت به سمت جلو را دشوار مي‌كند و طرف مقابل را درباره نيات و جديت اروپا دچار ترديد كند. اگر قرار است يك طرح همكاري تدوين شود، بايد روابط را از دست تندروها و گروه‌هايي كه در اروپا و در ميان دوستان و متحدان او، مخالف پيشرفت آن هستند و در لايه‌هايي نظير حقوق بشر و ساير ارزش‌هاي شريف خود را پنهان كرده‌اند، محفوظ نگه داشت. انتظار آن است كه اروپا بعد از مدت‌ها به اين درك رسيده باشد كه با ايران بايد با ديده احترام و تكريم سخن گفت و تعامل كرد.