عمار حكيم از رياست مجلس اعلاي اسلامي عراق كنار رفت
تولد سه‌گانه حكيم، صدر، عبادي؟
يسرا بخاخ
عمار حكيم، رييس ائتلاف ملي عراق اعلام كرد كه از رياست مجلس اعلاي اسلامي عراق كناره‌گيري مي‌كند و جرياني تحت عنوان جرياني ملي حكمت را تشكيل داده است. وي در سخنراني‌اي كه در اين خصوص در ميان حاميانش داشت، تاكيد كرد كه اين جريان جديد با نظامي كردن جامعه مخالف است و عراق سال 2017 با عراق سال 2003 خيلي تفاوت دارد. عمار حكيم از قدرت‌هاي فعال و متخصص خواست كه نسبت به اين تفاوت هوشيار باشد و افزود كه شعار جريان ميهني حكمت پلي براي ارتباط است نه ميداني براي جنگ و اين جريان درهاي خود را به روي همه شهروندان عراقي باز كرده تا عضوي در اين گروه باشند و افزود: كشور نيازمند يك جريان سياسي جديد است كه در سايه رقابت شرافتمندانه از عهده چالش‌ها بربيايد، همه مطالبات و خواسته‌هاي مشروع در صورتي امكان تحقق پيدا مي‌كنند كه اراده سياسي جديد، هوشيار و سازنده ايجاد شود. عمار حكيم تاكيد كرد كه او در راستاي حفظ وحدت عراق تلاش خواهد كرد و اين جريان در انتخابات به نام همه جريان‌ها و گروه‌هاي عراقي و به دور از جبهه‌بندي‌هاي سياسي حضور پيدا خواهد كرد. حكيم گفت امروز عراق در انتظار تولد يك جريان سياسي جديد است كه ديدگاه و رويكرد روشني دارد، براي آينده راهكارهاي متعددي دارد و تاسيس اين جريان نتيجه طبيعي پيشرفت فعاليت‌هاي سياسي در كشور است. مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق در سال 1982 در ايران تاسيس شد و در سال 2003 به مجلس اعلاي اسلامي عراق تغيير نام داد، اين مجلس با هدف متحد كردن همه جريان‌هاي شيعه عراقي كه در زمينه سياسي فعاليت مي‌كردند شكل گرفت. اين موسسه را مي‌توان ميراث سياسي خاندان حكيم در عراق دانست. در نخستين روزهاي تاسيس، آيت‌الله شاهرودي رياست اين مجلس را برعهده داشت اما بعد از 30 ماه رياست آن به محمدباقر حكيم منتقل شد. اغلب اعضاي مجلس اعلاي انقلاب اسلامي را چهره‌هاي سياسي معارض عراقي تشكيل مي‌دهند كه در جريان جنگ ايران و عراق به ايران پناه آورده بودند. محمدباقر حكيم نقشي محوري در شكل‌دهي فعاليت و رويكرد سياسي مجلس بازي كرده بود از جمله تشكيل نيروهاي فيلق (سپاه) بدر كه بخش نظامي مجلس اعلا به شمار مي‌رفت. بعد از حادثه ترور او در سال 2003 برادرش عبدالعزيز الحكيم رياست مجلس را برعهده گرفت تا اينكه بعد از فوت او نيز رياست مجلس به پسرش عمار الحكيم رسيد. شوراي مركزي مجلس اعلا شاكله رهبري و مركز فرماندهي اين حزب را تشكيل مي‌دهد و دفتر سياسي مجلس اعلا با انجام تحقيقات و بررسي‌هاي سياسي و هماهنگي با ديگر جريان‌هاي سياسي به سياستگذاري‌هاي شوراي مركزي كمك مي‌كند. اين دفتر سياسي بخش‌هاي مختلفي از جمله بخش داخلي، حقوق بشر، دايره قانوني، امور دولت و پارلمان دارد. سازمان بدر نيز كه بخش نظامي اين جريان را تشكيل مي‌دهد در سال 1980 تاسيس شد و در آن دوره وظيفه مقابله با صدام حسين، ديكتاتور معدوم عراق را برعهده داشت. نيروهاي نظامي سازمان بدر را نظاميان جدا شده از ارتش بعث يا معارضان عراقي كه به سوريه و ايران پناهنده شده بودند، تشكيل مي‌دادند. بعد از سقوط صدام در سال 2003 سپاه بدر منحل و به يك ارگان مدني تبديل شد كه به گفته محمدباقر حكيم نقش نظامي سپاه بدر با سرنگوني صدام حسين به پايان رسيد و بعد از آن تحت عنوان سازمان بدر براي توسعه كار خود را ادامه داد.
سرنوشت مجلس اعلا
پيش از كناره‌گيري حكيم از رياست مجلس اعلا، تعداد ديگري از رهبران مهم اين سازمان نيز از مجلس جدا شده بودند كه پرسش‌هايي را درباره آينده اين سازمان و تاثير آن بر نقش سياسي‌اش در صحنه سياسي عراق مطرح كرده بود. شبكه خبري الجزيره در گزارشي نوشته بود در حالي كه برخي معتقدند اين كناره‌گيري‌ها مي‌تواند يكي از بزرگ‌ترين احزاب شيعه عراق را تهديد كند، تعداد ديگري معتقدند كه اين تصميم‌گيري‌ها در واقع نشان‌دهنده عبور و حركت حزب به سوي مرحله جديدي در حيات سياسي خود است. يكي از افرادي كه اخيرا از حزب جدا شده و خروجش از مجلس اعلا جنحال‌آفرين شده بود، جلال‌الدين الصغير بود كه گفته بود به دليل اختلاف‌نظري كه با اعضاي حزب از جمله عمار حكيم داشته از مجلس اعلا خارج شده است. به نظر مي‌رسد نقطه اختلاف الصغير با عمار حكيم در خصوص مساله آشتي ملي است كه الصغير معتقد است در جريان آن افرادي كه در ريختن خون عراقي‌ها دست داشته‌اند نيز شامل مصالحه شده‌اند و او نمي‌تواند چنين مساله‌اي را بپذيرد، اين در حالي است كه بر اساس گزارش يك منبع آگاه در ائتلاف ملي عراق، مجلس اعلا مدعي است كه دليل خروج الصغير از اين سازمان رويكرد او در زمينه برخورد با ديگر جريان‌هاي سياسي عراقي است، به گفته اين منبع، الصغير به تقابل با ديگر جريان‌هاي تاثيرگذار در روند سياسي قدرت در كشور معتقد است در حالي كه عمار حكيم و افرادي مانند عادل عبدالمهدي، وزير نفت پيشين عراق كه يكي از رهبران برجسته حزب است به همكاري به جاي مقابله اعتقاد دارند. روزنامه الاخبار لبنان در گزارشي در واكنش به خروج عمار حكيم از مجلس اعلا نوشته كه با وجود اهميت اين مساله اما با توجه به اختلاف‌‌نظرهايي كه اخيرا در بدنه مجلس ايجاد شده بود خيلي از ناظران امور عراقي اين مساله را پيش‌بيني مي‌كردند و نزديكان حكيم معتقدند كه او تلاش كرده با تاسيس جريان سياسي جديد حاميان خود را از از بدنه مجلس اعلا جدا كرده و به اين ترتيب فاصله‌اي ميان خود و حاميانش با گروهي كه با نظرات او مخالف هستند ايجاد كند. برخي ناظران مسائل سياسي در عراق تصميم حكيم را تلاش او براي ليبرال شدن توصيف كرده‌اند و معتقدند با توجه به تغيير ذائقه سياسي مردم اين كشور از سال 2003 تاكنون، حكيم مي‌خواهد بر موج جديدي كه ايجاد شده سوار شود. بعد از تصميم حكيم، ائتلاف المواطن در پارلمان عراق روز سه شنبه اعلام كرد كه نشست مهمي در بغداد برگزار كرده و در جريان آن با بررسي رويكرد و بيانيه تاسيسي حزب جديد حكيم تصميم گرفتند كه به عنوان يك ائتلاف پارلماني نام خود را تغيير داده و رسما به حزب ميهني حكمت بپيوندند و تاكيد كردند كه فقط 5 نفر از اعضاي اين ائتلاف پارلماني تصميم گرفته‌اند كه به اين ائتلاف اضافه نشوند. هيات سياسي جريان صدر به رياست مقتدي صدر نيز با صدور بيانيه‌اي تاسيس حزب جديد را به عمار حكيم تبريك گفت و اعلام كرد كه جريان صدر، اهميت تغيير و تحول در مرحله فعلي را كاملا درك مي‌كند. جريان صدر اعلام كرد كه با دقت تحولات اخير در مجلس اعلا و تشكيل يك حزب ميهني جديد را بررسي كرده و در عين حال كه دوست داشتيم مجلس اعلا متحد و يكپارچه باقي مي‌مانند اما تغييرات اعمال شده در شرايط سياسي روز عراق را درك مي‌كنيم و معتقديم كه اين اقدامات نشان‌دهنده سلامت در كار سياسي است. جريان صدر تاكيد كرده كه معتقد است حزب ميهني حكمت رسيدگي به نگراني‌ها و آمال ملت و مستضعفان را در اولويت خود قرار مي‌دهد. هاني عاشور، تحليلگر سياسي عراقي خروج عمار حكيم از مجلس اعلاي اسلامي عراق را آغاز تاسيس ائتلافي سه‌گانه با حضور، مقتدي الصدر و حيدر العبادي نخست‌وزير عراق و از اعضاي برجسته حزب الدعوه عراق دانست و تاكيد كرد كه انتظار دارد حيدر العبادي نيز به زودي اقدامي مشابه حكيم داشته باشد و از حزب الدعوه جدا شود. اين تحليلگر عراقي با استناد به سخنراني اخير حيدر العبادي در مراسم حزب الدعوه كه خواستار كنار گذاشتن طايفه‌گرايي بعد از پيروزي بر داعش شده بود را مقدمه‌اي براي تشكيل يك جريان سياسي جديد به رهبري العبادي براي انتخابات پيش رو در عراق دانسته است و افزود: موضوع كاملا روشن شده است، العبادي، عمار الحكيم و مقتدي صدر سه ضلع جريان جديد سياسي عراق را تشكيل خواهند داد كه از زبان افراط‌گرايي به دور خواهد بود و بايد منتظر ماند و ديد چه افرادي به اين جريان‌ها وصل خواهند شد. تحليلگر عراقي پيش‌بيني كرده كه افراد و شخصيت‌هاي سياسي بيشتري به اين جريان سياسي جديد در عراق خواهند پيوست و اين ائتلاف تلاش خواهد كرد تا چهره‌هاي سياسي كه بعد از سقوط صدام در سال 2003 تاكنون صحنه سياسي عراق را در دست داشته‌اند، كنار بگذارند. عاشور تاكيد كرد كه معتقد است اين ائتلاف در خارج از عراق و در ميان همسايگان اين كشور و جامعه بين‌الملل از استقبال و تاييد برخوردار خواهد بود زيرا چشم‌انداز اين جريان در آرام كردن اوضاع منطقه در مرحله بعدي تاثيرگذار خواهد بود. نكته‌اي كه در تاييد اين گمانه مي‌توان مطرح كرد شباهت شعارهاي جريان سياسي جديد حكيم با شعارهاي مقتدي صدر است، عمار حكيم در بيانيه خود براي تاسيس حزب جديد تاكيد كرد كه منافع عراق پيش از هرچيز ديگري بايد در اولويت باشد و چند ماه پيش مقتدي صدر هم شعار اولويت باعراق است را سر داده بود. روزنامه الحيات عربستان نيز در گزارشي در خصوص اقدام عمار حكيم آن را حاصل اختلاف‌هاي داخلي مجلس اعلا دانسته و تاكيد كرده كه اين اختلاف‌نظرها بعد از سفرهاي جداگانه عمار حكيم و هيات ديگري از مجلس اعلا به ايران آشكار‌تر شده است. اين در حالي است كه ماجد غماس، نماينده مجلس اعلاي اسلامي عراق در ايران در گفت‌وگو با تسنيم در خصوص خروج عمار حكيم از مجلس اعلا گفته كه اين موضوع به اختلاف نظرهاي دو گروه در نحوه اداره مجلس و نگاه به مسائلي از قبيل تشكيلات و برخي مسائل روز عراق و استفاده از ظرفيت‌هاي اين كشور مانند جوانان و ساير اقشار باز مي‌گردد. وي افزود: اين اختلافات منجر شد كه يك ديدگاه جديد مطرح شود مبني بر اينكه اجازه دهيم ساير رهبران براي اداره مجلس به شيوه خود رفتار كنند و سيد عمار نيز يك تشكل جديد ايجاد كند تا بعد از انتخابات در چارچوب روند سياسي واحد عراق امكان فعاليت داشته باشند.