آينده‌مبهم برجام

سارا   معصومي

　يازدهمين نشست كميسيون مشترك برجام به خاص‌ترين آنها تا اين تاريخ بدل شد. نخستين ديدار پس از عزل ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا ميان ديپلمات‌ها و مذاكره‌كنندگاني كه در تولد برنامه جامع اقدام مشترك دست داشتند. نخستين ديدار ميان ايران و 1+5 پس از آنكه تروئيكاي اروپايي مذاكرات سه جانبه با امريكا براي بررسي پيش‌شرط‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور اين كشور درباره برجام را آغاز كردند. آخرين نشست برنامه‌ريزي شده كميسيون مشترك پيش از فرارسيدن ضرب‌الاجل 12 ماه مه رييس‌جمهور امريكا و شايد هم آخرين نشستي كه در آن امريكا نيز به عنوان يك عضو در برجام مانده نماينده خود را به وين فرستاده است. رويارويي نمايندگان ايران و امريكا در دو سال گذشته از عمر اجراي برجام هيچگاه سهل و ممتنع نبوده است و ايران حتي در دوره باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا نيز اعتراض‌هاي گسترده‌اي به اجراي تعهدات از سوي واشنگتن داشت. تهران مي‌گويد كه نه تنها خبري از اجراي با حسن نيت توافق هسته‌اي از سوي امريكا نيست بلكه دولت دونالد ترامپ بر كارشكني‌ها نيز افزوده و فضاي منفي و مبهمي كه پيرامون ايران ايجاد كرده است عملا مانع از اين شده كه تهران كاملا از منافع اقتصادي توافق هسته‌اي منتفع شود. اعضاي 1+5 در حالي دور هم در وين جمع شدند كه شوك اخراج ركس تيلرسون از دستگاه ديپلماسي ايالات متحده و معرفي شدن مايك پمپئو، رييس سازمان سيا در يك سال گذشته به مجلس سنا به عنوان گزينه‌اي براي حضور در وزارت خارجه امريكا همه را غافلگير كرده است. چهره‌هايي كه مي‌توانستند با اروپا درباره لزوم باقي ماندن امريكا در برجام و پايبندي به تعهدي كه باراك اوباما داده بود، به توافقي حداقلي برسند يك به يك اطراف ترامپ را يا خالي كرده‌اند يا تحمل نشده‌اند. اروپا دو دور مذاكرات با ركس تيلرسون درباره شروط برجامي ترامپ را پيش برده بود و در حالي كه قرار بود وزير خارجه روز پنجشنبه در وين با همتاهاي خود از فرانسه، بريتانيا و آلمان دور سوم رايزني‌ها را پيش ببرد، ترامپ در توييتر خود از اخراج وي خبر داد. پيش بيني رفتارهاي برجامي ترامپ پيش از اين نيز سخت بود و اكنون با نبود تيلرسون اين پيش بيني سخت‌تر هم شده است. نمايندگان تروئيكاي اروپايي به همراه هلگا اشميد، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حالي خود را به وين رساندند تا با همتاهاي خود از ايران ديدار كنند كه تهران از اروپا نيز گلايه‌هاي بسيار دارد. سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه كشورمان تنها چند ساعت پيش از راهي شدن به وين هشدار داد كه اگر امريكا از برجام خارج شود، ايران نيز در اين توافق هسته‌اي باقي نمي‌ماند. اروپا اگر تا پيش از اين به راضي نگاه داشتن ايران براي باقي ماندن در برجام بدون امريكا فكر هم مي‌كرد اكنون چنين خيالي را بر خود حرام نيز مي‌داند. در آنسوي ميدان نيز بسياري از تحليل گران به اروپا هشدار مي‌دهند كه اخراج تيلرسون از سوي ترامپ به معناي قوي‌تر شدن چهره‌هاي ضدايراني در كابينه رييس‌جمهور و بالا رفتن درصد احتمال خروج امريكا از برجام است و در چنين شرايطي بهتر است كه اروپا خود را وارد بازي خطرناك راضي كردن ترامپ نكند. نخستين ديدارهاي سيدعباس عراقچي در وين به رايزني‌هاي دو جانبه با هيات‌هاي اروپايي، روسيه و چين گذشت و رايزني دو جانبه با هيات امريكايي به بعد از نشست عمومي موكول شد. در ده نشست پيشين كميسيون مشترك برجام نيز اصلي‌ترين سوژه‌هاي روي ميز ميزان پايبندي دولت امريكا به تعهداتش در برجام و موارد نقض بوده است. اين‌بار اما براي نخستين‌بار سيد عباس عراقچي با همتاي تازه وارد خود برايان هوك از ايالات متحده ديدار كرد. ديدار با مردي كه در جريان ريز مذاكرات هسته‌اي نبوده و البته كه برجام را نيز ميراث ارزشمند رييس‌جمهور خود در حوزه ديپلماسي بين‌المللي نمي‌داند. اروپا در دو سال گذشته و البته در چندماه اخير به نوعي تلاش كرده توازن در جانبداري از تهران يا واشنگتن را حفظ كند و در فضايي كه سه كشور اروپايي و اتحاديه اروپا تاكيد دارند كه برجام بايد با كيفيت و كميت توافق شده در متن پيش برود اما در ميدان عمل برخي از آنها در شكايت از عدم وفاي به عهد امريكا به تعهداتش كاملا هم موضع با تهران بوده و انتقاد مي‌كنند و برخي از بيان انتقاد با صداي بلند و به‌خصوص در حضور مامور امريكايي ابا دارند. دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا نه‌تنها با سياست حفظ ابهام پيرامون باقي ماندن يا نماندن امريكا در برجام، تلاش مي‌كند عادي‌سازي رابطه اقتصادي و سياسي ايران با جامعه جهاني را دچار اختلال كند بلكه ابهام در خواسته واقعي وي از برجام نيز به قوت خود باقي است. برخي از منابع آگاه در وين پيش از آغاز اين نشست ابراز اميدواري كردند كه شايد اين‌بار و با حضور نماينده‌اي از دولت جديد امريكا در كميسيون مشترك مشخص شود كه انتظارهاي صريح ترامپ از اين توافق چيست. رييس‌جمهور امريكا در يك سال گذشته بارها تلاش كرده با همكاري اطلاعاتي اسراييل، سندسازي سعودي و بازي‌هاي تبليغاتي نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل اجماعي جهاني عليه ايران به بهانه آزمايش‌هاي موشكي يا فعاليت‌هاي منطقه‌اي اين كشور ايجاد كند كه همگي اين توطئه‌ها به شكست منتهي شده است. در چنين شرايطي ترامپ از آخرين ابزار خود كه مشروط كردن بقاي برجام به عقب‌نشيني تهران از فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي است، روي آورد. اصرار بر ادغام پرونده‌هاي هسته‌اي و غيرهسته‌اي ايران در حالي از سوي امريكا ادامه دارد كه ايران و 1+5، از ابتداي آغاز دور جديدي از مذاكرات هسته‌اي با هم در دولت يازدهم به رياست حسن روحاني توافق كردند كه برجام صرفا مقوله فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را شامل شود و لاغير. روز جمعه همزمان با آغاز يازدهمين نشست كميسيون مشترك برجام، رسانه‌هاي غربي با انتشار تحليل‌هاي متفاوت تاكيد كردند كه وقت اروپا براي نجات توافق هسته‌اي با ايران در حال به پايان رسيدن است و اكنون زمان آن فرارسيده كه اتحاديه اروپا در قالب كلي و تروييكاي اروپايي كه در دوره دو ساله پس از حصول برجام روابط سياسي و اقتصادي گسترده با تهران را از سر گرفته‌اند هنر و قدرت ديپلماسي خود را براي حفظ دستاوردي كه آبروي سياسي قاره سبز به حساب مي‌آيد، نشان دهند. در حاشيه اين دور از نشست كميسيون مشترك برجام، گروه كاري رفع تحريم‌ها يكي از شلوغ‌ترين گروه‌هاي كاري بود و هيات‌هاي كارشناسي ايران و 1+5 به صورت ريز و مفصل در اين گروه كاري موارد نقض برجام و شكايت‌ها و گلايه‌هاي تهران را مطرح كردند. درهمين‌راستا، فرزانه شرفبافي مديرعامل ايران اير پس از خروج از جلسه كميسيون مشترك برجام گفت: «در اين جلسه درباره مجوزهاي اداره خزانه داري و دفتر كنترل اموال خارجي (OFAC) در بخش هوايي صحبت كرديم. در اين جلسه مشكلات مربوط به لغو تحريم‌ها در بخش هوايي را مطرح كرديم.»