واقعيتي‌كه بايد بپذيريم و با آن زندگي‌كنيم

قاسم  يزدان‌پناه

دراكتبر 2021 مارك زاكربرگ نام فيس‌بوك را به «متا» تغيير داد. او اعلام كرد: «فيس‌بوك به دنبال استخدام ده‌هزارنفر در اتحاديه اروپا براي توسعه «متاورس» است.... به گفته فيس‌بوك متاورس در پنج سال آينده موقعيت‌هاي شغلي جديدي به خصوص براي مهندسان بسيار متخصص خواهد آفريد. ... فيس‌بوك 50 ميليون دلار در اختيار گروه غيرتجاري قرار داده است كه مسوولانه به ساخت متاورس كمك مي‌كنند.» (بي‌بي‌سي فارسي، 19اكتبر 2021) 

به نظر مي‌رسد آينده اينترنت، متاورس خواهد بود. متاورس اينترنت مجسم شده است. در اينترنت ما فقط نگاه مي‌كنيم و پرسه زدن‌هاي‌مان مجسم نيست ما بيرون از فضاي مجازي هستيم. در متاورس‌به‌ شكل«آواتار» مي‌توانيم پرسه بزنيم، از فروشگاه‌هاي مجازي خريد كنيم، در جلسات شركت نماييم، در كلاس‌هاي درس حضور يابيم، آموزش دهيم يا آموزش ببينيم. زاكربرگ در وب‌سايت شركت مدت كوتاهي پس از سخنراني‌اش در مورد متاورس گفت: «آينده، اينترنت مجسم شده‌اي خواهد بود كه شما در آن تجربه داريد، نه اينكه فقط به آن نگاه كنيد! ما اين را متاورس مي‌ناميم و هر محصولي را كه مي‌سازيم لمس مي‌كنيم.» (camelcase.ir) 
متاورس از كي  مطرح  شد؟
در سال 1992 نويسنده‌اي به نام نيل استيونسون (Neal Stephenson) رماني نوشت با عنوان «سنوكراش»، اين رمان داستان يك‌هكر جوان به نام هيرو (Hero) را روايت مي‌كند كه براي مقابله با دشمنان به يك دنياي برتر مي‌رود. 
اين دنياي برتر (Metaverse) متاورس نام دارد. متاورس‌ جايي بود كه شخصيت‌هاي رمان با زدن عينك‌هاي مخصوص به آن ورود مي‌كردند و به تجارت يا سفر يا هر تجربه ديگري مي‌پرداختند. بعد از داستان استيونسون، اصطلاح «آواتار» در داستان‌هاي تخيلي استفاده شد. فيلم آواتار (Avatar) بر همين اساس به كارگرداني جيمز كامرون در سال 2009 ساخته شد. فيلم ديگري به نام: «بازيكن شماره يك آماده» در سال 2018 به كارگرداني استيون اسپيلبرگ با استفاده از آواتار ساخته شد.
ابداع واژه آواتار اولين‌بار توسط ريچارد گاريوت براي يك بازيكن كامپيوتري به كار برده شد. او تمام شخصيت، ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري را دراين‌ بازيكن قرار داد.
متاورس يا فرادنيا نظريه‌اي درباره يك تكنولوژي جديد در آينده است. (bitpin.ir)  متاورس از تركيب دو واژه «متا» (Meta) به معني «فراتر» و يونيورس (Universe) به معناي «جهان يا گيتي» ايجاد شده است. بنابراين مي‌توان متاورس را جهان برتر يا برتر از جهان معني كرد. متاورس يك دنياي سه‌بعدي است كه يك جهان تمام ديجيتال را با دنياي فيزيكي تركيب مي‌كند. در اين دنيا افراد مي‌توانند به هر آنچه نياز دارند دسترسي داشته باشند.  در حقيقت متاورس پيوند جهان فيزيكي با زندگي ديجيتال، دنياي آواتارها و نسل بعدي اينترنت است. (bitpin.ir) 
متاورس  و  دنياي آموزش
آيا متاورس در آينده آموزش را هم تحت‌تاثير قرار خواهد داد؟ پاسخ به اين سوال دشوار نيست. مگر ممكن است متاورس دنياي مديريت، اقتصاد، گردشگري، سينما، ارتباطات اجتماعي و ساير موارد را تحت‌تاثير قرار دهد و بر آموزش تاثير نداشته باشد! اخيرا كليپي را از شركت هيونداي كره جنوبي ديدم كه طراحي مدلي از ماشين را از ابتدا تا انتها به صورت متاورس و با استفاده از آواتارها و عينك‌هاي‌ سه‌بعدي انجام مي‌داد. بعد از طراحي سه‌بعدي كليه اجزاي اتومبيل به صورتي زيبا در فضا پخش و معلق مي‌شد به نحوي كه هر قطعه را مي‌توانستي از زواياي مختلف مشاهده و مورد بررسي قرار دهي! اين نوعي آموزش است. براي دروس مدرسه‌اي نيز به همين نحو مي‌توان عمل كرد.
به بخشي از ارتباط سيستم مدرسه ومتاورس در اين نوشته اشاره مي‌كنم.
متاورس و معماري مدرسه
اگر سري به مدارس محله و شهر خود بزنيد آنها را خالي از دانش‌آموز و سوت و كور مي‌بينيد. با شيوع كرونا آموزش مجازي شد و ساختمان‌هاي مدارس بلااستفاده مانده‌اند. در آينده‌اي نزديك حتي بعد از كرونا، با توسعه متاورس و استفاده از آن در آموزش نياز به مدرسه با معماري كنوني از بين خواهد رفت.  مدارس آينده هيبريدي (Hybird) خواهند بود. مدارسي مركب از آموزش مجازي متاورسي و آموزش حضوري سنتي! معماري مدارس فعلي براي آموزش سنتي و حضور فيزيكي دانش‌آموزان است. با آموزش متاورسي ممكن است دانش‌آموزان مدت كوتاهي در هفته براي برخي فعاليت‌هاي خاص در مدرسه حاضر شوند. آزمايشگاه و كارگاه و كتابخانه و حياط مدرسه و كلاس‌هاي سنتي دستخوش تغيير خواهند شد. مدرسه‌هاي متاورس با معماري‌هاي نوين سه‌بعدي به صورت مجازي ساخته خواهند شد. اخيرا قطعه زميني مجازي به قيمت بيش ازسه‌ ميليون دلار به فروش رسيد. بعيد نيست مدارس متاورسي طراحي و ساخته شده و با امكانات و تجهيزات و محتواي مجازي خريد و فروش شوند. 
معماران مدارس متاورسي خلاقيت و ابتكارات خود را به كار خواهند بست و دنياي آموزشي جديدي را خلق خواهند كرد.
متاورس و مديريت مدرسه
مديريت مدرسه كلاسيك براي مدارس حضوري است. مدرسه‌اي با تعدادي دانش‌آموز و معلم و كادر اجرايي و خدماتي كه حداقل پنج روز در هفته با برنامه‌ريزي‌هاي تدوين شده در مدرسه حاضر مي‌شوند. مديران فعلي مدارس براي اينگونه مدارس تربيت شده‌اند. كيمبل وايلز نويسنده كتاب مديريت و رهبري آموزشي مي‌گويد: نقش‌ مدير يا رهبر آموزشي عبارت است از حمايت، تقويت، ياري، كمك و درنتيجه همكاري با كاركنان، نه دستور دادن و هدايت كردن. با تغيير روش مدرسه‌داري با رويكردهاي نوين، نقش مدير مدرسه پيچيده‌تر و وسيع‌تر خواهد شد. در مدرسه سنتي مدير محصور در فضاي فيزيكي مدرسه است، با ارتباطاتي محدود پيرامون مدرسه! در مدرسه نوين هيبريدي مدير نقش و جايگاهش تغيير خواهد كرد. جغرافياي مدرسه به خانه‌هاي دانش‌آموزان و معلمان كشيده مي‌شود. ممكن است در آينده دانش‌آموزان و همكاران مدير از شهرها يا حتي كشورهاي ديگر باشند. با روش و منش مديريت مدرسه سنتي نمي‌توان مدارس جديد را هدايت كرد. مدارس نوين به مديران نوانديش، خلاق، منعطف، كاردان و متخصص نياز دارند. تعريف مديريت و رهبري آموزش تغيير مي‌يابد: مديريت و رهبري آموزشي متاورسي‌ عبارت ‌است از دانش و مهارت و به كار بستن اصول آموزش با همكاري معلمان، كاركنان، دانش‌آموزان، اولياء و كارشناسان خبره فناوري اطلاعات براي رسيدن به اهداف دايما در حال تغيير در مدارسي فارغ از زمان و مكان جغرافيايي.
متاورس و معلم  مدرسه
در مدرسه متاورسي، نقش معلم ، تركيبي از حضوري و مجازي خواهد بود. معلمان مثل گذشته ساعات تدريس را در مدرسه نخواهند گذراند. شيوه‌هاي آموزش آنها تغيير مي‌كند. كتاب‌هاي درسي و محتواي آموزشي متحول خواهند شد. آزمايش‌ها بيشتر سيمولاتوري شده و تجهيزات آموزشي نويني وارد عرصه آموزش مي‌شود. نقش معلم از سخنراني و متكلم‌الوحده خارج و بيشتر نقش راهنما و هدايت‌گري پيدا مي‌كند. محتواهاي نوين به‌صورت فيلم‌هاي سه‌بعدي در دسترس قرار مي‌گيرد. معلم همراه دانش‌آموزان به صورت آواتار در كلاس درس و محيط‌هاي مختلف مجازي وارد خواهد شد. زمان و مكان آموزش محدود نيست. معلمان از هر نقطه كره زمين مي‌توانندبه صورت مجازي يا با حضور آواتاري تدريس كنند. تجهيزات مورد نياز معلم از گچ و تخته و ماژيك و تابلو به عينك‌هاي سه‌بعدي و هنر و مهارت استفاده از محتواهاي مجازي تغيير پيدا مي‌كند. روش كلاس‌داري و تدريس بسيار منعطف و پيچيده مي‌شود. كلاس‌ها مختلط و تركيبي از نژادها، مليت‌ها و مذاهب و فرهنگ‌هاي گوناگون خواهد بود. با فراگير شدن متاورس، مدارس متاورسي توسعه پيدا مي‌كنند. در اين مدارس معلمان به مهارت‌هايي از قبيل: تسلط به يك زبان زنده، مسلط به فناوري اطلاعات، قدرت ارتباطات، توانايي توليد محتوا، مديريت فرهنگي، روان‌شناسي تربيتي و اجتماعي نيازمند خواهند بود.
متاورس  و  برنامه  درسي
در قرن بيستم باتوسعه صنعت، بزرگ شدن شهرها و راه‌اندازي كارخانه‌ها و توسعه سازمان‌هاي اداري، مدارس با سرفصل‌هاي آموزشي خاص آن عصر براي تربيت نيروي انساني جهت كار در كارخانه‌ها و سازمان‌ها داير شدند. فارغ‌التحصيلان مدارس جذب شركت‌ها و سازمان‌هاي دولتي و خصوصي مي‌شدند. با ورود تكنولوژي‌هاي نوين و تغييرات گسترده در امور اجتماعي، اقتصادي، سياسي و صنعتي همه بخش‌ها دستخوش تحولات عظيمي شدند. مدارس نتوانستند خود را با اين تغييرات تطبيق دهند و از قافله عقب ماندند. فارغ‌التحصيلان در بازار كار جديد منفعل شدند. سرفصل‌هاي هر دروس قرون بيستمي كارآيي خود را براي قرن 21 از دست دادند. آموزش‌هاي غيررسمي و نوين در شركت‌ها، سازمان‌ها و موسسات گسترش يافت.
با توسعه اينترنت و مجازي شدن بسياري از امور آموزشي، بازرگاني و سازماني شكاف بين بازار كار و مدارس عميق‌تر شده است. كارشناسان آموزش و دست‌اندركاران‌ توانايي تطبيق خود با تحولات را از دست داده‌اند. با متاورسي شدن سازمان‌ها و ارتباطات اجتماعي و اقتصادي اين شكاف روز به روز عميق‌تر خواهد شد. مقاومت بخش آموزش در مقابل تغييرات و پرداختن به فلسفه‌هاي قديمي و كهنه تعليم و تربيت باعث نخواهد شد كه اين حركت شتاب‌آلود متوقف يا كند شود. تغيير در برنامه‌هاي درسي و سرفصل دروس و تجديدنظر در كتاب محوري و انعطاف در حضور دانش‌آموزان به شكل كلاسيك در آينده امري اجتناب‌ناپذيراست. دانش‌آموزان ديگر تحمل دوازده سال حضور فيزيكي در مدرسه را نخواهند داشت. مطالبي كه در گذشته در طول يك سال تحصيلي مي‌آموختند با تكنولوژي‌هاي نوين در مدت يك هفته قابل آموزش خواهد شد. مدرسه متاورسي برنامه‌هاي درسي و سرفصل‌هاي دروس و بسياري از شيوه‌هاي گذشته را منسوخ مي‌كند.
متاورس و صنايع آموزشي
اگر سري به مدارس بزنيد قبرستاني از تجهيزات آموزشي را مشاهده خواهيد كرد.بسياري ازاين وسايل كارآيي‌شان از بين رفته است. كامپيوترهاي قديمي، پروژكتورها، تجهيزات آزمايشگاهي، تابلوهاي هوشمند، ماشين‌هاي تراش و دستگاه‌هاي جوش‌ هنرستان‌ها، بسته‌هاي مختلف آموزشي و... از رده خارج شده‌اند. صنعت آموزش جديد در دنياي سيمولاتورها، امولاتورها، اپليكيشن‌ها، شبكه‌هاي اجتماعي، آواتارها، دنياي مجازي سه‌بعدي، عينك‌هاي سه‌بعدي، نرم‌افزارهاي حيرت‌انگيز آموزشي و... تجلي خواهد كرد. در آموزش خلبان‌ها براي پرواز با هواپيما بيش از 70 درصد آموزش توسط سيمولاتور و امولاتور انجام مي‌شود. در دنياي مجازي، آموزش شكل واقعي به خود مي‌گيرد. با اين آموزش‌ها خلبانان بقيه دوره آموزشي را با هواپيماهاي واقعي انجام مي‌دهند .با اين نوع آموزش از تسلط و تبحر بيشتري برخوردار مي‌شوند . زمان آموزش هم كوتاه‌تر مي‌شود. معلم و دانش‌آموزان با استفاده از عينك‌هاي سه‌بعدي به صورت مجازي وارد بدن انسان شده و پيكره انسان را از مغز و قلب و كليه‌ها و معده و سيستم گردش خون و سلسله اعصاب را مي‌بينند و ياد مي‌گيرند. در دنياي سلول‌ها غوطه‌ور شده و با گردش خون وارد همه اعضا و جوارح مي‌شوند. دانش‌آموزان به همراه معلمان در منظومه شمسي و كهكشان‌ها گردش مي‌كنند.شبح‌هاي سه‌بعدي را از نزديك لمس خواهند كرد. در اعماق درياها به همراه ماهيان شنا و عجايب خلقت را آموزش مي‌بينند. به تاريخ گذشته سير كرده و در تخت‌جمشيد و مراكز تاريخي و تفريحي و علمي و طبيعي جهان حاضر شده و آموزش مي‌بينند. دنياي پيچيده رياضي و هندسه را بهتر درك مي‌كنند و در مناطق جغرافيايي به سير و سفرمي‌پردازند. در برف‌هاي قطبي و كويرلوت قدم مي‌زنند و ياد مي‌گيرند. در يكي از سايت‌ها كه صنعت آموزشي جديد را ارايه مي‌كند نوشته بود: محيط‌هاي يادگيري فراگير، تغيير  چشم‌انداز يادگيري ديجيتال از طريق محيط‌هاي مجازي، اين محيط‌هاي يادگيري فرصت توسعه و يادگيري مهارت‌ها را مي‌دهد. ارايه‌دهنده پيشرو آموزش متاورسي (metaverse Learning) محتواي با كيفيت بالا، تعاملي و همه‌جانبه با استفاده از راه‌حل‌هاي ديجيتالي الكترونيكي را براي موضوعات و مهارت‌هاي مختلف توسعه دهيم. (metaverselearning. Co. Uk) اين سايت آموزش‌هايي از قبيل ساخت و ساز، آجركاري، نجاري، نقاشي و تزييني، گچ‌كاري، كاشي‌كاري را به شكل نوين و بدون استفاده از مواد واقعي آموزش مي‌دهد. يكي ديگر از شركت‌‌ها در زمينه متاورس «آموزش در راه است» در بخشي از نوشته خود اينگونه تيتر زده است: «ايجاد يك اكوسيستم مركز تحقيقات مجازي با استفاده از تيم‌هاي مايكروسافت» و «نحوه استفاده از شبيه‌سازي ديجيتال براي آماده‌سازي دانش‌آموزان براي مشاغل آينده» همچنين در جايي ديگر آورده است: «با آغوش باز فناوري را در آغوش بگيريد.» (timeshighereducation.com) 
متاورس -  مزايا و معايب
هر تحول جديدي مزايا و معايبي‌ دارد. تحولات جديد امور اجتماعي و انساني شيرازه‌هاي قبلي را در هم مي‌شكند و ساختارهايي نوين را شكل مي‌دهد. وارد روان و احساس و عاطفه انسان‌‌شده و روابط فردي و گروهي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. متاورس مردم را به دنياي مجازي بي‌پاياني مي‌برد. تجربه‌اي جديد با تداخل و تركيب دنياي خيال با دنياي واقعي، در اين دنيا انسان‌ها مي‌توانند كارهايي انجام دهند كه براي‌شان رويايي بيش نبود. حال اين رويا محقق مي‌شود. ابتدا مزاياي متاورس را برمي‌شمارم و بعد از آن به معايب مي‌پردازم: (Medium.com و Konsyse.com) 
مزاياي  متاورس
1- مردم را در دنياي جديد دورهم جمع مي‌كند و روابط اجتماعي جديدي را شكل مي‌دهد.
2- سرگرمي‌هاي زيادي را ايجاد مي‌كند.
3- دنياي غريب، اسرارآميز و هاله‌گونه‌اي را ارايه مي‌دهد.
4- تحصيل و كار در خانه را بهبود مي‌بخشد.
5- ارتباطات ديجيتال و همه‌جانبه‌اي را به وجود مي‌آورد.
6- بسترهاي رسانه‌هاي اجتماعي را ارتقا مي‌دهد.
۷- كاربردهاي قابل توجهي در مشاغل خواهد داشت.
8- تجارت الكترونيكي و اقتصاد مجازي را توسعه مي‌دهد.
معايب متاورس
1- بين مردم و دنياي واقعي جدايي به وجود مي‌آورد.
2- اعتياد به وجود مي‌آورد . رشد فرزندان در اين فضاي اعتيادآور صورت خواهد گرفت.
3- مفهوم زمان از دست مي‌رود.
4- انسان را از طبيعت واقعي جدا مي‌كند.
5- حواس را بيش از حد تحريك مي‌كند.
6- نگراني‌هايي از تاثيرات اجتماعي و فرهنگي به وجود مي‌آورد.
7- باعث شكاف ديجيتال بين كشورهاي غني و فقير مي‌شود.
8- مشكلاتي از قبيل حريم خصوصي، اينترنتي، آزار و اذيت سايبري، انتشاراطلاعات و تبليغات گمراه‌كننده را به دنبال خواهد داشت.
در اين نوشته قصدم اين بود كه خوانندگان آشنايي مختصري با «متاورس» پيدا كنند. همچنين تاثير اين فناوري جديد بر مدارس را مطالعه نمايند. زاكربرگ فراگيري استفاده از متاورس را 5 تا 10 سال تخمين زده است. اعتقاد من اين است كه شايد كمتر از زمان پيش‌بيني محقق  شود.  زمان زيادي نياز است‌ تا مدارس خود را با اين فناوري جديد تطبيق دهند. معمولا مقاومت در مقابل تغييرات وجود دارد. كارشناسان و صاحب‌نظران، در اين زمينه‌ها به بحث و گفت‌وگو خواهند پرداخت و مقاله‌ها و كتاب‌هاي زيادي به نگارش درخواهد آمد. نكته مهم اين است كه تكنولوژي‌هاي نوين براي جا انداختن خود از كسي اجازه نخواهند گرفت. به راه خود ادامه مي‌دهند.تكنولوژي پيرامون خود را مجبور به هماهنگ‌سازي مي‌كند. چنانچه مدارس خود را با اين واقعيت تطبيق ندهند، دانش‌آموزان آموزش را در جاهاي ديگري كه امكان دسترسي دارند دنبال خواهند كرد. شركت‌ها و سازمان‌هاي پيشرو منتظر فارغ‌التحصيلان مدارس و سازمان‌ها نخواهند ماند. آنها آموزش را به كالبد شركت يا سازمان خواهند كشاند. واقعيت اين است كه تطبيق و به‌روزرساني با دنياي پرسرعت تغييرات كاري بسيار دشوار است. اين واقعيتي است كه بايد بپذيريم و با آن زندگي كنيم. 

تكنولوژي‌هاي نوين براي جا انداختن خود از كسي اجازه نخواهند گرفت. به راه خود ادامه مي‌دهند.تكنولوژي پيرامون خود را مجبور به هماهنگ‌سازي مي‌كند. چنانچه مدارس خود را با اين واقعيت تطبيق ندهند، دانش‌آموزان آموزش را در جاهاي ديگري كه امكان دسترسي دارند دنبال خواهند كرد. شركت‌ها و سازمان‌هاي پيشرو منتظر فارغ‌التحصيلان مدارس و سازمان‌ها نخواهند ماند. آنها آموزش را به كالبد شركت يا سازمان خواهند كشاند. واقعيت اين است كه تطبيق و به روز رساني با دنياي پرسرعت تغييرات كاري بسيار دشوار است. اين واقعيتي است كه بايد بپذيريم و با آن زندگي كنيم