آيا نوع جديدي از مسدودسازي در حال پياده‌سازي است؟
سرنوشت «وايبر»
در انتظار «اينستاگرام»
گروه اقتصادي
سرعت اينترنت هر روز در ايران كندتر مي‌شود و به‌رغم همه اعتراض‌ها و شكايت‌ها از اين موضوع، وزير ارتباطات كاهش پهناي باند را «فيك‌نيوز» مي‌داند. اگرچه كه نگراني‌ها درخصوص كندي سرعت نت در يك ماهه اخير بيشتر شده اما آنچه كاربران را بيش از پيش نگران كرده احتمال بروز مشكلاتي در اتصال به اينترنت جهاني است. گفته مي‌شود در صورت تصويب طرح ضد اينترنتي در مجلس، دسترسي به سرويس‌هاي كلاود و وب از سمت ايران را با مشكلاتي مواجه خواهد كرد كه اين امر در تضاد آشكار با آن چيزي است كه در برنامه ششم توسعه براي بخش ارتباطات درنظر گرفته شده است. براساس اين برنامه كه در انتهاي ماه جاري به پايان مي‌رسد قرار بود پهناي باند اينترنت بين‌المللي افزايش يابد و وزارت ارتباطات نيز براي توسعه زيرساخت‌هاي لازم، از سرمايه‌گذاران خارجي استفاده كند، اما در عمل وزارت ارتباطات نه تنها به اين اهداف نزديك نشد بلكه طي ماه‌هاي اخير وضعيت سرعت اينترنت به نفع فراري دادن سرمايه‌گذاران تغيير كرده و بدتر شده؛ به نظر مي‌رسد اعضاي كميسيون مشترك طرح صيانت منتظر هستند تا زمان برنامه ششم توسعه به پايان برسد و بعد در حالي كه قرار بود دسترسي به پهناي باند فوق سريع براي برخي بخش‌هاي كشور صورت پذيرد، ورق را به نفع افزايش محدوديت‌ها برگردانند. اگرچه كه برخي نمايندگان از مطرح نبودن محدوديت و مسدوديتي در طرح ضد اينترنتي مجلس گفته بودند اما به نظر مي‌رسد اتفاقي كه براي پيام رسان «وايبر» در سال 94 افتاد قرار است براي اينستاگرام نيز رخ دهد و پهناي باند آن به قدري كاهش يابد كه عملا كاربران فراموش كنند كه شبكه اجتماعي به نام اينستاگرام وجود داشته است. در ميان اعتراض‌ها به وضعيت اينترنت برخي كاربران به موضع ابراهيم رييسي پيش از انتخابات و در زمان تبليغات نيز اشاراتي كرده و گفته‌اند: «رييس‌جمهور كه در زمان انتخابات رياست‌جمهوري از پايين بودن سرعت اينترنت گفته بود، چرا در شرايط فعلي دستور پيگيري منشا و منبع كاهش سرعت اينترنت را نمي‌دهد؟»
وزير مي‌گويد فيك‌نيوز است
در آخرين گزارش سايت speedtest رتبه اينترنت همراه ايران كاهشي 7 پله‌اي داشته و به جايگاه 77ام در جهان رسيده؛ وضعيت براي اينترنت خانگي نيز به مراتب بدتر است و سرعت اينترنت در آن كمتر از 10 مگابيت بر ثانيه اعلام شده است. انتقاد از وضعيت اينترنت كه تا چند ماه پيش مختص كاربران شبكه‌هاي اجتماعي بود، از هفته‌هاي گذشته دامنه وسيع‌تري به خود گرفت و معلمان، اساتيد دانشگاه‌ها، دانشجوها و... را نيز به صف منتقدان اضافه كرده است. طي روزهاي اخير انواع و اقسام نمودار در فضاي مجازي دست به دست شده كه نشان‌دهنده كاهش پهناي باند است. در اين راستا روز گذشته عيسي زارع‌پور، وزير ارتباطات نسبت به اين دست از نمودارها واكنش نشان داد و در اكانت شخصي خود نوشت: «يكي از جعليات رايج در فضاي مجازي «فيك‌نيوزها» هستند. خبرهاي جعلي كه گاهي آنقدر باورپذير آماده مي‌شوند كه ممكن است طيف بزرگي از جامعه باور و براساس آن قضاوت كنند يا تصميم بگيرند. تصوير دست به دست شده نمودار ترافيك سايت ساز گوگل است كه در دو هفته گذشته افت كرده و به هيچ‌وجه نشان‌دهنده ترافيك كل گوگل نيست اما در فضاي مجازي براي حقيقت نشان دادن يك دروغ، از آن به عنوان نمودار ترافيك كل سرويس‌هاي گوگل در ايران و وضعيت پهناي باند بين‌الملل كشور استفاده شده است.» درحالي زارع‌پور كاهش وضعيت پهناي باند را دروغ مي‌داند كه در مهر ماه خبرهايي مبني بر عدم افزايش پهناي باند منتشر شده بود؛ به نظر مي‌رسد داستان از اين قرار بود كه شوراي عالي فضاي مجازي مجوزي براي واردات پهناي باند به شركت زيرساخت‌ها نداده بود؛ خبري كه بعدها فيروزآبادي، دبير و رييس مركز ملي شوراي عالي فضاي مجازي در مصاحبه با يكي از سايت‌ها آن را رد كرد. اما هيچ كس نمي‌داند چرا سرعت اينترنت هر روز بيشتر كاهش مي‌يابد. اگرچه كه در دي ماه وزير ارتباطات كاهش سرعت اينترنت را به دليل «قطع يكي از كابل‌هاي فيبر نوري دريايي به سمت قطر و از دست خارج شدن 430 گيگ پهناي باند كشور» عنوان و تاكيد كرده بود كه «قطعي مذكور پهناي باند كشور را 7درصد كاهش داده است.» با وجود اينكه اواخر دي ماه زارع‌پور از حل شدن مشكل گفته بود، اما به نظر مي‌رسد وضعيت بدتر شده و اين شائبه پيش آمده كه طرح صيانت نه با مسدودسازي و فيلترينگ كه با كاهش پهناي باند براي برخي شبكه‌هاي اجتماعي در حال اجراست و به زودي پهناي باند به قدري كاهش مي‌يابد كه عملا فعاليت در اينستاگرام مختلف خواهد شد. اعضاي كميته مشترك طرح صيانت در حالي بر مسدودسازي شبكه‌هاي اجتماعي تاكيد دارند كه تقريبا تمام مسوولان در اين شبكه‌هاي اجتماعي اكانت داشته و فعاليت مي‌كنند، رييس‌جمهور، وزير ارتباطات و رييس مجلس تنها بخشي از مسوولاني هستند كه در اينستاگرام اكانت داشته و در آن فعاليت مي‌كنند. نكته ديگر در اين است كه اكثر نمايندگان حامي طرح صيانت از فضاي مجازي نيز در اينستاگرام اكانت داشته و در آن به مرور فعاليت‌ها و نطق‌هاي مجلس مي‌پردازند.
نوع جديد فيلتر‌سازي
به نظر مي‌رسد تجربه از دسترس خارج شدن پيام‌رسان «وايبر» در سال 94، قرار است براي اينستاگرام نيز تكرار شود. از ابتداي سال 94 كاربران وايبر از كاهش سرعت آن و دسترسي بسيار سخت به اپليكيشن شكايت داشتند تا اينكه در 24 ارديبهشت همان سال وايبر در كشور مسدود شد تا امكان مكالمه، فرستادن پيام و... در اين اپليكيشن از دسترس كاربران ايراني خارج شود. نكته در اين است كه در آن سال وزير ارتباطات و وزير ارشاد به فيلترينگ‌هايي از اين دست انتقاد داشتند اما درنهايت و به‌رغم مخالفت دولت وقت اين اپليكيشن از دسترس خارج شد. در برخي خبرگزاري‌ها، خبري به نقل از دبير كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه منتشر شده بود كه در آن فيلترينگ واتس‌آپ نيز از دستور كار اين گروه خارج نشده بود. پيش از دسترس خارج شدن وايبر در سال 94 چند روزي اختلال داشت كه عبدالصمد خرم‌آبادي، دبير كارگروه تعيين مصاديق فيلترينگ گفته بود كه «اين اختلال ارتباطي به تصميمات اين كارگروه ندارد و مصوبه‌اي براي مسدود كردن سرويس وايبر نداشته است.» در واقع اين حرف دبير وقت كارگروه تعيين مصاديق فيلترينگ تا حدودي درست بود. وايبر فيلتر نشده بود، بلكه پهناي باند مشتركان به اين اپليكيشن گرفته شده بود تا جايي كه كاربر وايبر قيد استفاده از اين اپليكيشن را به دليل كند بودن بزند و سراغ پيام‌رسان‌هاي ديگري برود. به نظر مي‌رسد همان استراتژي براي اينستاگرام نيز در حال پياده‌سازي است. وب‌سايت جماران در اين باره نوشته است: ««پينگ» معيار احتساب فاصله زماني اتصال بين دو دستگاه در شبكه است. از طريق ميزان پينگ، مي‌فهميم كه چقدر طول خواهد كشيد كه يك بسته اطلاعات از سمت دستگاه هوشمند مانند كامپيوتر به سمت سرور رفته و دوباره از آن مسير برگردد. پينگ اينستاگرام در ايران در مقايسه با ديگر كشورها به شدت بالاست.» يك روزنامه‌نگار حوزه فناوري نيز نوشته است: «فرض كنيد اتوبان سه باندهاي داريم به اسم اينترنت. كساني كه مي‌خواهند به اينستا بروند را مجبور مي‌كنند از يك باند بروند و هر روز در حال باريك كردن اين مسير هستند. با اينكه تعداد خودروهايي كه مي‌خواهند از اين باند بروند زيادتر است. نتيجه ترافيك زيادتر است و كند شدن ارتباط شما به سرورهاي اينستاگرام و بازگشت ديتا از سرورهاي اينستا به موبايل‌هاي شما. اما وقتي كه اعتراض كنيد ميزان سرعت در باندهاي ديگر را به شما نشان مي‌دهند و مي‌گويند اسپيد تست مي‌گويد همه‌چيز نرمال است.»
قرار بود وضعيت اينترنت در پايان 1400
به چه شكل باشد؟
در بخش 13 برنامه ششم توسعه كه به ارتباطات و فناوري اطلاعات مربوط مي‌شد، مقرر شده بود كه «وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات اجازه داده مي‌شود نسبت به افزايش ظرفيت انتقال (ترانزيت) پهناي باند عبوري از كشور به سي ترابيت بر ثانيه اقدام كند.» البته در بخش ديگري از متن قانون برنامه ششم توسعه براي اين وزارتخانه آمده بود كه «به شركت ارتباطات زيرساخت اجازه داده مي‌شود شركت انتقال (ترانزيت) ارتباطات بين‌الملل را به منظور حضور موثر در بازارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي صدور خدمات فني و مهندسي پهناي باند با مشاركت و سرمايه‌گذاري مشترك با بخش‌هاي خصوصي و عمومي غيردولتي و شركت‌هاي خارجي با رعايت منافع ملي ايجاد كند.» اگرچه كه قرار بود در بخش‌هاي مختلف از پتانسيل سرمايه‌گذاران خارجي استفاده شود، اما با طرح‌هايي كه در مجلس مطرح مي‌شود، هيچ سرمايه‌گذار خارجي تمايلي ندارد كه سرمايه‌هاي خود را به كشور آورد. اين امر به خصوص در شرايطي كه در 6 ماهه نخست سال جاري بيش از 6.3 ميليارد دلار سرمايه از كشور خارج شده، معضلات و مشكلات بيشتري براي اقتصاد ايجاد مي‌كند؛ به بيان ديگر در وضعيتي كه سياستمداران و تصميم‌سازان بايد انگيزه‌هاي فرار سرمايه را از بين ببرند، خود به عاملي براي فرار بيشتر سرمايه چه به صورت مادي و چه به صورت انساني تبديل شده‌اند.