احسان لطيفي
امارات متحده عربي هفته شلوغي را در پيش دارد. ده‌ها هزار ديپلمات، فعال و بازرگان براي حضور در اجلاس سالانه آب و هوايي سازمان ملل معروف به COP28 (كاپ۲۸) به دوبي پرواز كرده‌اند. مهارت امارات متحده عربي در درگير كردن كشورها و صنايع با منافع بسيار متفاوت، در اين اجلاس مشهود است.
حتي زماني كه شركت‌كنندگان و ناظران خود را براي يك دور بحث‌انگيز از مذاكرات آب و هوايي آماده مي‌كنند، دو چيز واضح است: اولا، فقيرترين كشورهاي جهان در حال حاضر از اثرات تغييرات اقليمي رنج مي‌برند و بدون اقدام هماهنگ، اين رنج شدت خواهد گرفت. دوم، جهان در مورد جنگ‌هاي جاري در غزه و اوكراين در باب مسائل ژئوپليتيك دچار انشقاق شده است. با اين وجود، دستيابي اقتصادهاي صنعتي و در حال توسعه به اقدامي هماهنگ براي حل مشكل تغييرات اقليمي دشوار است.
در طول سال ۲۰۲۳، مقالات علمي و غيرعلمي پياپي بر واقعي بودن تغييرات اقليمي و اثرات آن صحه گذاشته‌اند. اوايل اين ماه، پنجمين ارزيابي ملي آب و هوا كه هر پنج سال يك‌بار توسط دولت ايالات‌متحده منتشر مي‌شود، نشان داد كه تغييرات آب و هوايي «حفظ خانه‌هاي امن و خانواده‌هاي سالم» را دشوارتر مي‌كند. طبق گزارش موسسه غيرانتفاعي
Climate Central كه داده‌هاي آب و هوايي بين‌المللي را تجزيه و تحليل مي‌كند، زمين گرم‌ترين دوره ۱۲ ماهه خود را در پايان اكتبر تجربه كرد.
به همين دليل است كه اجلاس كاپ۲۸ در مبارزه با تغييرات آب و هوايي يكپارچه عمل خواهد كرد.
خيز براي منافع انرژي هسته‌اي
ايالات‌متحده و ۲۱ كشور ديگر در دومين روز نشست كاپ۲۸ سازمان ملل در دوبي متعهد شدند كه ظرفيت انرژي هسته‌اي را تا سال ۲۰۵۰ سه برابر كنند. اين كشورها خاطرنشان كردند كه احياي انرژي هسته‌اي براي به صفر رساندن انتشار كربن در دهه‌هاي آينده بسيار مهم است.
طرفداران انرژي هسته‌اي كه ۱۸درصد از برق ايالات‌متحده را تامين مي‌كنند، مي‌گويند كه اين انرژي مكملي پاك، ايمن و قابل اعتماد براي انرژي بادي و خورشيدي است. اما تامين مالي چالش بزرگي پيش روي اين نوع از انرژي است.
ماه گذشته، سازنده رآكتورهاي هسته‌اي كوچك در آيداهو گفت كه پروژه‌اي كه انتظار مي‌رفت بخشي از موج جديدي از نيروگاه‌ها باشد را لغو مي‌كند. هزينه ساخت اين رآكتورها به دليل افزايش نرخ بهره و تورم، از ۵.۳ ميليارد دلار به ۹.۳ ميليارد دلار افزايش يافته است.
بريتانيا، كانادا، فرانسه، غنا، كره‌جنوبي، سوئد و امارات‌متحده عربي از جمله ۲۲ كشوري بودند كه اين بيانيه را امضا كرده تا ظرفيت خود را از سال ۲۰۲۰ سه برابر كنند.
سه برابر شدن ظرفيت انرژي هسته‌اي تا سال ۲۰۵۰ كه به اروپا كمك مي‌كند تا وابستگي خود به نفت و گاز روسيه را كاهش دهد، به سرمايه‌گذاري قابل توجهي نياز دارد. در اقتصادهاي پيشرفته كه نزديك به ۷۰درصد ظرفيت هسته‌اي جهان را دراختيار دارند، سرمايه‌گذاري در اين حوزه متوقف شده است؛ زيرا هزينه‌هاي ساخت و ساز افزايش يافته و پروژه‌ها با كمبود بودجه و تاخير مواجه شده‌اند. علاوه بر هزينه، يكي ديگر از موانع توسعه ظرفيت هسته‌اي اين است كه ساخت نيروگاه‌ها كندتر از ساير اشكال ديگر انرژي است. جان كري، سفير آب و هوايي امريكا با پرداختن به موضوع تامين مالي گفت كه مي‌توان «تريليون‌ها دلار» براي سرمايه‌گذاري در انرژي هسته‌اي استفاده كرد. او گفت: «ما نمي‌گوييم كه انرژي هسته‌اي قطعا جايگزين كامل ساير منابع انرژي خواهد بود، اما علم نشان داده كه نمي‌توان بدون انرژي هسته‌اي تا سال ۲۰۵۰ انتشار كربن را صفر كرد.»
امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه نيز تاكيد كرد كه انرژي هسته‌اي، از جمله رآكتورهاي كوچك مدولار، «راه‌حلي ضروري» براي مهار اثرات تغييرات آب و هوايي است. فرانسه بزرگ‌ترين توليدكننده انرژي هسته‌اي اروپا بوده و حدود ۷۰درصد برق خود را از نيروگاه‌هاي اتمي تامين مي‌كند. ماكرون و ساير رهبران جهان، از جمله اولف كريسترسون، نخست‌وزير سوئد از بانك جهاني و موسسات مالي بين‌المللي خواستند تا به تامين مالي پروژه‌هاي هسته‌اي كمك كنند. كريسترسون گفت كه دولت‌ها بايد «در تقسيم ريسك‌هاي مالي براي تقويت شرايط و ايجاد مشوق‌هاي اضافي براي سرمايه‌گذاري در انرژي هسته‌اي نقش‌هايي را عهده‌دار شوند.»
جاه‌طلبي‌هاي ميزبان
همان‌طور كه در بالا اشاره شد، امارات متحده عربي ميزبان اين اجلاس است. نشست‌هاي كاپ۲۸ به صورت چرخشي در نقاط مختلف جهان برگزار مي‌شود و امسال، امارات توانست با موفقيت ميزباني آن را به دست بياورد.
رييس اين كنفرانس دكتر سلطان احمد الجابر است كه به عنوان مديرعامل شركت ملي نفت ابوظبي نيز فعاليت مي‌كند. برخي معتقدند كه نقش الجابر در يك شركت سوخت فسيلي با رياست كنفرانس آب و هوايي در تضاد است. همچنين گزارش‌هايي مبني بر استفاده امارات از نشست‌هاي كاپ۲۸ براي واسطه‌گري معاملات نفتي وجود دارد. با اين حال آن‌گونه كه گزارش آسوشيتدپرس نوشته، الجابر در جريان كنفرانسي خبري به خبرنگاران گفت: «اين ادعاها دروغ و نادرستند.»
الجابر با دفاع از نقش نمايندگان صنعت سوخت فسيلي در مذاكرات آب و هوايي، گفت كه آنها نيز بايد پاسخگو باشند. به عنوان رييس نشست كاپ۲۸، نقش او هماهنگ كردن اجلاس و حفظ توافق نهايي خواهد بود.
الجابر، در ماه ژانويه و پس از انتخاب شدن به عنوان رييس اجلاس، با انتشار بيانيه‌اي گفت: امارات متحده عربي با احساس مسووليتي قوي و بالاترين سطح از جاه‌طلبي به استقبال كاپ۲۸ مي‌رود.» او گفت: «لطفا براي يك‌بار هم كه شده، به كسي كه هستيم احترام بگذاريد. به آنچه در طول سال‌ها به دست آورده‌ايم، احترام بگذاريد و به اين واقعيت كه ما در مورد نحوه اجراي اين كنفرانس شفاف و صادق بوده‌ايم نيز احترام بگذاريد.»
ضرورت برگزاري نشست‌هاي اقليمي
در اجلاس كاپ، يافتن مسير پيش رو مستلزم رويارويي با محاسباتي نسبتا ساده است: سالانه جهان حدود ۳.۸ تريليون دلار براي سرمايه‌گذاري در حوزه اقليمي نياز دارد كه يك‌سوم آن بايد در اقتصادهاي نوظهور انجام شود. امروزه تنها حدود ۱۶درصد از اين مبلغ تامين شده است. چنين نيازهاي بزرگي پاسخي بزرگ مي‌طلبند. اگرچه ماهيت اين نوع اقدام در دو سال گذشته واضح‌تر شده، اما اراده كافي براي اجرايي شدن طرح‌ها وجود نداشته است. اما در اجلاس كاپ۲۸، جهان دوباره فرصت دارد تا پشت ايده‌هايي بايستد كه مي‌تواند سرمايه‌گذاري در توسعه و اقدامات حوزه اقليمي را به طور چشمگيري افزايش دهد.
بحران‌هاي امروزي، مانند بلاياي مرتبط با آب و هوا، درجازدن اقتصاد ناشي از همه‌گيري كرونا و جنگ اوكراين، غزه، سودان جنوبي و جاهاي ديگر باعث ايجاد واگرايي بين كشورهاي ثروتمند و فقير جهان شده است. كشورهاي ثروتمند حين سرمايه‌گذاري براي آينده خود، انعطاف‌پذيري مالي بالايي جهت تحمل شوك‌ها را دارند.
با اين حال، كشورهاي در حال توسعه به خاطر استقراض فراوان در طول همه‌گيري كرونا، نمي‌توانند بسان همتايان ثروتمند خود، واكنش اقتصادي مناسبي داشته باشند؛ چه رسد به سرمايه‌گذاري كافي در حوزه انرژي‌ها پاك. در نتيجه، اين امر و افزايش نرخ بهره جهاني، ۶۰درصد از اقتصادهاي نوظهور را در تنگناي بدهي قرار داده يا به آن نزديك كرده است. كشورهاي ثروتمندتر براي خودشان قدم برداشته‌اند؛ اما اين قدم‌ها براي ساير كشورها كافي نيست. چين اخيرا ۱۰۰ ميليارد دلار براي توسعه طرح كمربند و جاده خود متعهد شده است؛ اما چالش‌هاي اين پروژه امروز عريان‌تر شده است. ساير تلاش‌هاي جهاني نيز هرچند با نيت خوب، هنوز به حد لازم نرسيده است. طرح حمايت توسعه در آفريقا در سال ۲۰۲۲ كاهش يافت. تعهدات آب و هوايي محقق‌نشده شامل مواردي است كه در «اتحاد مالي گلاسكو براي كربن صفر» و ساير توافقات تصويب شده بود. صندوق ضرر و زيان اعلام شده در كنفرانس آب و هوايي سال گذشته سازمان ملل كه در شرم‌الشيخ مصر برگزار شده بود را نيز بايد به ليست تعهدات محقق نشده اضافه كرد.
حتي زماني كه كمك‌ها به تلاش‌هاي اقليمي قطعي به نظر مي‌رسد، حركت آن كند است. به عنوان مثال، در ماه ژوئن، زامبيا اولين كشوري بود كه واجد شرايط كاهش بدهي از طريق چارچوب مشترك گروه ۲۰ شد؛ پلتفرمي كه براي كمك به بهبود كشورهاي تحت فشار طراحي شده است. اما اين روند طولاني و دشوار و با تاخير و عقب‌نشيني مواجه شده است. نتيجه نه تنها اقدامات اقليمي اندك بلكه سرمايه‌گذاري ناكافي در توسعه انساني است. حتي بررسي اخير سازمان ملل متحد نشان داد كه پيشرفت در اهداف توسعه پايدار كه رهبران در سال ۲۰۱۵ با آن موافقت كرده بودند نيز «ضعيف»، «متوقف‌شده» يا معكوس است.
با اين حال، رهبران جهان، متخصصين و فعالان حوزه تغييرات اقليمي به بهانه مجموعه‌اي از طرح‌ها و ايده‌ها گردهم آمده‌اند. از جمله اين ايده‌ها، طرح بريج‌تاون، گروه ۲۰ كشور آسيب‌پذير، دستور كار آكرا-مراكش و بيانيه اقليمي رهبران آفريقايي در نايروبي است. اين طرح‌ها مي‌توانند به معكوس كردن واگرايي بين اقتصادهاي ثروتمندتر و اقتصادهاي در حال توسعه با اصلاح موسسات مالي بين‌المللي كليدي و فراهم آوردن سرمايه‌گذاري اضافي كمك كند.
دستور كار اجلاس
اين كنفرانس به طور رسمي از روز پنجشنبه آغاز شده، اما رويدادهاي اصلي در روزهاي جمعه و شنبه با بيانيه‌هاي رهبران جهان برگزار مي‌شود. اين اجلاس قرار است در ۱۲ دسامبر به پايان برسد؛ اما معمولا اين مذاكرات در وقت اضافه ادامه خواهد داشت و ديرتر از موعد مقرر پايان مي‌يابد.
انتظار مي‌رود كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده در اين مراسم شركت كند؛ اما جان كري، فرستاده ويژه امريكا در امور آب و هوايي و كامالا هريس، معاون رييس‌جمهور به نمايندگي از اين كشور حضور خواهند داشت. از ديگر شركت‌كنندگان و سخنران‌هاي اين اجلاس مي‌توان به روساي جمهور اسراييل، فلسطين و اوكراين اشاره كرد.
بزرگ‌ترين رويداد اجلاس امسال، نظارت و بررسي جهاني در مورد عملكرد رسمي كشورها در تحقق اهداف توافقنامه پاريس است. گزارش‌هاي اخير سازمان ملل و گروه‌هاي مستقل به شكاف بزرگي بين وعده كشورها در مورد كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي و افزايش انرژي پاك و آنچه براي تحقق اهداف توافق پاريس براي محدودسازي گرمايش به ۱.۵ درجه سانتيگراد نياز است، اشاره دارد. اين تعهدات شامل سه برابر شدن ميزان انرژي‌هاي تجديدپذير تا سال ۲۰۳۰ است. سوخت‌هاي فسيلي در مركز گفت‌وگوهاي اجلاس كاپ۲۸ قرار داشته و در مورد حركت سريع به سمت حذف تدريجي آنها يا تكيه به فناوري‌هايي مانند جذب كربن براي كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي، گفت‌وگو خواهد شد. احتمالا صحبت‌ها و اختلاف‌نظرهاي زيادي در مورد ادبيات اين اجلاس مانند «خروج تدريجي» يا «كاهش تدريجي» وجود خواهد داشت. اما درنهايت، گفت‌وگوها به اين مساله ختم مي‌شود كه آيا كشورهاي توليدكننده سوخت‌هاي فسيلي حاضرند تا گامي موثر براي فاصله گرفتن از اين منابع انرژي بردارند؟ مسائل مالي يكي ديگر از موارد مهم در دستور كار است. سال گذشته و در جريان كنفرانس كاپ۲۷، طرف‌ها توافق كردند كه صندوقي براي كمك به كشورهاي در حال توسعه با خسارات جبران‌ناپذير مرتبط با تغييرات اقليمي ايجاد كنند. انتظار مي‌رود كه تا سال ۲۰۳۰، كشورهاي در حال توسعه سالانه بين ۲۹۰ تا ۵۸۰ ميليارد دلار به خاطر تغييرات اقليمي از دست بدهند. بنابراين، شركت‌كنندگان كاپ۲۸ تلاش مي‌كنند براي كمك بيشتر كشورهاي ثروتمند به اين صندوق فشار بياورند. همچنين بر توافقات بين ايالات‌متحده و چين به عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده گازهاي گلخانه‌اي بسيار توجه خواهد شد. بسياري انتظار دارند كه تنش‌هاي جهاني پيرامون جنگ بين اسراييل و فلسطين يا روسيه و اوكراين بر مذاكرات تاثير بين دو اقتصاد بزرگ جهان تاثير بگذارد.
تفرقه و حواس‌پرتي كشورهاي ثروتمندتر، پيشرفت تلاش‌هاي بلندپروازانه‌تر را كند يا متوقف كرده است. اين تاخير همچنين باعث افزايش نااميدي در ميان اقتصادهاي نوظهور شده است. اما خوشبختانه، نشست دوبي فرصتي براي نشان دادن جاه‌طلبي جسورانه مورد‌نياز براي از‌سر‌گيري پيشرفت توسعه و كاهش بحران آب و هوايي را فراهم مي‌كند. گزارش‌هاي اوليه حاكي از تعهدات سرمايه‌اي جديد و پيشرفت احتمالي در برخي طرح‌هاي اقليمي است، كاپ۲۸ مي‌تواند برخي از منابع مالي مورد‌نياز براي اقدامات اقليمي فوري مانند انتقال انرژي را تامين كند.
كاپ به نشست سالانه كشورهايي كه بخشي از كنوانسيون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغييرات آب و هوايي هستند، اشاره دارد. امسال بيست و هشتمين باري است كه رهبران جهان در اين اجلاس با هم ديدار كرده به همين دليل به آن كاپ۲۸ مي‌گويند.
اين نهاد مسوول مهم‌ترين گام‌هاي بين‌المللي در مقابله با تغييرات آب و هوايي، از‌جمله توافقنامه پاريس و پروتكل كيوتو بوده است.