سيما پروانه‌گهر
بيش از سه ماه از زماني كه حسين جنتي يكي از چهره‌هاي مطرح جامعه شعرا در توييتر نوشت اگر آقاي پزشكيان تعهد بدهد كه مشكل فيلترينگ را حل كند به او راي مي‌دهم و محمدجواد آذري جهرمي و محمدجواد ظريف زير نوشته او تعهد دادند كه او در مقابل كژفهمي‌ها خواهد ايستاد، مي‌گذرد. مسعود پزشكيان نيز همان زمان درباره اين مطالبه نوشت: «تضمين مي‌دهم كه تمام دولت در برابر گشت‌هاي اجباري، فيلتر كردن و فيلترشكن بازي و فشارهاي بيروني در همه جلسات و تمام قد بايستد.»
حالا نزديك به 100 روز بعد از اين وعده‌ها و انتخاب مسعود پزشكيان در انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم اصلي‌ترين مطالبه كماكان موضوع فيلترينگ است. دستور رييس دولت در نخستين جلسه شوراي عالي فضاي مجازي مبني بر برخورد با فيلترشكن‌ها نيز با واكنش‌هاي مختلفي مواجه شده است.
در كنار اين موضوع، صحبت‌هاي وزير ارتباطات دولت پزشكيان درباره وضعيت فيلترينگ در كشور نيز انعكاس‌هاي مختلفي از جانب حاميان دولت داشته است. سيدستار هاشمي در حاشيه آيين آغاز سال تحصيلي جديد در جمع خبرنگاران درباره برنامه خود جهت بهبود تجربه كاربران از اينترنت تاكيد كرد كه مساله فيلترينگ در شوراي عالي فضاي مجازي و مركز ملي فضاي مجازي در حال پيگيري است. او در پاسخ به سوال خبرنگاران تنها گفت كه اجازه بدهيد اين موضوع در فضاي كارشناسي پيگيري شود.
اين پاسخ وزير ارتباطات و تاكيد او بر صورت مساله نيز با واكنش برخي رسانه‌هاي نزديك به دولت مواجه شد و از وزير خواستند تا به جاي طرح صورت مساله و تكرار مكررات بر راه‌حل و واقعيات در اين زمينه بپردازد.
به نظر مي‌رسد مطالبه گزارش در اين باره به صورت شفاف از جانب مردم با گذشت نزديك به 100 روز از انتخاب مسعود پزشكيان به عنوان رييس‌جمهور مطالبه بحقي باشد به‌خصوص كه مساله اينترنت و فيلترينگ بيش از آنكه يك وعده يا مطالبه سياسي يا كارشناسي باشد جنس اجتماعي داشته و تمامي امور زندگي همه مردم در همه طبقات و گروه‌ها را تحت تاثير قرار مي‌دهد. با توجه به اينكه اين موضوع از اصلي‌ترين محورهاي طرح شده در انتخابات تيرماه 1403 بود زمان آن است كه هر چه سريع‌تر درباره آن به مردم درباره اين اقدامات به مردم گزارش داده شود.
نبايد از نظر دور داشت كه مسعود پزشكيان يكي از اصلي‌ترين محورهاي تبليغات انتخاباتي و معرفي برنامه‌هاي خود در صورت پيروزي كه منجر به جذب بخشي از آراي خاكستري به سمت او شد را بر محور مسائلي همچون فيلترينگ قرار داد. علاوه بر اين حوزه اينترنت و فيلترينگ از معدود حوزه‌هايي است كه مي‌توان در كوتاه‌مدت درباره آن اقدامات موثر انجام داده و به مردم گزارش داد. غلامحسين كرباسچي، فعال سياسي اصلاح‌طلب بعد از پيروزي مسعود پزشكيان در گفت‌وگويي با پايگاه خبري جماران «اولين و راحت‌ترين مساله» پزشكيان را «مساله رفع فيلترينگ» خواند و خواستار ايستادگي دولت و وزير ارتباطات پزشكيان براي رفع فيلترينگ شد. او رفع فيلترينگ را «قدم اول» خواند و به وزير ارتباطات دولت پيشنهاد داد كه «يك كلمه بگويد كه من اين كار را نمي‌كنم، هر اتفاقي هم خواست بيفتد. قبلا گفته بودند وزيري كه اين كار را نمي‌كرده، براي وي پرونده درست مي‌كنند؛ خب نكند آخرش چه مي‌شود؟»
كرباسچي رفع فيلترينگ را قدم اول و كاري ساده توصيف و تصريح كرده بود كه «مردم گرفتاري و مشكلات اقتصادي دارند، اما از طرف ديگر هزينه فيلترشكن هم براي آنها بار شده و مشكلاتي براي كسب و كار و زندگي مردم ايجاد كرده است». اشاره كرباسچي در اين گفت‌وگو مبني بر پرونده‌سازي براي وزيري كه زير بار نمي‌رفت به موضوع محمدجواد آذري جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات دولت حسن روحاني باز مي‌گردد كه به دليل استنكاف از ابلاغ فيلترينگ اينستاگرام پايش به دادستاني هم باز شد. ترديدي نيست كه پزشكيان در مسير رفع فيلترينگ با مشكلات و دست‌اندازهاي مختلفي از جمله جريان منتقد خود رو به رو است. فضاي مجازي در چند سال اخير به ميداني براي رقابت جريان‌هاي سياسي براي استفاده بيشتر از آن تبديل شده است. فراموش نكنيم كه صبح روز بعد از اعلام نتايج رقابت‌هاي انتخاباتي روح‌الله مومن‌نسب، چهره حامي سعيد جليلي در انتخابات و پدر معنوي جريان مدافع فيلترينگ و تئوريسين بارداري با دو گيگ اينترنت، درباره علت اصلي شكست جريان جليلي در انتخابات گفت: «ما كشور را به فيلترشكن‌ها باختيم.»
مساله اين جريان مشخصا در مورد تجمعات حول موضوع حجاب نيز قابل مشاهده بود. وقتي يك جريان كاملا سازمان يافته در شبكه اجتماعي ايتا در حال توليد محتوا و جريان‌سازي در اين باره بود. در ارديبهشت سال جاري كمتر از ۷۲ ساعت بعد از اينكه كانال ستاد امر به معروف و نهي از منكر استان تهران در شبكه اجتماعي ايتا «فراخوان مردمي پياده‌روي حمايت از عفاف و حجاب» را منتشر كرد، اين تجمع برگزار شد.
آنچه در آن زمان بين بخش‌هايي از جريان اصولگرا در شبكه ايتا رخ داد به خوبي عيان كرد كه گروه‌هايي كه خواهان ريشه‌كن شدن شبكه‌هاي اجتماعي غيرايراني بودند چه كساني هستند و چه ديدگاه‌هايي دارند و چرا تا اين اندازه بر طبل فيلترينگ و محدود كردن شبكه‌هاي اجتماعي مي‌كوبند. آش رفتارهاي ايتا در اين ماجرا عليه منتقدان بسيار محتاط برخي شيوه‌هاي برخورد با بدحجابي به اندازه‌اي شور شد كه صداي روزنامه اصولگراي فرهيختگان را نيز در آورد و در مطلبي درباره اين رويه هشدار داد. رويه‌اي كه روحيه هواداران فيلترينگ و حضور انحصاري شبكه‌هاي اجتماعي بومي در كشور را عيان كرد و نشان داد براي آنها دايره انقلابيون مي‌تواند تا حدي تنگ شود كه حتي مهدي فضائلي چهره شاخص دفتر رهبري نيز در آن جاي نگيرد.
وعده‌هاي پزشكيان درباره رفع فيلترينگ چه بود؟
مسعود پزشكيان از نمايندگان مجلسي بود كه همواره در زمان حضور در مجلس از مساله فيلترينگ انتقاد مي‌كرد و در زماني كه مجلس يازدهم در گير و دار بررسي طرح صيانت از حقوق كاربران در فضاي مجازي بود در گفت‌وگوهاي مختلف از اين طرح و كميسيون ويژه بررسي آن و البته بررسي آن ذيل اصل 85 قانون اساسي انتقاد مي‌كرد. با اعلام كانديداتوري براي حضور در انتخابات نيز كمپين او تمركز ويژه‌اي بر مساله رفع فيلترينگ داشت. پزشكيان حتي در مناظرات پيش از دور اول انتخابات مخالفت با فيلترينگ را به دليل آسيبي كه به كسب و كارها مي‌زند طرح و از رفع آن دفاع كرد. حساب كاربري پزشكيان در شبكه اجتماعي ايكس (توييتر سابق) در آن ايام مكررا به معايب فيلترينگ، آسيب ديدن كسب و كارها به دليل محدوديت‌ها و داغ شدن بازار فروش فيلترشكن اشاره و تاكيد مي‌كرد كه مردم مطالبه رفع فيلتر از فضاي مجازي و اينترنت را دارند و بايد به خواسته‌هاي مردم توجه كرد.
در ايام مناظرات پزشكيان در كنار 5 نامزدي بود كه از فيلترينگ انتقاد مي‌كردند. مشخصا سعيد جليلي هرگز موضع‌گيري خاصي در اين باره نداشت اما 5 نامزد ديگر به ميزان‌هاي متفاوت از وضعيت فيلترينگ در كشور انتقاد كردند و وعده حل آن را دادند. پزشكيان در ايام مناظره‌ها و تبليغات يكي از محورهاي اصلي در برنامه دولتش را «اينترنت» و مساله «فيلترينگ» اعلام كرد. از اينكه «تمام تلاش خود را براي اصلاح نظام ناكارآمد فيلترينگ به كار مي‌بندم» تا تاكيد بر اينكه «اينترنت را بايد آزاد كنيم.»
حتي حساب كاربري او در بين مرحله اول و دوم تویيتي با اين محتوا منتشر كرد: «من اگر انتخاب شدم جلوي فيلترينگ خواهم ايستاد و كسب و كارهاي تعطيل شده را بازيابي خواهم كرد.» با اين وجود طرح يك مساله در ميان اظهارات پزشكيان در حوزه فيلترينگ در همان زمان نيز با ابهاماتي از جانب هوادارانش مواجه شد. وقتي نوشت كه «در تمام جهان در مواقع خاص محدوديت‌هايي دارند اما نبايد اين طور باشد كه الان وقتي هيچ مساله‌اي نيست، فيلترينگ بگذاريم.» اين نوشته به اين معنا بود كه در دولت او هم در «مواقع خاص» ممكن است محدوديت‌هايي براي اينترنت در نظر گرفته شود كه احتمالا دولت در قبال آن پاسخگو نخواهد بود اما در شرايط عادي نبايد فيلترينگ و محدوديتي اعمال كرد. با اين وجود پزشكيان چه در ايام انتخابات و چه بعد از آن استراتژي و طرح و برنامه خاصي درباره اينكه چطور مي‌خواهد اين وعده را محقق كند، ارائه نكرد.
فيلترينگ؛ محور رقابت‌هاي رياست‌جمهوري چهاردهم و ابزار جاذبه و دافعه كانديداها براي مردم
ادعاي گزافي نيست اگر بگوييم موضوع رفع فيلترينگ و مبارزه با آن در انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم به يكي از اصلي‌ترين محورها در ارتباط با جاذبه يا دافعه كانديداها براي مردم راي‌دهنده و مخاطباني كه تصميم به حضور در انتخابات داشتند يا در اين باره دودل بودند، تبديل شد. پزشكيان در حالي وعده ايستادن در برابر فيلترينگ را داد كه سعيد جليلي در مناظره‌هاي پيش از دور اول انتخابات برخلاف هر پنج نامزد ديگر هيچ مخالفتي نسبت به موضوع فيلترينگ مطرح نكرده بودند. اين مساله حتي ذيل تقسيم‌بندي اصولگرايي و اصلاح‌طلبي نيز نرفت و مصطفي پورمحمدي، دبيركل تشكل سنتي اصولگرايان يعني جامعه روحانيت مبارز اولين ويديوي تبليغاتي‌اش را صرفا به موضوع اينترنت و فيلتر اختصاص داد و در آن اينترنت را مانند «آب براي زندگي» توصيف كرد و گفت تلاش خواهد كرد در «كوتاه‌ترين مدت به وي‌پي‌ان‌ها و فيلترينگ خاتمه» بدهد. پورمحمدي نيز البته همانند پزشكيان فرجه‌اي براي امور خارج از اختيارات دولت در ساختار تصميم‌گيري درباره فضاي مجازي قائل شد و ضمن تاكيد بر اينكه «فيلترينگ را بر مي‌دارد» قطع اينترنت در برخي مقاطع را «قابل دفاع» خواند.
محمدباقر قاليباف، ديگر نامزد جريان اصولگرا نيز در مناظرات گفت با فيلترينگ مخالف است، زيرا «خطرات و فساد زيادي به همراه» دارد، اما به جاي وعده رفع فيلترينگ، از لزوم حاكميت بر فضاي مجازي و تكميل پروژه شبكه ملي اطلاعات سخن گفت. اميرحسين قاضي‌زاده هاشمي، ديگر نامزد اصولگرا نيز فيلتر برخي از وب‌سايت‌ها را «مردم‌آزاري» خواند اما وعده‌اي نيز درباره مقابله با رفع فيلترينگ نداد. پزشكيان اما در ايام رقابت‌هاي پيش از دوره نخست و در فاصله زماني بين دور اول و دوم انتخابات موضوع اينترنت را در نظر داشت و محدوديت‌هاي موجود براي فضاي مجازي را «محدوديت‌هاي كشنده» خواند و گفته بود كه آمده است تا به اين محدوديت‌ها خاتمه بدهد، پيش از برگزاري دور دوم انتخابات تضمين داده بود كه «در برابر فيلتر كردن و فيلترشكن بازي بايستد.»
ترديدي نيست كه در دور دوم انتخابات كه رقابت بين پزشكيان و جليلي محدود شد يكي از عوامل برتري پزشكيان بر رقيب در نگاه مردم، ديدگاه متفاوت اين دو كانديدا نسبت به موضوع اينترنت و فيلترينگ بود چرا كه مشخصا سكوت سعيد جليلي در قبال اين مساله و البته اظهارات نزديكان و چهره‌هاي ستاد او حاكي از حمايت و دفاع از سياست فيلترينگ بود. شايد بتوان گفت دو محور سياست خارجي و رابطه با جهان و فيلترينگ اصلي‌ترين عوامل در برتري پزشكيان به جليلي در رقابت انتخاباتي 1403 بودند كما اينكه وجود برخي افراد در تيم مشاوره سعيد جليلي كه اساسا مخالف استفاده از پلتفرم‌هاي خارجي و دسترسي آزاد به اينترنت هستند و فضاي مجازي را فقط محدود به شبكه ملي اطلاعات و پلتفرم‌هاي داخلي مي‌دانند، از نگاه رسانه‌ها و مردم دور نماند.
در نهايت نيز پزشكيان در يكي از پيامك‌هايي كه در آخرين روز تبليغات نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري منتشر كرد، متعهد به تحقق ۶ وعده شد كه «در مقابل فيلترينگ مي‌ايستم» بند دوم آن بود.
بعد از پيروزي در انتخابات نيز انتخاب ستار هاشمي به عنوان «جوان‌ترين استاد تمام هوش مصنوعي» اين پيام را به جامعه مخابره كرد كه فيلترينگ در دستوركار جدي دولت قرار داد. با اين وجود وقتي هاشمي در زمان بررسي صلاحيت وزراي پيشنهادي در تویيتر نوشت: «به عنوان يك متخصص، تاكيد مي‌كنم كه نقش فيلترشكن‌ها در بسياري از حملات سايبري عليه زيرساخته‌هاي حياتي كشور، همان نقش پياده نظام نفوذي دشمن است» برخي زبان به نقد او گشودند كه موضع صريحي درباره رفع فيلترينگ نگرفته است. در مقابل نيز برخي اين ادبيات او را راهبردي براي اقناع نمايندگان مجلس در نظر گرفتند.
حالا اما نوك پيكان انتظار از دولت پزشكيان به سمت شخص خود او و وزير جوانش است. وزيري كه مورد نقد قرار گرفته كه نبايد به مرور زمان پشت سپر بي‌اختياري در اين حوزه قرار بگيرد. علاوه بر اين انحصار اخبار بيرون آمده از دولت چهاردهم در اين ايام به تك عبارتي مبني بر «دستور برخورد با فيلترشكن‌ها» اين نگراني را براي مردم و راي‌دهندگان به مسعود پزشكيان به وجود آورده كه مبادا سرنوشت فيلترينگ نيز در اين دولت به روزگار ادوار گذشته دچار شود. به دستورات سطحي رييس دولت و سكوت وزير ارتباطات.
در كنار انتظار به حق جامعه براي دريافت گزارشي شفاف از دولت درباره موضوع فيلترينگ وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز بايد در اين زمينه از عملكرد خود در اين زمينه ذيل رويكرد اتاق شيشه‌اي گزارش بدهد. تجربه وزارت محمدجواد آذري جهرمي و عيسي زارع‌پور در دو دولت دوازدهم و سيزدهم اين مساله را نشان مي‌دهد كه دو وزير با اختيارات يكسان مي‌توانند عملكردهاي بسيار متفاوتي داشته باشند. سكانداري محمدجواد آذري جهرمي در دوران وزارتش در دولت حسن روحاني مويد اين مساله بود كه مي‌توان وزيري با اختيارات محدود اما اثرگذاري نامحدود بود. اگرچه او نيز درباره قطع اينترنت در برهه زماني اعتراضات آبان 98 گفت كه «موضوع خارج از اراده او بوده است» اما حداقل در مقابل دستور فيلتر اينتساگرام ايستاد، تا جايي كه دادستاني عليه وزير اعلام جرم كرد. آذري جهرمي به دادسراي فرهنگ و رسانه رفت و بازجويي شد، دستور آزادي‌اش با قرار التزام صادر شد و به محل كارش بازگشت اما اين ماجرا نشان داد محدوده اختيار در مقابل اراده براي تغيير واژه كوچكي است.
او حتي بعد از دوران وزارتش نيز سعي كرد با ارائه داده‌هاي علمي يا موضع‌گيري‌هاي سياسي نقش موثري در جريان‌سازي در همراهي يا مخالفت با تصميمات حوزه فضاي مجازي داشته باشد. به طور مثال در ساعاتي كه مجلس يازدهم كليات طرح صيانت از حقوق كاربران در فضاي مجازي -كه همان محدوديت اينترنت خوانده مي‌شد - را تصويب كرد او در توييتي نوشت: «نازك آراي تن ساق گلي. كه به جانش كشتم. و به جان دادمش آب. اي دريغا به برم مي‌شكند». موضوعي كه حتي واكنش مدافعان طرح صيانت را عليه آذري‌جهرمي به دنبال داشت.
مرور همين تجارب تاريخي است كه اين مطالبه را تقويت مي‌كند كه وزارت ارتباطات دولتي كه در ايام انتخابات كه مساله اينترنت را به يكي از وعده‌هاي اصلي‌اش تبديل كرده و با شعار مقابله با فيلترينگ وارد كارزار رقابت شد بايد در اين زمينه سريع‌تر گزارشي شفاف به راي‌دهندگانش و البته همه مردم ارائه بدهد.
تركيب شوراي عالي فضاي مجازي و دست برتر دولت پزشكيان
برخي از فعالان سياسي و ناظران معتقدند كه براي نتيجه بخشي بهتر در زمينه رفع فيلترينگ بايد اين مساله از كانال مجلس پيگيري شود. فارغ از صحت و سقم اين مساله از دريچه حقوقي به نظر مي‌رسد امكان چنين مساله‌اي در شرايط فعلي وجود ندارد.
در نخستين جلسات علني تشكيل شده در مجلس دوازدهم بعد از پيروزي مسعود پزشكيان در انتخابات تنشي جدي به دليل عدم رسيدگي به طرح دوفوريتي‌اش درباره رفع فيلترينگ رخ داد. ماجرا از اين قرار بود كه نمايندگان نزديك به دولت و حاميان مسعود پزشكيان در راستاي تحقق اين وعده دست به طراحي طرحي زدند براي رفع فيلترينگ. طرح اما در دستوركار قرار نگرفت و اعتراض محمدقسيم عثماني، نماينده بوكان در مجلس مبني بر اينكه «من طرحي دوفوريتي تهيه و تقديم هيات رييسه كردم. اين طرح تمام مراحل خود را طي كرده است، اما آقاي [محمدباقر] قاليباف اين طرح را وتو كردند. با چه حقي اين كار را انجام داديد؟ آقاي قاليباف شما به قرآن سوگند ياد كرديد كه آيين‌نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي را رعايت كنيد» نيز به جايي نرسيد. البته در داخل مجلس نمايندگاني هستند كه با صداي بلند با مساله فيلترينگ مخالفت مي‌كنند و بدون شك در صورت اقدامي موثر از جانب دولت اين جريان در مجلس نيز مدافع رييس‌جمهور و تصميماتش خواهند بود. به طور مثال جواد نيك‌بين، عضو كميسيون فرهنگي مجلس در واكنش به اظهارات يكي از چهره‌هاي راديكال جناح راست درخصوص فيلترشكن‌ها گفت: «هر چند ممكن است برخي دوستان از دست من ناراحت شوند اما شفاف مي‌گويم: نويسندگان برنامه فيلترينگ (طرح صيانت) نويسندگان وي‌پي‌ان‌ها (فيلترشكن‌ها) هم هستند. يعني كسي كه برنامه فيلترينگ را مي‌نويسد يا خودشان مستقيما يا با چند واسطه، وي‌پي‌ان را هم مي‌فروشد.»
غلامرضا نوري قزلجه، نماينده بستان‌آباد در مجلس يازدهم و دوازدهم كه حالا به عنوان وزير جهاد كشاورزي به مجلس معرفي شده است نيز پيش از اين گفته بود: «بر اساس اطلاعاتي كه از شركت‌ها و مجموعه‌هايي كه اقدام به فروش فيلترشكن مي‌كنند، دارم همان افراد و جرياناتي كه اقدام به فيلترينگ كرده و براي تصويب طرح صيانت تلاش كرده‌اند، بي‌ارتباط با فروشندگان فيلترشكن هم نيستند. بايد توجه داشت گردش مالي اين صنعت به اندازه‌اي بالاست كه بعيد است بخش خصوصي بتواند در اين حجم در فروش فيلترشكن ورود كند.» واقعيت امر اين است كه بافت سياسي مجلس و تقسيم سهم تصميم‌گيري بين 290 نماينده امكان اقدامي عاجل يا حتي موثر در زمينه اين گره كور را بسيار سخت مي‌كند.
از اين جهت مساله فيلترينگ بايد مشخصا از جانب خود دولت پيگيري شود به خصوص كه حالا در زماني كه دولت در دست مسعود پزشكيان و وزرايش است، در شوراي عالي فضاي مجازي نيز دست برتر با دولت است.
شوراي عالي فضاي مجازي به عنوان نهادي كه در اين زمينه تصميم‌ساز و تاريخ‌ساز است فرصتي بي‌بديل براي تغييرات هر چند كوچك در زمينه فيلترينگ را دارد و مي‌توان با مقاومت در برابر برخي طرح‌ها و رفع محدوديت‌ها به صورت آهسته و پيوسته با توسل به تركيب شوراي عالي فضاي مجازي و حضور ۶ وزير در اين شورا، اين وعده را محقق كرد.
علاوه بر اين «كارگروه تعيين مصاديق مجرمانه» كه در حال حاضر با نام غيررسمي «كميته فيلترينگ» شناخته مي‌شود، نيز فرصتي ديگر است كه بايد براي تغيير وضعيت فيلترينگ مورد توجه باشد. اگرچه اين كميته زير نظر دادستان كل كشور فعاليت مي‌كند اما متشكل از ۱۲ عضو است كه شش نفر از قوه مجريه و دو نفر از قوه مقننه و مابقي از قوه قضاييه هستند.
اعضاي اين كميته شامل وزير يا نماينده وزارتخانه‌هاي آموزش و پرورش، ارتباطات، فناوري و اطلاعات، اطلاعات، دادگستري، علوم، تحقيقات و فناوري، فرهنگ و ارشاد اسلامي، رييس سازمان تبليغات اسلامي، رييس سازمان صدا و سيما و فرمانده نيروي انتظامي، يك نفر خبره در فناوري اطلاعات و ارتباطات به انتخاب كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي و يك نفر نماينده مجلس شوراي اسلامي به انتخاب كميسيون حقوقي و قضايي و تأييد مجلس شوراي اسلامي است و رياست كميته نيز بر عهده دادستان كل كشور است. بنابراين دولت در نيمي از اين كميته نيز حضور دارد و البته داراي راي است. نيمي از راي مي‌تواند سرنوشت بسياري از مسائل را تغيير بدهد.
مدت زمان سپري شده از عمر دولت اگرچه شايد براي نهايي شدن رفع فيلترينگ كافي نباشد اما زماني كافي براي برنامه‌ريزي‌هاي اوليه در اين زمينه بوده است. از اين جهت مردم منتظر گزارش شفاف در اين زمينه هستند. گزارشي متكي بر ميزان عمل به تعهدات مسعود پزشكيان كه وعده داده بود در مقابل كژفهمي‌ها خواهد ايستاد.