فردوس دمی؟

گردون نگری ز قدِ فرسوده ماست

جیحون اثری ز چشمِ پالوده ماست

دوزخ شرری ز رنجِ بیهوده ماست

فردوس دری ز وقتِ آسوده ماست

رباعی «ترصیع» دارد و نیز شاعر در این رباعی «الزام مالا یلزم» کرده؛ کلماتِ چهارگانه «نگری/ اثری/ شرری/ دری» و «گردون/ جیحون» را به صورتِ هم قافیه استفاده کرده (که از نظر شعری لازم نیست ولی موسیقی شعر را غنی‌تر کرده است)، «فردوس/ دوزخ» نیز تضاد دارند. همایی و کریستین سن و عرفات العاشقین مصراعِ اول را «گردون کمری»، فروغی و هدایت و کریستین سن و عرفات العاشقین و نیز شاملو مصراع چهارم را «فردوس دمی» و گلپینارلی مصراع «فردوسِ برین خاطرِ» آورده‌اند که جملگی معیوب است. البته گلپینارلی چون آن را در دو نسخه به نامِ بابا افضلِ کاشی دیده، در متن نیاورده است (به نظر بعید است از باباافضل باشد) در بعضی نسخه بدل‌ها به جای «جیحون»، «دریا» آمده است که آن هم به دلیلِ از بین بردنِ موسیقیِ «گردون/ جیحون» اشکال دارد. کاتبان و به تبع آنان مصححان، به دلیلِ غرابتِ «نگری» و «دری» این دو کلمه را نیز تغيیر داده‌اند. «نگر» را لغت نامه دهخدا به نقل از فرهنگِ معین، با همین شاهد به معنی «انموذج، مثال» ضبط کرده است. کلمه مشکل سازِ دیگر «دری» است که کاتبان چون معنی آن را نمی‌دانسته‌اند، با تغییرِ این کلمه موسیقی شعر را از بین برده‌اند. یکی از معانیِ «در» نیز «باب، مثال، فصل(کتاب)، جور، گونه، جنس» است، بنابر این معنیِ «فردوس دری ز وقت آسوده ماست» مشخص است و نیازی به تحریف به «دمی» ندارد.صورت بالا، تصحیح این بنده است، وگرنه تصحیح‌های پنجگانه خیام هریک در بخشی، دچار اشکال بودند.