درباره مجموعه نقد «معماي اليوت»
ميرات شاعر سرزمين هرز
معماي اليوت
استيو اليس
مترجم جواد دانش‌آرا
انتشارات نيلوفر
چاپ 1393
اليوت را همواره در جهان با منظومه شگفت‌انگيز «سرزمين هرز» يا «سرزمين بي‌حاصل» به ياد مي‌آورند، منظومه‌اي كه در قرن بيستم سر و صداي قابل توجهي به پا كرد و نظرها را به سمت خودش كشاند. اليوت برخلاف ديدگاه سياسي عقب مانده‌اش، در زمينه فرهنگ و ادبيات پيشرو و به‌شدت مدرن بود. از اين شاعر بزرگ و پرآوازه در ايران سواي «سرزمين هرز» (با ترجمه بهمن شعله‌ور) دو منظومه ديگر با عناوين «چهارشنبه خاكستر» (با ترجمه بيژن الهي) و «چهار كوارتت» (با ترجمه مهرداد صمدي) منتشر شده است. شناخت دقيق و جامع اليوت و آثارش تنها رهيافتي به جهان ادبي او نيست، بلكه نوعي از هنر و ادبيات را در قرن بيستم به ما مي‌شناساند. در اينجاست كه كتاب «معماي اليوت» اهميت دوچنداني پيدا مي‌كند. اين كتاب نوشته «استيو اليس» است و توسط «جواد دانش‌آرا» ترجمه شده و نشر نيلوفر در ماه جاري آن را روانه پيشخوان كتابفروشي‌ها كرده است. معماي اليوت آن طوري كه به عنوان نام فرعي‌اش آمده شرح و نقد جامع آثار اين شاعر، نويسنده و منتقد امريكايي-بريتانيايي است.
اليس در اين كتاب نمي‌كوشد تك‌تك تلميحات ادبي آثار اليوت يا حتي بيشتر آنها را شرح دهد. اليوت مكررا تذكر مي‌داد «شرح» و «درك» يكي نيست و در مقام خواننده به اين نتيجه رسيده است كه «بسياري دانسته‌ها درباره تكوين شعر شايد حتي مخل ارتباط با شعر شود». اما نويسنده با رجوع به نوشته‌هاي خود اليوت كه گسترده و روشنگر اشعارش هستند، روشي بازتر اختيار كرده است. اليوت در مقام شاعر و منتقدي بزرگ از چالش‌هايي كه شعرش برمي‌انگيخت و از تفاوت كارهايش با آثار شاعران پيشين و همين‌طور از دشواري‌هاي خواندن كارهايش كاملا آگاه بود. اين كتاب در چهار فصل سير تدريجي شعر او را پي مي‌گيرد. او همچنين تصور «ذهن اروپا» را اين بار بر پايه‌هاي كمتري بنا مي‌كند و به گرايش مذهبي ـ كلاسيسيستي خود مي‌افزايد. يكي از ويژگي‌هاي مهم آثار اليوت كه همواره از «مردان توخالي» (1925) به اين سو بوده است، گرايش مذهبي اليوت آشكارتر ميشود و شعر و نمايشنامه‌هايش را بدون مراجعه مكرر به نقدها مي‌توان خواند. در واقع مي‌توان گفت كه اجزاي به هم پيوسته شعرهايي نظير «چهارشنبه خاكستر» و «چهار كوراتت» اكنون مانند شرح يكديگر عمل مي‌كنند و گاهي صراحتا تفسير همديگرند. اين كتاب براي اولين بار به زبان فارسي ترجمه ميشود و رمزگشايي تازه‌اي از آثار اليوت خواهد بود.