يك ونزوئلا و دو دولت
بوي كندور
آيا كودتاهاي نظامي سيا
در امريكاي لاتين
از سرگرفته مي‌شود؟
شهاب شهسواري
خوان گوايدو، رييس مجمع ملي ونزوئلا، روز چهارشنبه همزمان با راهپيمايي برنامه‌ريزي شده مخالفان دولت كاراكاس، در مراسمي رسما خود را رييس دولت موقت اين كشور اعلام كرد؛ اقدامي كه با استقبال رييس‌جمهور امريكا مواجه شد. رييس‌جمهور امريكا چهارشنبه شب با انتشار پيامي در صفحه شخصي توييتر خود نوشت: «من از امروز رسما خوان گوايدو، رييس مجمع ملي ونزوئلا را به عنوان رييس‌جمهور انتقالي اين كشور به رسميت مي‌شناسم.» چهارشنبه شب ده‌ها هزار نفر مخالفان دولت نيكولاس مادورو، در پايتخت ونزوئلا و ديگر نقاط اين كشور به خيابان‌ها آمدند. گزارش‌ها حاكي از به خشونت كشيده‌شدن راهپيمايي‌ها در برخي از نقاط ونزوئلا و كشته شدن دست كم 16 شهروند اين كشور است. همزمان با تظاهرات مخالفان، تعدادي از هواداران دولت مركزي ونزوئلا هم به خيابان‌ها آمدند تا حمايت خود را از دولت مركزي اين كشور بيان كنند. بحران مشروعيت دولت در ونزوئلا با حمايت امريكا و متحدان بين‌المللي‌اش از ادعاي رهبر مخالفان و حمايت بخشي از قدرت‌هاي ديگر جهان از دولت نيكولاس مادورو، ابعاد بين‌المللي پيدا كرده است. در حالي كه مادورو امريكا را به تلاش براي كودتا در كشورش با انگيزه دستيابي به منابع معدني اين كشور متهم مي‌كند، مخالفانش ادعاي خود بر قدرت را مشروع و قانوني تلقي مي‌كنند. همزمان نيكولاس مادورو تاكيد كرده است كه به درخواست اوروگوئه و مكزيك، براي انجام گفت‌وگوهاي مسالمت‌آميز با اپوزيسيون دولت گردن مي‌نهد، اما مشخص نيست خوان گوايدو، رهبر 35 ساله مخالفان با حمايت‌هاي واشنگتن از ادعاي خودش حاضر به گفت‌وگو با دولت مادورو باشد يا نه.
قطع رابطه ديپلماتيك و نافرماني واشنگتن
بلافاصله بعد از توييت دونالد ترامپ، نيكولاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا اعلام كرد كه كليه روابط ديپلماتيك كشورش را با ايالات متحده امريكا قطع مي‌كند و ساعاتي بعد دستور داد ديپلمات‌هاي امريكايي 72 ساعت فرصت خواهند داشت كه خاك ونزوئلا را ترك كنند. او همچنين سفارت و تمامي اماكن ديپلماتيك ونزوئلا در خاك امريكا را هم تعطيل اعلام كرد. نيكولاس مادورو كه روز پنجشنبه بعد از دستور اخراج كليه ديپلمات‌هاي امريكايي از خاك كشور، تمامي نمايندگي‌هاي ديپلماتيك ونزوئلا در خاك ايالات متحده را نيز تعطيل كرده، خطاب به شهروندان ونزوئلا هشدار داده است كه نسبت به اهداف امريكايي‌ها در كشورشان خوش‌بين نباشند: «به چشم‌آبي‌ها اعتماد نكنيد. آنها دنبال دوستي يا وفاداري نيستند، دنبال منافع، قدرت و جاه‌طلبي‌هاي خودشان براي تصرف گاز، نفت و طلاي ونزوئلا هستند.»
در واكنش به اين دستور مادورو، مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا تاكيد كرد كه ديگر دولت مادورو را به رسميت نمي‌شناسد و در نتيجه «همه دستورها و اقدامات اين دولت را بلااثر تلقي مي‌كند.» وزير خارجه امريكا اعلام كرد كه سفارت امريكا در كاراكاس همچنان به كار خود ادامه خواهد داد. هر چند ساعاتي بعد «پرسنل غيرضروري» امريكا از خاك ونزوئلا خارج شدند و مشخص نيست كه تا پايان مهلت كاراكاس براي خروج بقيه ديپلمات‌ها و تعطيلي سفارت، آيا واشنگتن عملا به اين دستور سر مي‌نهد يا نه. پمپئو همچنين خبر داد كه دولت امريكا 20 ميليون دلار پول نقد در اختيار دولت ادعايي خوان گوايدو قرار داده است كه به گفته او قرار است «براي مقابله اضطراري با كمبود غذا در ونزوئلا استفاده شود.» جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا هم در پاسخ به خبرنگاران ضمن تاكيد بر «قرار داشتن همه گزينه‌ها روي ميز» تاكيد كرده است كه «هدف امريكا قطع تمامي منابع درآمدي دولت مادورو است.» بولتون در پاسخ به سوال خبرنگاري در مورد حمايت واشنگتن از دولت‌هاي سركوبگر در نقاط ديگر جهان و استاندارد دوگانه در برابر دولت ونزوئلا گفت: «چون ونزوئلا در نيم‌كره‌اي قرار دارد كه ما قرار داريم، شرايط آن براي ما بسيار اهميت دارد.» ولاديمير پادرينو لوپز، وزير دفاع ونزوئلا در نشستي خبري با حضور فرماندهان ارتش اين كشور كه به صورت زنده از تلويزيون ونزوئلا پخش شد، بر وفاداري ارتش به دولت مركزي و عدم حمايت از ادعاي مخالفان و مخالفت با انجام كودتاي نظامي در كشور تاكيد كرد. نمايندگي امريكا در سازمان ملل متحد همچنين خواستار برگزاري جلسه اضطراري شوراي امنيت براي بررسي شرايط ونزوئلا شده است؛ هر چند به دليل فقدان دستور كار جاري در مورد ونزوئلا، اين درخواست امريكا بايد مورد موافقت 9 عضو از 15 عضو دايم و غيردايم شوراي امنيت قرار گيرد.
كدام كشورها رهبر مخالفان را به رسميت شناخته‌اند؟
با موج تغييرات سياسي سال‌هاي اخير در امريكاي لاتين، به نوشته نيويورك تايمز بر خلاف گذشته كه ايالات متحده امريكا در منطقه امريكاي لاتين احساس انزوا و تنهايي مي‌كرد، اين‌بار ايالات متحده امريكا در پروژه براندازي خود تنها نيست. دولت‌هاي راست‌گراي تازه‌كار در كشورهاي قدرتمند منطقه مانند آرژانتين، برزيل و متحدان سنتي امريكا در قاره امريكا از جمله كانادا، گواتمالا و پاراگوئه، از موضع امريكا در شناسايي يكي سياستمدار مخالف دولت حاكم به عنوان رييس‌جمهور و ترديد در مشروعيت رياست‌جمهوري نيكولاس مادورو، تبعيت كرده‌اند. همگام با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، مايك پمپئو وزير خارجه و جان بولتون، مشاور امنيت ملي او، مائورو مارسي، رييس‌جمهور آرژانتين و ارنستو آراخو، وزير خارجه برزيل، رسما اعلام كرده‌اند كه ادعاي خوان گوايدو، رييس مجمع ملي ونزوئلا مبني بر تشكيل دولت موقت را به رسميت مي‌شناسند. مبناي قانوني ادعاي خوان گوايدو، رييس مجمع ملي ونزوئلا، مبهم است. بر اساس قانون اساسي ونزوئلا در صورت ايجاد فطرت در مقام رياست‌جمهوري، بايد در عرض 30 روز انتخابات رياست جمهور در اين كشور برگزار شود و در اين دوران «رييس مجمع ملي به صورت موقت مسووليت‌هاي رييس‌جمهور را بر عهده مي‌گيرد.» نيكولاس مادورو، از روز 10 ژانويه (16 روز پيش) به صورت رسمي دوره دوم رياست جمهور خود را آغاز كرده است، مخالفان او ادعا مي‌كنند انتخاباتي كه بهار امسال مادورو را براي يك دوره ديگر به رياست‌جمهوري برگزيد، به لحاظ قانوني مشروع نبود و در نتيجه، دوره جديد رياست‌جمهوري او مشروع نيست. متحدان ديگر امريكا از جمله بريتانيا نيز تلويحا از موضع امريكا حمايت كرده‌اند؛ هر چند حاضر به رسميت شناختن دولت ادعايي خوان گوايدو نشده‌اند. جرمي هانت، وزير خارجه بريتانيا، تاكيد كرده كه دولتش مشروعيت دولت مادورو را به رسميت نمي‌شناسد و خوان گوايدو را «فرد مناسبي براي جانشيني او» توصيف كرده است و هايكو ماس، وزير خارجه آلمان تاكيد كرده است كشورش در مساله ونزوئلا «بي‌طرف نيست» و خواستار «انتخابات جديد» در اين كشور شده است.
چه كشورهايي دولت ونزوئلا را به رسميت مي‌شناسند؟
دولت‌هاي ايران، تركيه، چين، روسيه در كنار متحدان سنتي ونزوئلا در امريكاي لاتين، دولت‌هاي مكزيك، نيكاراگوئه، كوبا و بوليوي، حاضر به پيوستن به موج بحران‌سازي عليه دولت كاراكاس نشده‌اند. ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان، روساي جمهوري روسيه و تركيه پنجشنبه با نيكولاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا تلفني گفت‌وگو و بر حمايت خود از مشروعيت دولت او تاكيد كردند. رييس‌جمهور جديد مكزيك، آندرس اورادور، سياست عدم مداخله در امور داخلي ونزوئلا را در پيش گرفته است و روز پنجشنبه تاكيد كرد: «موضوع اين نيست كه ما طرفدار كسي باشيم يا مخالف او، موضوع عدم مداخله و اجازه دادن به اجراي عزم ملت‌ها، حل و فصل مسالمت‌آميز مشكلات و احترام به حقوق بشر است. اين بخشي از اصول قانون اساسي ماست.» دولت كوبا موضعي تندتر در مورد مداخله امريكا در مسائل ونزوئلا اتخاذ كرده است. هاوانا روز پنجشنبه با صدور بيانيه‌اي ضمن محكوم كردن بيانيه رييس‌جمهور امريكا در مورد به رسميت شناختن مخالفان در ونزوئلا تاكيد كرد: «ما تلاش‌ها براي كودتا و تعيين يك دولت دست‌نشانده در خدمت منافع ايالات متحده در ونزوئلا را به‌شدت رد مي‌كنيم.» به گزارش خبرگزاري تاس روسيه، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور هم در تماس تلفني با همتاي ونزوئلايي خود، ضمن انتقاد شديد از دخالت‌هاي خارجي در وضعيت ونزوئلا اين اقدام را «نقض صريح قوانين بين‌المللي» توصيف كرده است.
عمليات كندور چيست؟
عمليات كندور (Operation Condor عمليات كركس امريكايي) لقب مجموعه اقدامات امنيتي، نظامي و سياسي مخفيانه ايالات متحده امريكا در دهه‌هاي 1960 تا 1980 ميلادي است كه با حمايت مالي، تسليحاتي، اطلاعاتي و نظامي از كودتاهاي نظامي و ديكتاتوري‌هاي سركوبگر عليه جريان‌هاي دموكراسي‌خواه و چپ‌گرا در اين منطقه اجرا شد. دهه‌ها حكومت سركوبگر نظاميان و قتل و شكنجه ده‌ها هزار مخالف سياسي محصول عمليات اطلاعاتي امريكا و كشورهايي مانند آرژانتين، اكوادور، اروگوئه، برزيل، بوليوي، پاراگوئه، پرو و شيلي بود. حالا بعد از چند دهه توقف دخالت مستقيم نظامي و امنيتي در امور سياسي كشورهاي امريكاي لاتين، بار ديگر پروژه آشوب‌سازي و كودتاي نظامي براي براندازي دولت‌هاي چپ‌گرا توسط دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي امريكا از سر گرفته‌شده است.