سارا معصومی
كشورهای اروپایی همچنان وعده می‌دهند. هر چند روز یك‌بار خبری در رسانه‌های داخلی یا خارجی منتشر می‌شود مبنی بر اینكه ساز و كار مالی ویژه موسوم به SPV به زودی راه‌اندازی می‌شود. از هشتم ماه مه كه دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریكا از برجام خارج شد تا به امروز هشت ماه گذشته است. تحریم‌های هسته‌ای یا همان ثانویه امریكا علیه ایران در دو نوبت بازگشته و تبعات خروج امریكا از توافق هسته‌ای با ایران تاحدودی بر وضعیت گردش مالی ایران در عرصه بین‌المللی تاثیر گذاشته است. بازماندگان در توافق كه اكنون تعداد آنها به شش كشور رسیده می‌گویند برجام را حفظ خواهند كرد اما از میان این شش كشور یكی یعنی ایران منتظر اجرایی شدن وعده‌های به خصوص اقتصادی طرف‌های مقابل است. كار طرف مقابل آسان نیست. تار و پود اقتصاد جهانی با هژمونی دلار در هم تنیده است. چین و روسیه هرچند تجارت با ارز ملی را در دستور كار اقتصادی با ایران قرار داده‌اند اما چشمی هم به ساز و كاری دارند كه سه كشور اروپایی حاضر در برجام گفته‌اند آن را برای جبران تبعات اقتصادی خروج امریكا از توافق به راه خواهند انداخت.
«به زودی» این قید زمانی است كه در چند ماه گذشته بارها و بارها از زبان مقام‌های اروپایی یا رسانه‌های اروپایی شنیده شده است. پیش از این مقام‌های اتحادیه اروپا پایان سال 2018 میلادی را به عنوان زمانی كه از اس‌پی‌وی رونمایی می‌شود، اعلام كرده بودند. با آغاز سال 2019 میلادی و عدم رونمایی از این ساز و كار، منتقدان داخلی برجام دست به قلم شده و از تعلل اروپایی‌ها گلایه كردند. همزمان فشار وزارت خارجه كشور بر اروپایی‌ها نیز افزایش پیدا كرد و مقام‌های متعدد به اروپا هشدار دادند كه ایران معطل این ساز و كار نمی‌ماند. در چنین شرایطی برخی منابع خبری از احتمال رونمایی از اس‌پی‌وی همزمان با سالروز اجرایی شدن برجام خبر دادند اما ژانویه از نیمه هم گذشت و باز خبری از اس‌پی‌وی نشد. روز پنجشنبه، خبرنگار وال استریت ژورنال همزمان با انتشار گزارشی در بلومبرگ اعلام كرد كه شمارش معكوس برای تشكیل اس‌پی‌وی آغاز شده و این ساز و كار تا چند روز دیگر (احتمالا دوشنبه) رونمایی خواهد شد. بلومبرگ به نقل از سه دیپلمات اروپایی اعلام كرد كه ساز و كاری كه قرار است تحریم‌های امریكا علیه ایران را دور بزند تا روز دوشنبه رسما اعلام خواهد شد. هر چند كه هنوز هیچ مقام رسمی با اطمینان این تاریخ را تعیین نكرده اما به نظر می‌رسد كه روند تعریف اس‌پی‌وی بسیار كند پیش رفته و این در حالی است كه خوب یا بد در داخل كشور، اعلام اجرایی شدن اس‌پی‌وی به عنوان اصلی‌ترین تضمین برجامی اروپا پس از خروج امریكا به همه معرفی شده است.
نكته‌ای كه معمولا از نگاه منتقدان داخلی برجام كه اروپا را متهم به تعلل می‌كنند جا می‌ماند بحث تاثیر تحریم‌های فرامرزی امریكا و گستره نفوذ آن است. برای هیچ كدام از شركت‌ها و بانك‌های اروپایی فرار از دامنه تنبیهی عمل نكردن به این تحریم‌ها آسان نیست و در این میان اروپا با تعهدی كه به ایران برای اجرایی كردن این سازوكار داده در حقیقت وعده داده راهی برای مصون‌سازی كمپانی‌ها و بانك‌هایی كه با ایران كار می‌كنند از این تحریم‌ها بیابد. وعده‌ای كه تحقق آن آسان نیست. بر همین اساس اروپا چندبار با چند كشور برای پذیرش میزبانی اس‌پی‌وی وارد مذاكره شد اما هر بار این كشورها به دلیل هشدارهای امریكا پا پس كشیدند و در نهایت قرار شد سه كشور حاضر در برجام برای هركدام بخشی از مسوولیت به راه افتادن این سازوكار را برعهده بگیرند. هفته گذشته زمانی كه وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بروكسل دور هم جمع شدند، خبرنگاران از سخنگوی فدریكا موگرینی درباره برجام و چند و چون اجرایی شدن اس‌پی‌وی سوال كردند كه وی در پاسخ گفت: مقدمات اس‌پی‌وی به خوبی پیش رفته و در مراحل پیشرفته است.
اروپا در حالی با به راه‌اندازی اس‌پی‌وی تلاش می‌كند از تاثیر تحریم‌های فرامرزی امریكا بر رابطه تجاری با ایران بكاهد كه این مساله در تناقض كامل با سیاست فشار حداكثری است كه دونالد ترامپ علیه ایران دنبال می‌كند. هرچند كه دولت ترامپ پس از وضع تحریم علیه ایران به چند كشور معافیت‌های تحریمی مقطعی داد اما همزمان تیم‌های اقتصادی و سیاسی كابینه وی با هشدار دادن به اشخاص حقیقی و حقوقی تلاش می‌كنند رابطه اقتصادی سایر كشورها با ایران را تا میزان بسیار زیادی كاهش بدهند.
رسانه امریكایی بلومبرگ در این باره نوشت: دیپلمات‌های اروپایی به دلیل حساسیت موضوع جزییات چندانی از اس‌پی‌وی یا زمان دقیق اجرایی شدن آن را اعلام نمی‌كنند. یكی از این دیپلمات‌ها به بلومبرگ اطلاع داده كه هرچند فعلا تاریخ 28 ژانویه برای رونمایی از اس‌پی‌وی اعلام شده اما ممكن است تاخیری در این تاریخ نیز پیش آید. با وجود این یك دیپلمات اروپایی دیگر به بلومبرگ گفته كه اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند كه باید تا پایان ماه ژانویه از اس‌پی‌وی رونمایی كنند. بر اساس آنچه تاكنون درباره جزییات اس‌پی‌وی مشخص شده قرار است فرانسه میزبانی آن را برعهده داشته باشد و آلمان نیز ریاست این ساز و كار را برعهده بگیرد. وزیر خارجه فرانسه روز پنجشنبه در اظهاراتی ابراز امیدواری كرده بود كه اس‌پی‌وی بتواند تجارت غیردلاری با ایران را تسهیل بكند. همزمان مقام‌های اروپایی به رویترز گفته‌اند كه هرچند رونمایی از اس‌پی‌وی تا پایان ژانویه صورت می‌گیرد اما این ساز و كار هنوز جزییاتی دارد كه تا عملی شدن فاصله دارند لذا شاید اجرای كامل اس‌پی‌وی چندماه طول بكشد. وزیر خارجه فرانسه درباره چند و چون اجرایی شدن اس‌پی‌وی به خبرنگاران گفته بود: «اس‌پی‌وی با كار كردن با ارز یورو این امكان را برای ایران فراهم می‌كند كه به پول ناشی از فروش نفت خود دسترسی پیدا كرده و همزمان كالاها و تجهیزات مورد نظر را خریداری كند.»
اروپا در حالی تلاش می‌كند با به كاراندازی اس‌پی‌وی از فشار بر روی ایران بكاهد كه دامنه تحریم‌های امریكا علیه ایران هر روز وسیع‌تر از دیروز می‌شود و در تازه‌ترین دور این تحریم‌ها كه روز پنجشنبه اعلام شد دو لشكر فاطمیون و زینبیون به دلیل آنچه وزارت خزانه‌داری امریكا فعالیت غیرقانونی ایران در سوریه خواند در لیست تحریم قرار گرفتند و همچنین خطوط هوایی فارس ایر قشم نیز سوژه تحریم شد.
چالش‌های اروپا در مواجهه با ایران
الكس هلمان از كارشناسان مسائل ایران در اتحادیه اروپا در یادداشتی در این باره می‌نویسد: در حالی كه توافق هسته‌ای با ایران وارد چهارمین سال خود شده است آینده این توافق بیش از هر زمان دیگری مبهم به نظر می‌رسد. كشورهای اروپایی تحت فشار شدیدی برای حفظ این توافق و ایمن‌سازی رابطه تجاری با ایران هستند. همزمان با خستگی ایران از تعلل اروپا و تهدیدهایی كه متوجه انسجام اروپا است، رهبران اروپایی در این مقوله با چند چالش دست و پنجه نرم می‌كنند. نخستین آنها این است كه هرچند كه گفته می‌شود از این ساز و كار به زودی رونمایی می‌شود اما هیچ كس جزییات بیشتری از اینكه قرار است فرانسه میزبان باشد و آلمان ریاست این كانال مالی را برعهده داشته باشد در اختیار ندارد. كار با اس‌پی‌وی زمانی سخت‌تر می‌شود كه بدانید امریكا هر كشوری را كه دستی در این آتش داشته باشد تحریم خواهد كرد. واشنگتن بارها اعلام كرده كه اجازه نمی‌دهد كالاهای تحریمی ایران از وجود این كانال بهره‌مند شوند. در چنین شرایطی برخی از كارشناسان می‌گویند كه این كانال به كالاهای غیرتحریمی اختصاص پیدا خواهد كرد. (نویسنده این مطلب در حالی این ادعا را مطرح كرده كه یك منبع آگاه از چند و چون ساز و كار اس‌پی‌وی به «اعتماد» در این باره گفت: شاید در ابتدا برای امتحان میزان ریسك این سازوكار یا آشنا شدن به جزییات اجرایی كار با اقلام غیرتحریمی آغاز شود اما هدف‌گذاری ایران و اتحادیه اروپا استفاده از این كانال برای اقلام تحریمی است.)
الكس هلمان در ادامه این یادداشت نوشت: یكی از مشكلاتی كه اروپایی‌ها در اجرای اس‌پی‌وی با آن روبرو هستند به اصطلاح فروختن این مكانیسم به افكار عمومی ایران است. هرچند كه ایرانی‌ها در ابتدای خروج امریكا از برجام از مواضع اروپا در حمایت از این توافق استقبال كردند اما اندك اندك با تطویل معرفی اس‌پی‌وی، صداهای انتقادی از اروپا در داخل ایران هم بلندتر شد. همزمان برخی از رسانه‌های ایرانی از اینكه گفته می‌شود این كانال مالی در اختیار اقلام غیرتحریمی خواهد بود و اقلام تحریمی چون نفت را شامل نمی‌شود، خوشحال نیستند.
هلمان در ادامه این یادداشت به دیگر موارد اختلافی میان ایران و اروپا اشاره كرده و می‌نویسد: اروپا همزمان با تلاش برای حفظ برجام و به راه انداختن كانال اس‌پی‌وی باید به اختلاف با تهران بر سر فعالیت‌های ایران در خاك اروپا هم رسیدگی كند. (در چند ماه گذشته كشورهایی چون فرانسه، دانمارك و هلند ادعاهایی را درباره تلاش ایران برای انجام فعالیت‌های مخرب در خاك اروپا مطرح كرده بودند. اروپایی‌ها به این بهانه تحریم‌هایی را علیه ایران وضع كردند.) نویسنده در ادامه این گزارش می‌نویسد: هرچند كه اروپایی‌ها می‌گویند وضع تحریم علیه ایران به دلیل آنچه اتهام‌های غیرهسته‌ای بوده ضرورت دارد اما وضع این تحریم‌ها در مقطع كنونی كه اروپا تلاش می‌كند برجام را حفظ كند به بدبینی موجود در ایران درباره عدم توانایی اروپا برای جبران نبود امریكا در برجام دامن می‌زند. البته به نظر می‌رسد كه اروپا با این اقدام‌های زیگزاكی تلاش می‌كند به ظن خود نوعی تعادل را در سیاست‌هایش در قبال ایران ایجاد كند.
الكس هلمان در ادامه با اشاره به نشست ورشو در لهستان می‌نویسد: یكی دیگر از چالش‌های پیش روی سیاست اروپا در قبال ایران حفظ انسجام و اتحاد میان كشورهای عضو اتحادیه است. امریكا در ابتدای امر اعلام كرد كه هدف اصلی از این نشست، تقبیح رفتارهای منطقه‌ای و بین‌المللی ایران است اما بسیاری هم در ایران و هم در اروپا این اقدام امریكا را در مسیر تلاشی برای زیر سوال بردن اتحاد اروپا در قبال ایران تفسیر می‌كنند. حتی برخی از كارشناسان اروپایی می‌گویند كه هدف از نشست ورشو بیش از آنكه تهران باشد، بروكسل است. با توجه به این چالش‌های گفته شده باید گفت كه اروپا نیاز به متوازن‌سازی در سیاست‌های خود در قبال ایران دارد. اروپا هم باید واكنش صحیح به آنچه تهدید امنیت اروپا از سوی ایران خوانده شده نشان دهد و هم به درخواست ترامپ برای مورد سوال قرار دادن آزمایش‌های موشكی ایران گوش كند. (تهران بارها اعلام كرده كه آزمایش‌های موشكی آن در تناقض با قطعنامه 2231 نیست و صرفا ماهیت دفاعی دارد.) اما همزمان اروپا باید بتواند به وعده‌هایی هم كه داده وفادار بماند. اگر اروپا نتواند به وعده‌های برجامی خود عمل كند، نمی‌تواند از ایران همكاری در حوزه‌های غیرهسته‌ای مطالبه كند.
تهدید موشكی لودریان
«ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه در تازه‌ترین اظهاراتش ادعاهای بی‌پایه و اساس درباره برنامه موشكی ایران را تكرار كرد. بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس، لودریان مدعی شد: ما گفت‌وگوهای بسیار سختی را (با ایران) آغاز كردیم. اگر این مذاكرات به نتیجه نرسد، آماده‌ایم تحریم‌های سختی را اعمال كنیم و خودشان (ایران) هم از این مساله آگاه هستند». لودریان با تكرار ادعاها و نگرانی‌های بی‌اساس علیه فعالیت‌های موشكی ایران، افزود: «خواستار توقف تولید موشك‌های (بالستیك) ایران هستیم و مخصوصا اینكه ارسال آنها به گروه‌های مسلح در خاورمیانه باید قطع شود.»
«اگنس ون درمول» سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در تاریخ جمعه ۲۲ دی ماه هم از ایران خواسته بود كه «هرچه سریع‌تر تمام فعالیت‌های مرتبط با موشك‌های بالستیك را متوقف كند». ون‌درمول با ادعای اینكه برنامه موشكی ایران با قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل همخوانی ندارد، مدعی شده بود: «از ایران می‌خواهیم كه فورا تمام فعالیت‌های مرتبط با موشك‌های بالستیك را كه می‌توانند سلاح هسته‌ای حمل كنند متوقف كند كه این شامل آزمایش‌های فناوری موشكی بالستیك نیز می‌شود.»