آينده را با تفكر نقادانه و گفت‌وگو بسازيم

منوچهر دين‌پرست

قرن‌هاست كه فلسفه مانند خون در رگ‌هاي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها جاري است. اما از پس قرن‌ها و در آغاز قرن بيست و يكم روزي هم به نام «روز جهاني فلسفه» نامگذاري شد؛ در روز جهاني فلسفه در اغلب كشورها برنامه‌هاي خاصي برگزار مي‌شود. به همت يونسكو و از سالي كه روزجهاني فلسفه از سوي اين سازمان بين‌المللي ناميده شد، در ايران هم برنامه‌هاي ويژه‌يي از سوي نهادهاي دولتي و غير دولتي برگزار مي‌شود
قرن‌هاست كه فلسفه مانند خون در رگ‌هاي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها جاري است. اما از پس قرن‌ها و در آغاز قرن بيست و يكم روزي هم به نام «روز جهاني فلسفه» نامگذاري شد. سازمان يونسكو در سال ۲۰۰۲ تصميم گرفت كه ۲۱ نوامبر هر سال را به عنوان «روز جهاني فلسفه» نامگذاري كند. مديركل يونسكو در آن زمان در پيامي كه به اين مناسبت داده بود، اعلام كرد: «بسياري از مردم مي‌پرسند: چرا فلسفه در يونسكو؟ پاسخ من اين است كه: چگونه يونسكو مي‌تواند به عنوان بازوي عقلاني و اخلاقي سازمان ملل متحد و مبنايي براي دموكراسي، حقوق بشر و جامعه عادل بدون تبليغ تاملات فلسفي عمل كند؟ به عبارت ديگر، چطور است از اين موضوع به عنوان ستون و پايه اساسي براي صلح استفاده كنيم؟» با چنين آرماني بود كه كشورهاي بسياري روي خوش به فلسفه نشان دادند و سعي كردند اين روز را در محافل علمي خود گرامي بدارند. از آن زمان تاكنون هر سال كشورهاي عضو يونسكو به مناسبت اين نامگذاري، فعاليت‌هاي علمي، آموزشي و فرهنگي مختلفي را طراحي و اجرا كرده‌اند. به علاوه در هر سال همايش اصلي و محوري اين روز نيز در يكي از كشورهاي عضو برگزار شده است. همايش اصلي اين روز از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ در مقر يونسكو در پاريس برگزار شد و پس از آن در سال‌هاي ۲۰۰۵ در كشور شيلي، ۲۰۰۶ در كشور مراكش، ۲۰۰۷ در كشور تركيه، ۲۰۰۸ در كشور ايتاليا با موضوع «حق و قدرت» و ۲۰۰۹ در كشور روسيه با موضوع «فلسفه در گفت‌وگوي فرهنگ‌ها» برگزار شد. اما جمهوري اسلامي ايران نيز به عنوان كشوري با پشتوانه فكري و فلسفي كه فلاسفه و متفكران آن در جهان فلسفه شناخته شده و از پيشكسوتان برخي مكاتب فلسفي هستند در سال ۲۰۰۸ آمادگي خود را براي برگزاري همايش جهاني اين روز اعلام كرد. در پي اين پيشنهاد، يونسكو موافقت رسمي خود را با برگزاري همايش جهاني اين روز در سال ۲۰۱۰ در ايران اعلام كرد و مقدمات اجرايي و علمي اين امر توسط موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران كه خود به عنوان موسسه‌يي قديمي و صاحب عنوان در فلسفه است، آغاز شد. نخستين جلسه شوراي عالي برگزاري اين همايش با محوريت كميسيون ملي يونسكو و با اهتمام موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، فرهنگستان علوم و ساير گروه‌هاي فلسفه دانشگاه‌ها در فروردين ماه ۱۳۸۷ برگزار شد. در اين جلسه پس از بحث و تبادل‌نظر «فلسفه: نظر و عمل» به عنوان موضوع همايش انتخاب و به يونسكو اعلام شد. در آن زمان محمود احمدي‌نژاد، رييس‌جمهور ايران بود و در حكمي غلامعلي حداد عادل را به عنوان رييس كنگره بين‌المللي روز جهاني فلسفه در سال ۱۳۸۹ در ايران منصوب كرد. اما برگزاري همايش روز جهاني فلسفه در ايران بازتاب‌هاي مختلفي در جهان داشت و شمار بسياري از استادان فلسفه ايراني مقيم خارج از كشور و استادان فلسفه در كشورهاي مختلف به مخالفت با برگزاري همايش در تهران برخاستند و سرانجام معاون اجتماعي و علوم انساني يونسكو، پيلار آلوارز، خبر لغو همايش در تهران را اعلام كرد. برگزارنشدن همايش در تهران آب سردي بود كه بر پيكر علاقه‌مندان فلسفه در ايران ريخته شد. بررسي چرايي لغو همايش در آن سال از سوي عده بسياري صورت گرفت و من اكنون قصد ندارم آن ماجرا را دوباره طرح كنم، اما از آن سال به بعد وضعيت فلسفه در ايران روند رو به رشدي نداشته و متاسفانه وضعيت «نه خوب، نه بد» را طي كرده است. اما نفس برگزاري روز جهاني فلسفه توجه به تعمق و تفكر است؛ چيزي كه چند سالي است از آن دور مانده‌ايم و شايد با روي كار آمدن دولت روحاني بتوان با حضور استادان فلسفه در قبال «تدبير» روي خوش نشان داد و «اميد» به روزهاي «تفكر» داشت. روز جهاني فلسفه در اغلب كشورها برنامه‌هاي خاصي برگزار مي‌شود. به همت يونسكو و از سالي كه روزجهاني فلسفه از سوي اين سازمان بين‌المللي ناميده شد در ايران هم برنامه‌هاي ويژه‌يي از سوي نهادي دولتي و غير دولتي برگزار مي‌شود. به همين مناسبت روز جهاني «فلسفه» و به همت انجمن علمي دانشجويي فلسفه و مركز فرهنگ و انديشه جهاد دانشگاهي دانشگاه تهران، همايش دو روزه‌يي با عنوان «فلسفه و مساله ديگري» با حضور محمدرضا بهشتي، بابك احمدي، محمدرضا سعيد آبادي، علي‌اصغر مصلح، شهرام پازوكي و حسن شيخ رضايي طي دو روز 27 و 28 آبان ماه در تالار فردوسي دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران برگزار شد. محمدرضا سعيدآبادي كه نمايندگي يونسكو را بر عهده دارد در بخشي از پيام يونسكو كه به همين مناسبت صادر شده بود خطاب به مهمانان گفت: «سازمان جهاني يونسكو اساسا پاسخي نهادي به يك سوال فلسفي بزرگ است. تشكيل اين سازمان به دليل پاسخي براي بهتر زندگي كردن بوده و اينكه براي ايجاد صلح و آرامش چه بايد كرد؟40 انديشمند در سال 1945 براي پاسخ به اين سوال اساسي و بهبود زندگي بشري سازمان جهاني يونسكو را بنا كردند بنابراين اين سازمان برآمده از يك سوال فلسفي است. امروز ما با تغييرات و تحولاتي در جهان روبه‌رو هستيم اين تغيير و تحولات موجب شده تا ما به دنبال راه‌هاي جديدي براي همزيستي بهتر باشيم». وي همچنين بر اين نكته تاكيد كرد كه «تغييرات منشأ بسياري از تنش‌ها نيز شده است كه بايد براي بحث آن كوشيد. يونسكو تاكيد مي‌كند كه فلسفه يك تفكر نقادانه است و براي درك تغييرات و تحولات، فلسفه بهترين يار و همكار است براي اينكه بتوانيم درك عميقي از جهان داشته باشيم. بنابراين فلسفه و تفكر نقادانه مي‌تواند راهگشا باشد». البته بايد خاطرنشان كرد كه در اين همايش طبق اعلام قبلي قرار بود مصطفي ملكيان حضور يابد كه عدم حضور وي كه دلايل چندان نامعلومي ندارد باعث شد تعداد زيادي از كساني كه خواستار شنيدن سخنان وي بودند دلگير شده و سالن را ترك كنند. به هر روي، متن حاضر تلخيص و گزارشي از اهم گفته‌هاي سخنرانان اين همايش است.