مسابقه تغييرات شاه و وليعهد
در دستگاه سياست خارجي عربستان ادامه دارد
دو پادشاه
در يك اقليم
شهاب شهسواري
محمد بن سلمان، وليعهد جنجالي سعودي با استفاده از فرصت كوتاه سفر پدرش به شرم‌الشيخ مصر براي مشاركت در اجلاس عربي-اروپايي، با صدور فراميني ضمن بركناري برادرش از مقام سفارت پادشاهي سعودي در امريكا، او را به معاونت خودش در وزارت دفاع منصوب كرد و ريما بنت بندر، شاهزاده ديگر سعودي و دختر سفير پيشين پادشاهي در واشنگتن را به جاي او منصوب كرد. پادشاه سعودي و پسرش، بعد از سر و صداي بين‌المللي به دليل قتل فجيع يك روزنامه‌نگار منتقد در تركيه، مسيرهايي متفاوت در سياست خارجي در پيش گرفته‌اند. در حالي كه سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي سرپرست جديدي براي وزارت خارجه عربستان سعودي انتخاب كرده است و در سفرش به مصر براي شركت در اجلاس عربي- اروپايي، ابراهيم عساف را به عنوان ديپلمات ارشد به همراه برده است، وليعهد او در سفرش به سه كشور آسيايي عادل جبير، وزير پيشين را همراه برده بود، به شكلي كه به نظر مي‌رسد دو تيم سياست خارجي كاملا موازي در عربستان سعودي، يكي تحت رهبري پادشاه و ديگري تحت رهبري وليعهد فعاليت مي‌كنند. احكام شتاب‌زده وليعهد براي فراخواندن برادرش از واشنگتن و انتصاب يكي از نزديكان خود به مقام سفارت هم بار ديگر گمانه موازي‌كاري در سياست خارجي پادشاهي سعودي را تقويت كرد. به گزارش پايگاه خبري العربيه عربستان، صبح روز شنبه، پادشاهي سعودي پيش از آغاز سفرش به مصر براي شركت در نشست عربي-اروپايي شرم‌الشيخ، فرماني را امضا كرد كه بر اساس آن اختيارات پادشاهي در دوران غيبتش به وليعهدش محمد بن سلمان مي‌رسيد. وليعهد جنجالي سعودي، بعد از خروج پدرش از كشور، لحظه‌اي درنگ نكرد و بلافاصله برادر كوچك‌ترش خالد بن سلمان را كه مسووليت سفارت عربستان سعودي در واشنگتن را در اختيار داشت از كار بركنار كرد و شاهزاده ديگري را كه تا پيش از اين مسووليت اداره كل ورزش عربستان را بر عهده داشت به جاي او منصوب كرد. بر اساس حكم وليعهد، خالد بن سلمان برادر كوچك‌ترش قرار است از اين به بعد با تنزل مقام به عنوان معاون خودش در وزارت دفاع كار كند.
توطئه براي پادشاهي؟
هر چند دقيقا مشخص نيست، اقدامات محمد بن سلمان در سياست خارجي عربستان تا چه اندازه با پدرش هماهنگ باشد يا اينكه تا چه اندازه شاهزادگان با نفوذ دربار آمادگي سرسپردگي به او را در مقابل پدرش داشته باشند، اما به لحاظ تاريخي اقدام به بركناري پادشاه در هنگام سفر در شبه‌جزيره عربستان بي‌سابقه نيست. سال 1964، فيصل بن عبدالعزيز دو سال بعد از رسيدنش به مقام ولايتعهدي، با همكاري برادرانش فهد، عبدالله و سلطان، هنگامي كه سعود بن عبدالعزيز، پادشاه وقت براي سفري درماني به خارج از كشور رفته‌بود، عليه برادرشان توطئه كردند و فيصل را به جاي او بر تخت سلطنت نشاندند. در قطر نيز سال 1995، حمد بن خليفه، پدر پادشاه كنوني، زماني كه پدرش در سفري به سوييس به سر مي‌برد، بر تخت سلطنت تكيه زد و پدرش را از كار بركنار كرد. در امارت ابوظبي هم در حال حاضر، محمد بن زايد، دوست نزديك وليعهد عربستان سعودي، در شرايطي كه برادر ناتني خليفه بن زايد، رسما حاكم امارت است، تمام وظايف را از اختيار او خارج كرده و در حالي كه حاكم اصلي از انظار عمومي پنهان شده است، عملا شخصا امارات را اداره مي‌كند.
سفير جديد عربستان در امريكا كيست؟
ريما بنت بندر، شاهزاده 43 ساله سعودي، فرزند بندر بن سلطان است كه پيش از اين به مدت 22 سال سفير عربستان سعودي در ايالات متحده امريكا شناخته مي‌شد. ريما به لطف مسووليت ديپلماتيك پدرش، تمام دوران كودكي و نوجواني خود را در واشنگتن گذرانده است. او تحصيلات خود را در زمينه «مطالعات موزه» در دانشگاه جورج واشنگتن انجام داده است و جز نسبت خانوادگي با سفير پيشين، هيچ تجربه‌اي در زمينه ديپلماسي ندارد. او تا پيش از ورود به دولت عربستان سعودي جز تحصيلات در حوزه «مطالعات موزه»، در زمينه طراحي «كيف‌هاي زنانه مجلل» هم فعاليت كرده بود. بسياري از تحليلگران و رسانه‌هاي امريكايي انتصاب اين شاهزاده را بخشي از تبليغات محمد بن سلمان براي نمايش تعهدش به اصلاحات ادعايي‌اش در حوزه زنان توصيف كرده‌اند. ريما بن سلطان، سال 2016 در مجموع انتصاب‌هاي جديد محمد بن سلمان كه از سوي رسانه‌هاي هوادارش «اصلاحات اجتماعي و سياسي» توصيف مي‌شد، به عنوان مديركل ورزش پادشاهي منصوب شد. اين اقدام در كنار آزاد‌سازي ورزش دختران درون مدارس دخترانه كه تا پيش از تابستان سال 2016 كاملا ممنوع بود و ورود خانواده‌ها به سه ورزشگاه در عربستان سعودي براي تماشاي مسابقه‌هاي فوتبال، از جمله اصلاحات محمد بن سلمان براي توانمند‌سازي زنان و شكستن سنت‌هاي محدود‌كننده پادشاهي بسيار سنتي و سخت‌گير عربستان محسوب مي‌شد. كارن عطيه، تحليلگر مسائل بين‌الملل در روزنامه واشنگتن پست با انتشار پيامي در توييتر از مقام‌هاي امريكايي خواسته‌اند كه «خالد بن سلمان (سفير پيشين عربستان در واشنگتن) را به دليل انتشار اطلاعات نادرست در مورد نقش كشورش در قتل خاشقجي» مورد بازجويي قرار دهند و از سفير جديد «ريما بنت بندر بخواهند كه در مورد حبس فعالان حقوق زنان در عربستان» توضيح دهد.
چرا سفير عربستان سعودي عوض شد؟
گمانه‌زني‌هاي در مورد بركناري خالد بن سلمان، برادر كوچك‌تر وليعهد عربستان و سفير پيشين اين كشور در واشنگتن از زمان افشاي ترور جمال خاشقجي درون ساختمان سركنسولگري اين پادشاهي در استانبول در رسانه‌ها مطرح شده بود. رسانه‌هاي غربي كه محمد بن سلمان را دستوردهنده اين قتل معرفي مي‌كردند، خواستار توضيح سفير عربستان سعودي در واشنگتن در مورد ارتباطش با پرونده جمال خاشقجي و نقش او در فريب دادن خاشقجي براي مراجعه به كنسولگري عربستان در استانبول بودند. ناتواني سفارت عربستان در واشنگتن براي ارايه توضيح قانع‌كننده در مقابل رسانه‌ها، با وجود حمايت بي‌قيد و شرط امريكا از سلطنت سعودي باعث شد تا بلافاصله بعد از افشاگري‌ها در مورد جزييات قتل فجيع خاشقجي در استانبول، خالد بن سلمان واشنگتن را به مقصد كشورش ترك كند. هر چند خالد بن سلمان در طول ماه‌هاي گذشته چند بار به محل ماموريتش بازگشته است، اما مشخص بود كه قرار است جاي خود را به گزينه‌اي جديد بدهد.
پژواك صداي انفجار جهاني خبر قتل خاشقجي همچنان در دربار سعودي به گوش مي‌رسد. همزمان با افشاي جزييات قتل جمال خاشقجي، احمد عسيري و سعود قحطاني، دو مشاور ارشد وليعهد سعودي كه تصور مي‌شود نقش كليدي در ترور خاشقجي داشتند، با حكم پادشاه اين كشور از كار بركنار شدند. اما زماني كه فشار بين‌المللي براي محاكمه آمران و عاملان اين ترور افزايش پيدا كرد، پيش از آغاز سال جديد ميلادي، سلمان بن عبدالعزيز پادشاه عربستان سعودي با صدور فرماني ديگر عادل جبير، وزير خارجه اين كشور را تنزل مقام داد و به مقام وزير مشاور در كابينه منصوب كرد، ابراهيم عساف، وزير اقتصاد اسبق عربستان سعودي از سوي پادشاه به عنوان سرپرست وزارت خارجه برگزيده شد.
اجلاس عربي- اروپايي در شرم‌الشيخ
سفير جديد عربستان سعودي در واشنگتن در شرايطي معرفي شده است كه پادشاه اين كشور براي شركت در نشست كشورهاي عربي و اروپايي به شرم‌الشيخ مصر سفر كرده است. اجلاس دو روزه عربي- اروپايي با حضور سران كشورهاي عضو اتحاديه اروپا و اتحاديه عرب و با حضور نمايندگان نزديك به 50 كشور عضو اين دو نهاد، از ديروز در مصر آغاز شد. عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر و سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي از جمله مهم‌ترين مقام‌هاي عرب حاضر در اين نشست هستند و آنگلا مركل، صدر اعظم آلمان، ترزا مي نخست‌وزير بريتانيا و جوزپه كونته، نخست‌وزير ايتاليا رهبران اروپايي هستند كه در اين نشست شركت مي‌كنند. مسائلي از جمله صلح اعراب و اسراييل، مبارزه با تروريسم، جنگ در يمن، مساله پناه‌جويان و تجارت از جمله دستور كارهاي اين نشست است. تلاش براي برگزاري نشستي در اين سطح، نزديك به يك دهه است كه از سوي كشورهاي عربي دنبال مي‌شود و اين اولين‌بار است كه رهبران اتحاديه اروپا و اتحاديه عرب در يك نشست جمعي گرد هم مي‌آيند.