اهميت سفرمهمان ويژه
عليرضا سلطاني
تحركات سياسي بين‌المللي براي جلوگيري از تشديد تنش ميان ايران و امريكا، امروز با سفر نخست‌وزير ژاپن به تهران به اوج خود مي‌رسد. اين سفر از منظر ديپلماسي نقطه عطفي در تاريخ روابط بين‌المللي ايران محسوب مي‌شود. به‌طور قطع هم نمي‌توان انتظار داشت چنين سطحي از ديپلماسي در آينده نزديك حداقل در دوره نخست رياست‌جمهوري ترامپ، براي كاهش تنش ميان ايران و امريكا صورت گيرد. ژاپني‌ها از جنگ جهاني دوم به اين طرف به لحاظ سياسي محتاط، محافظه‌كار، دقيق و با برنامه هستند. بر اين مبنا كمتر تلاش كرده و مي‌كنند كه از كارت براي ورود به مجادلات و منازعات سياسي و نظامي (جز منطقه شمال شرق آسيا) استفاده كنند. اين راهبرد موجب شده تا ضمن همراهي با روندهاي سياسي حاكم بر نظام بين‌المللي، از ورود و حضور در مسائل و جريان‌هاي پرحاشيه و پرهزينه بين‌المللي خودداري كنند. سفر نخست‌وزير ژاپن به تهران در اوج تنش سياسي جديد ميان ايران و امريكا يكي از موارد نادر تحرك سياسي اين كشور در عرصه بين‌المللي است. هر چند كه به اعتقاد برخي تحليلگران، اين تحرك مي‌تواند سرآغاز يك رويكرد جديد سياسي و بين‌المللي براي اين كشور متاثر از شرايط سياسي داخلي اين كشور (روي كارآمدن امپراتور جديد و احياي اقتصادي ژاپن در دوران آبه شينزو) و همچنين نشان از رويكرد انتقادي اين كشور به سياست‌هاي يك‌جانبه امريكا بدون در نظر گرفتن منافع متحدين باشد. اين تحليل البته نمي‌تواند خيلي جدي باشد. فارغ از اين، نكته مهم حركتي است كه ژاپن براي كاهش تنش ميان ايران و امريكا برداشته است. اين حركت از نظر ژاپني‌ها، مهم تلقي مي‌شود چه اينكه مي‌خواهند براي يك چالش سياسي بين‌المللي از اعتبار و كارت خود استفاده كنند. البته تجربه تاريخي هم نشان داده ژاپني‌ها با رويكردي مثبت، با روندها و تحولات سياسي ايران برخورد كرده‌اند.اين رفتار هم در موضوع ملي شدن صنعت نفت و ...
ماجراي ادامه خريد نفت از ايران و هم در جريان صدور قطعنامه 598 در شوراي امنيت كه ژاپن يكي از اعضاي غيردايم وقت اين شورا بود، خود را نشان داده است. بر اين اساس بايد اذعان كرد كه سفر نخست‌وزير ژاپن به تهران سفري عادي تلقي نمي‌شود چه اينكه اين سفر، اولين سفر يك هيات ژاپني در اين سطح به ايران پس از انقلاب است. نخست‌وزير ژاپن قطعا با هدف و برنامه مشخص و فوري به ايران سفر مي‌كند. بنابراين نبايد اين سفر را به سفري عادي تقليل داد. در تدارك اين سفر البته نبايد تحركات سياسي اخير وزارت خارجه را ناديده گرفت كه پس از ماه‌ها انفعال، ديپلماسي فعالي را در پيش گرفته است. با وجود اين، برخي در ايران از زمان علني شدن سفر نخست‌وزير ژاپن به ايران، تلاش دارند اين سفر را عادي تلقي كند. به‌طور طبيعي اين گروه نمي‌خواهند نسبت به ايجاد گشايشي در بن‌بست سياسي ايران و امريكا با واسطه ژاپن و ديگر كشورها حسابي باز كنند. بنابراين از ابتدا، مبنا را نداشتن برنامه‌اي براي بهره‌گيري از اين سفر جهت خروج از شرايط سخت سياسي كنوني گذاشته‌اند. به عبارتي در آستانه سفر آبه شينزو، اين‌گونه برداشت مي‌شود كه اگرچه مقام ژاپني با هدف و برنامه به ايران سفر مي‌كند اما ايران برنامه‌اي براي اين سفر در جهت حل مناقشه سياسي و بين‌المللي خود ندارد. واقعيت اين است كه امكان تكرار اين رويداد در آينده براي كمك به كاهش تنش ميان ايران و امريكا، بسيار كم است. آبه شينزو صرفا به عنوان نخست‌وزير ژاپن به ايران سفر نمي‌كند، بلكه او را بايد نماينده بخشي از جامعه بين‌المللي قلمداد كرد كه به دنبال مديريت تنش ميان ايران و امريكاست. در عين حال صرف تكيه بر تحولات غيرقابل پيش‌بيني، نمي‌تواند راهكار مناسبي براي ادامه اين شرايط باشد چه اينكه نه شرايط اقتصادي داخلي اين اجازه را مي‌دهد و نه شرايط سياسي و امنيتي منطقه‌اي و حتي بين‌المللي قابل اطمينان است. برخورد صفر و صدي با سفر نخست‌وزير ژاپن، مي‌تواند بسياري از راه‌هاي سياسي و مسالمت‌آميز حل مناقشه ايران و امريكا را از بين ببرد. نبايد به گونه‌اي برخورد شود كه اولين سفر ميانجيگرايانه، به آخرين سفر ميانجيگرايانه تبديل شود. بنابراين توصيه مي‌شود دولت علاوه بر اينكه با برنامه بايد با اين سفر برخورد و از ظرفيت آن در مقطع كنوني استفاده كند، بلكه زمينه زايش ظرفيت‌هاي سياسي جديد در بعد بين‌المللي را براي ادامه كاهش تنش كنوني ايجاد كند.و نكته آخر اينكه سفر آبه شينزو به تهران بدون ترديد با ملاحظات خاص منافع اقتصادي ژاپن هم همراه است، ژاپن يكي از مشتريان سنتي نفت ايران است و بخشي از نظام پالايشي اين كشور با كيفيت نفت ايران تنظيم است. در دوره پيشين تحريم‌ها ژاپني‌ها تلاش كردند، نظام پالايشي خود با نفت ايران را نگه دارند به گونه‌اي كه پس از اجراي برجام، خريد نفت ايران را به سرعت افزايش دادند. نتايج سفر آبه به تهران نبايد حامل اين پيام باشد كه ژاپن نمي‌تواند اميدوار به حل مشكل تحريم نفت ايران و امكان خريد بدون دردسر نفت ايران در آينده نزديك باشد كه در غير اين صورت اين امكان وجود دارد كه ژاپن از دايره مشتريان سنتي ايران براي هميشه خارج شود.