به نام كشاورزي به كام ويلاها
رضا حاجي‌كريم
اخيرا آقاي علي بيت‌اللهي دبير كارگروه ملي مخاطرات طبيعي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي از وجود ۳۰هزار حلقه چاه غيرمجاز در تهران خبر داده و به پيامدهاي آن از جمله فرونشست زمين اشاره كرده است. وجود اين همه چاه غيرمجاز در تهران يك چالش جدي است، اما اين، همه ماجرا نيست. ما در زمينه برداشت آب از چاه‌ها با دو چالش جدي روبه‌رو هستيم، يكي وجود چاه‌هاي غيرمجاز و ديگري چاه‌هاي مجازي كه بر اساس كاربري‌شان فعاليت نمي‌كنند. در اطراف خوش آب و هواي پايتخت تعداد زيادي چاه كشاورزي وجود دارد كه اتفاقا مجوز هم دارند اما آب اين چاه‌ها صرف كار كشاورزي نمي‌شود. بعضي از زمين‌ها برق كشاورزي مي‌گيرند اما اين آب و برق را براي پر كردن استخرها و برپا داشتن ويلاهاي مجلل استفاده مي‌كنند. متاسفانه در تهران و در ساير استان‌ها در زمينه نظام كاربري و آمايش سرزمين همين‌طور از فقدان سند بالادستي و همه‌جانبه رنج مي‌بريم. در بعضي جاها هم با اينكه سندي تهيه شده اما به آن پايبندي لازم وجود ندارد. براي مثال هنوز مشخص نيست كه كدام مناطق اطراف تهران كاربري صنعتي دارند و كدام منطقه باغ شهر است، كدام منطقه قرار است صنعتي باشد و كجا قرار است در آن كشاورزي انجام شود. در همين اطراف تهران پروژه گلخانه‌اي داريم و در كنار آن ناگهان مسكن مهر هم احداث شده است كه حقابه كشاورزي را مي‌بلعد. در دشت ساوجبلاغ يا در حاشيه شهرستان دماوند در 10 سال گذشته بافت شهرنشيني تغيير كرده و سطح زير كشت كشاورزي به شكل چشمگيري كاهش يافته اما آيا بهره‌برداري از چاه‌ها هم كاهش يافته است؟ به نظر مي‌رسد كه آب اين چاه‌ها در ويلاها مصرف مي‌شود. شاهديم براي شهر جديد هشتگرد مترو احداث مي‌شود بدون اينكه مطالعات آب انجام شده باشد. سوال اين است كه مگر براي توسعه اين شهر برنامه مشخصي تدوين نشده است؟
هر دولتي كه بر سر كار آمده يك بار حريم شهرهاي جديد را اضافه كرده است، اما هيچ وقت مشخص نشده كه آب مورد نياز اين شهرها چگونه تامين مي‌شود. يا مثلا شاهديم صنايع فعال در حاشيه شهرهاي كويري كشور زمين‌هاي كشاورزي بزرگ و چاه‌هايي را كه به آنها آب‌رساني مي‌كنند، مي‌خرند تا اين آب را در بخش صنعت مصرف كنند. اين مثال‌ها نشان مي‌دهد الگوي درست و دقيقي از توسعه در دست نداريم. اگر هم سندي تهيه كرده‌ايم عمدتا اين سندهاي توسعه را از روي دست كشورهايي كپي كرده‌ايم كه از نظر شرايط اقليمي با ما متفاوت بوده‌اند. مثلا ايتاليا اگر در صنعت فولاد فعال است، كشوري است كه روي منابع آب است و شرايطش با ما فرق دارد. مجموع اين شرايط نشان مي‌دهد ما نيازمند سند آمايش سرزمين هستيم. سندي كه به آن پايبند باشيم و راه ميانبر و دور زدن هم نداشته باشد. وزارت جهاد كشاورزي، وزارت راه و شهرسازي و وزارت نيرو بايد به صورت هماهنگ سياستي يكسان و قابل اجرا را براي جلوگيري از روند كنوني طراحي و اجرا كنند. سياستي كه در برابر آن كرنش صورت نگيرد و زير پا گذاشته نشود.