تركيه و روسيه

روابط تركيه و روسيه بيش از هر زمان ديگري- علي‌رغم اختلافات جدي- در اوج خود است. اين هفته روسيه نخستين محموله سيستم دفاع ضدهوايي اس-400 را به تركيه تحويل مي‌دهد. اردوغان باوجود مخالفت ترامپ توانست او را در نشست اخير گروه 20 متقاعد كند تا با معامله اس-400 تركيه با روسيه مخالفت نكند. هنوز اين سوال باقي است كه چرا تركيه عضو ناتو دست به اين معامله مهم استراتژيك زد؟ روابط تركيه و روسيه در دو سال اخير پيشرفت قابل توجهي داشته ولي با تمام اين پيشرفت‌ها، اين روابط شكننده به نظر مي‌رسد. بخشي از انگيزه اردوغان در رويكرد به بهبود روابط با روسيه را بايد در مقابله با كودتاي نافرجام گروهي از نظاميان ارتش تركيه به سال 1395 جست‌وجو كرد. اين واقعه كه از سوي جريان فتح‌الله گولن و با حمايت امريكا صورت گرفت، ترديدهاي جدي در حكومت اردوغان نسبت به صداقت امريكايي‌ها ايجاد كرد و مقدمه‌اي جدي براي تغيير رويكردها و سياست‌هاي منطقه‌اي اردوغان فراهم آورد ولي تركيه در سال‌هاي اخير با اينكه بيشتر به روسيه نزديك شده، در موارد مهمي مانند سوريه و حتي ليبي با روس‌ها اختلاف‌نظر پيدا كرده است. همكاري تركيه و روسيه در حالي است كه در يك طرف نيروهاي روسي و سوري مواضع نيروهاي مورد حمايت تركيه را در اطراف ادلب و حماه بمباران مي‌كنند و از سوي ديگر قرارداد اس-400 اجرايي شده و پوتين از ضرورت توسعه روابط اقتصادي دو كشور سخن به ميان مي‌آورد. بازي پيچيده‌اي بين روسيه و تركيه در جريان است. با نهايي شدن نبرد در سوريه، منطقه ادلب آخرين نبرد بين ائتلاف روسي- سوري با نيروهاي موسوم به ارتش آزاد سوريه مورد حمايت تركيه است. وضعيت نابسامان ادلب و حماه موجب اختلاف نظرهايي حتي ميان جبهه متحد سوريه - ايران و روسيه است و اين كشورها در نبرد ادلب مقابل نيروهاي عمدتا وابسته به تركيه قرار دارند.

تركيه اردوغان همانند اسلاف خود از پان‌تركيسم براي گسترش قدرت استفاده مي‌كند. اردوغان با مهارت توانسته بين پان‌تركيسم و انديشه اخوان‌المسلمين پيوندي برقرار كند و ده‌ها هزار مسلمان ايغوري چيني، تاجيك، قرقيز، قزاق و چچني را در برنامه‌هاي توسعه‌طلبانه‌اي نظير سوريه به كار گيرد. آرزوي اردوغان براي تصرف حلب در سال‌هاي گذشته به بار ننشست ولي او براي حداقل ايجاد منطقه حايل در شمال سوريه و دفع خطر خودمختاري كردهاي سوريه تلاش كرد تا اين مناطق حايل را ضميمه خاك تركيه كند. از سوي ديگر ده‌ها هزار نيروي مورد حمايت تركيه در ادلب و حماه به دنبال راهي براي بيرون رفتن از بحران مي‌گردند، بحراني كه راهي جز تسليم، خروج نيروها يا نابودي آنها ندارد. تركيه در پي حملات روسيه بخشي از اين نيروها را به ليبي و براي دفاع از حكومت تريپولي اعزام كرده است. در مقابل اين سياست‌ها روسيه نگران نفوذ پان‌تركيسم و اخوانيسم در آسياي مركزي و قفقاز و برخي جمهوري‌هاي خودمختار روسي است. روس‌ها در جريان ليبي به‌طور غير مستقيم از ژنرال حفتر حمايت مي‌كنند. ولي آنچه شايد در اين روزها بايد مورد تامل قرار گيرد، خريد سيستم دفاعي اس-400 است كه از نظر برد و توانايي از سيستم موشكي پاتريوت امريكايي بهتر و كاراتر است. اردوغان صحبت از توليد مشترك اس -500 با همكاري تركيه و روسيه كرده است. روس‌ها به سختي به فروش اس-400 به كشورهاي ديگر مي‌پردازند ولي آنها حتما تحليل متفاوتي از تركيه دارند. با وجود عضويت تركيه در ناتو و احتمال زياد انتقال فناوري ساخت موشك‌هاي اس-400 به امريكا چه چيز ديگري مي‌تواند پوتين را اينچنين مصمم به فروش اس-400 به تركيه بكند؟ آيا روس‌ها متوجه خطر پان‌تركيسم و اخوانيسم در آسياي ميانه و قفقاز و مناطقي چون چچن و داغستان در روسيه و به‌كار‌گيري نيروهاي «جهادي» تركيه در سوريه و ليبي نيستند؟ آيا امكان چرخش دوباره اردوغان در سياست خارجي و اين‌بار به سمت امريكا وجود ندارد؟ در هر صورت تركيه چيزهاي زيادي براي معامله با غرب براي بهبود وضعيت اقتصادي و نفوذ در منطقه دارد اما...