هشدارهاي وزيرخارجه از دوحه:
منطقه خليج‌فارس
آماده احتراق است
سارا معصومي
محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در ليست تحريم‌هاي امريكا قرار گرفته اما ديپلماسي ايران نه تنها متوقف نشده، بلكه با سرعت بيشتري در جريان است. تهران طبق جدول مشخص و برنامه‌ريزي شده‌اي قدم برمي‌دارد. اقدام‌هاي برجامي ايران در محكوميت تعلل 1+4 با كاهش تعهدات برجامي ادامه دارد و شمارش معكوس براي برداشتن گام سوم آغاز شده است. همزمان تهران پنجره ديپلماسي براي حفظ توافق هسته‌اي را نبسته و تحركات كافي و لازم ميان تهران و تروييكاي اروپايي به خصوص پاريس ادامه دارد. در بعد منطقه‌اي، دولت ايالات متحده امريكا به رياست دونالد ترامپ تلاش براي شكل دادن به ائتلافي عليه ايران با بهانه قرار دادن تامين امنيت در تنگه هرمز را آغاز كرده اما همزمان ديپلماسي ايران در مسير معكوس در حال حركت است. تهران در اين مقوله تمركز را بر تاكيد بر نقش‌آفريني قدرت‌هاي منطقه‌اي و نفي حضور بازيگران خارجي قرار داده است. اقدامي كه با استقبال كشورهاي معقول منطقه از عراق تا قطر، از كويت تا عمان روبه‌رو شده است. در حالي كه رژيم اسراييل آمادگي خود را براي حضور در ائتلاف امريكا در خليج‌فارس و محدوده تنگه هرمز اعلام كرده است، كشورهاي منطقه و در راس آنها ايران اين اقدام را مساوي با افزايش تنش و نه تامين امنيت در اين محدوده مي‌دانند. همزمان ساير كشورها از شرق تا غرب درخواست امريكا براي پيوستن به اين ائتلاف را به دليل رنگ و بوي ضدايراني آن يا رد كرده يا در حالت تعليق نگه داشته‌اند. تعليقي كه به نظر مي‌رسد خشم كاخ سفيدنشين‌ها را برانگيخته است. محمدجواد ظريف در اين فضا، فرصت مانوري براي پيشبرد طرح ايران پيدا كرده و مهره‌هاي خود را در شطرنج منطقه به آرامي تكان مي‌دهد. بر همين اساس روز جمعه بود كه محمدجواد ظريف در حساب كاربري خود در توييتر براي چندمين بار در چند هفته گذشته تاكيد كرد: ايران در حراست از منافع خود در خليج‌فارس ترديد به خود راه نخواهد داد. ظريف با شاهرگ حياتي خواندن خليج‌فارس نوشت: «خليج‌فارس براي ايران كه از ديرباز تضمين‌كننده امنيت دريايي بوده اولويت امنيت ملي به شمار مي‌رود. با در نظر گرفتن اين واقعيت و صرف‌نظر از هجمه‌هاي تبليغاتي، هر گونه حضور برون‌منطقه‌اي طبق تعريف منشا ناامني است. ايران براي حراست از امنيت خود ترديد نخواهد كرد.» اين پاسخ ظريف بلافاصله در رسانه‌هاي بين‌المللي به هشدار وزير خارجه ايران به اسراييل و امريكا تعبير شد. محمدجواد ظريف از چندسال قبل و با ظهور اختلاف‌هاي جدي ميان تهران و رياض پيشنهاد تشكيل مجمع گفت‌وگوهاي منطقه‌اي را داد كه اين پيشنهاد همچنان روي ميز است اما با امتناع عربستان سعودي، بحرين و تا حدودي هم امارات متحده عربي روبه‌رو شده است. پس از ايران، عراق نيز در چندماه اخير با توجه به مجموعه تحولات ناخوشايند در منطقه خليج‌فارس پيشنهاد كنفرانسي براي گفت‌وگوهاي منطقه‌اي را داده بود كه با استقبال برخي بازيگران منطقه‌اي از جمله ايران و حمايت اتحاديه اروپا نيز روبه‌رو شد اما به نظر مي‌رسد كه عربستان سعودي همچنان اين پيشنهاد را هم معلق نگه داشته است. از بهار سال جاري تاكنون مجموعه تحولاتي كه در منطقه خليج‌فارس رخ داده عملا نگاه‌ها را به سمت امنيت در يكي از مهم‌ترين شاهراه‌هاي نفتي ايران بازگردانده است. به نظر مي‌رسد كه دست‌هايي از خارج از منطقه با حمايت برخي بازيگران منطقه‌اي در چندماه اخير عمدا تلاش كرده‌اند با زير سوال بردن امنيت و ثبات در تنگه هرمز، توجيهي براي حضور نظامي بيشتر بازيگران فرامنطقه‌اي پيرامون ايران پيدا كنند. از عمليات خرابكارانه در چند نفتكش نزديك به بندر الفجيره در امارات متحده عربي تا هدف قرار گرفتن نفتكش‌هاي ژاپني در حالي كه آبه شينزو نخست‌وزير ژاپن مهمان مقام‌هاي ايراني بود و از ساقط شدن پهپاد امريكايي توسط ايران و البته توقيف نفتكش انگليسي توسط ايران كه برخي مي‌گويند در پاسخ به توقيف نفتكش حامل نفت ايران در منطقه جبل‌الطارق صورت گرفته است. مجموعه اين حوادث از ژاپن تا روسيه، از چين تا كشورهاي اروپايي را نگران شرايط در تنگه هرمز و البته خليج‌فارس با در نظر داشتن تجربه جنگ نفتكش‌ها در گذشته كرده است. بر همين اساس در حالي كه امريكا تاكنون توانسته حمايت اسراييل و انگليس را براي حضور در اين ائتلاف جلب كند، ايران تلاش مي‌كند توپ تامين امنيت منطقه خليج‌فارس را در زمين بازيگران منطقه‌اي نگه دارد. تلاشي كه البته با كارشكني‌هاي بازيگران منطقه‌اي كه تامين امنيت خود را برون سپاري كرده‌اند تاكنون به نتيجه ملموسي نرسيده اما توانسته فضا را به نفع ايران تا حدودي تغيير بدهد.
كشورهاي ساحلي و وظيفه تامين امنيت منطقه
چند روز گذشته را مي‌توان روزهاي ديپلماسي پوياي منطقه‌اي ايران خواند. از حضور هيات يمني در ايران تا تماس تلفني حسن روحاني، رييس‌جمهور با امير قطر و البته سفر از پيش اعلام نشده محمدجواد ظريف به دوحه. بخش عمده‌اي از گفت‌وگوي روحاني و شيخ تميم به بحث درباره وضعيت خليج‌فارس اختصاص پيدا كرد. روحاني در اين تماس با بيان اينكه ايران براي حفظ و تقويت امنيت منطقه خليج‌فارس، تنگه هرمز و درياي عمان اهميت زيادي قائل است، گفت: حفظ اين امنيت، توسعه و منافع مردم منطقه را تضمين مي‌كند. رييس‌جمهور هدف اقدامات برخي كشورهاي فرامنطقه‌اي از جمله امريكا در منطقه خليج‌فارس را القاي ناامني در منطقه به جهانيان دانست و تاكيد كرد كه اين اقدامات، مشكلات منطقه را پيچيده‌تر و خطرناك‌تر مي‌كند. روحاني با تاكيد بر اينكه ثبات و امنيت خليج‌فارس با همكاري و همراهي كشورهاي ساحلي و در قالب ترتيبات امنيتي مشترك قابل تحقق است، گفت: تجربه تاريخي اين واقعيت را به همگان نشان داده كه مداخله خارجي‌ها، تنها موجب افزايش تنش و پيچيده‌تر كردن شرايط منطقه شده است. تهران معتقد است كه كاهش تنش‌ها در منطقه به نفع همه است و اميدواريم امريكايي‌ها دريابند مسيري كه انتخاب كرده‌اند نادرست است، اين مسير برنده‌اي نخواهد داشت و بايد رفتار خود را اصلاح كنند.
«شيخ تميم بن حمد آل ثاني» نيز كاهش تنش‌ها در منطقه خليج‌فارس را به نفع منطقه و جهان دانست و با اشاره به نقش مهم ايران در منطقه گفت: دوحه از هيچ تلاشي براي كاستن از اين تنش‌ها دريغ نخواهد كرد. امنيت منطقه بايد توسط كشورهاي ساحلي تامين شود و مواضع قطر در اين عرصه كاملا روشن است و ما خواهان همكاري با ايران در جهت تقويت روابط دوجانبه و امنيت منطقه هستيم.
سفر ناگهاني ظريف به دوحه
ساعتي پس از تماس تلفني حسن روحاني و شيخ تميم، محمدجواد ظريف در سفري اعلام نشده راهي دوحه شد. سفري كوتاه و يك روزه كه جزييات رسمي منتشر شده از آن چندان محورهاي اصلي بحث‌هاي ظريف با ميزبان قطري را افشا نمي‌كند. محمدجواد ظريف در ديدار با «محمد بن عبدالرحمن» وزير خارجه قطر روابط ايران و قطر را در تمامي زمينه‌ها از جمله در حوزه سياست و اقتصاد رو به توسعه خواند و رايزني مستمر دو كشور در خصوص تحولات منطقه را به عنوان يك نياز منطقه‌اي مورد تاكيد قرار داد. ظريف گفت: «ائتلاف‌هاي نظامي از پيش شكست خورده‌اند و نيروهاي بيگانه موجبات ناامني منطقه را فراهم مي‌آورند.» وزير خارجه ايران امنيت خليج‌فارس را مسووليت كشورهاي همين منطقه خواند و نه نيروهاي خارجي و بر مسووليت ايران در حفظ صلح و ثبات منطقه تاكيد كرد.وزير خارجه قطر نيز در اين ديدار با ابراز خرسندي از روابط ويژه ايران و قطر، بر نقش دو كشور در برقراري صلح و ثبات منطقه و همكاري مشترك جهت تقويت عنصر گفت‌وگو براي حل و فصل مشكلات منطقه تاكيد كرد.
جزييات اندك از ديدار ظريف با امير قطر
دومين ميزبان محمدجواد ظريف در دوحه شيخ تميم بن حمد بن خليفه آل ثاني امير قطر بود. وزير خارجه در اين ديدار ديدگاه جمهوري اسلامي ايران در توسعه مناسبات با همه همسايگان را مورد تاكيد قرار داد و از روابط ايران و قطر به عنوان الگويي براي مناسبات سياسي ايران و كشورهاي منطقه ياد كرد. رييس دستگاه ديپلماسي گفت: تروريسم اقتصادي عليه ملت ايران كارساز نيست و بر ناامني منطقه افزوده است.امير قطر نيز در اين ديدار با اشاره به مناسبات نزديك و برادرانه ايران و قطر، مشورت و رايزني دو كشور در خصوص مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي و تلاش مشترك براي حل و فصل مشكلات منطقه را مورد تاكيد قرار داد. او همچنين بر آمادگي هميشگي كشورش براي برقراري صلح و ثبات در منطقه تاكيد كرد.محمدجواد ظريف پس از بازگشت از دوحه در گزارشي توييتري با انتشار تصاويري از ديدارهايش با «شيخ تميم بن حمد بن خليفه آل ثاني» امير قطر و همچنين «محمد بن عبدالرحمن آل ثاني» وزير خارجه اين كشور نوشت: « از سفر بسيار سازنده به قطر بازگشتم. با امير قطر و وزير خارجه اين كشور درباره موضوعات دوجانبه، منطقه‌اي و جهاني بحث و تبادل نظر كرديم.» ظريف در پايان با اشاره به مصاحبه مفصلي كه با الجزيره انگليسي داشته، تصريح كرده است: «فقط ملت‌هاي منطقه مي‌توانند امنيت منطقه را تضمين كنند.- نخست همسايگان-.»
ظريف: كشتي‌هاي بيشتر مساوي ناامني بيشتر
كمتر از يك روز حضور در دوحه كافي بود تا محمدجواد ظريف ديپلماسي رسانه‌اي را همراستا با ديپلماسي منطقه‌اي پيش ببرد و دقايقي مقابل دوربين الجزيره بنشيند. عمده اين مصاحبه كه كامل آن امروز (سه‌شنبه) پخش خواهد شد به مسائل منطقه‌اي پرداخت. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين مصاحبه، محمدجواد ظريف گفت: «خليج‌فارس يك مسير آبي باريك است و هرچه تعداد كشتي‌هاي خارجي بيشتري در آن باشد، امنيت اين منطقه براي همه كاهش پيدا مي‌كند. منطقه خليج‌فارس آماده احتراق است، زيرا امريكا و هم‌پيمانان اين كشور، سيلي از تسليحات را روانه اين منطقه كرده‌اند. ايالات متحده سال گذشته، پنجاه ميليارد دلار تسليحات به [كشورهاي عربي] اين منطقه (غرب آسيا) فروخت. برخي كشورهاي اين منطقه با كمتر از يك‌سوم جمعيت ما، 87 ميليارد دلار صرف تهيه تسليحات مي‌كنند. ايران سال گذشته به‌طور كلي تنها 16 ميليارد صرف ارتش خود با يك ميليون نظامي كرد، امارات متحده عربي كه كل جمعيت آن يك ميليون نفر است، 22 ميليارد دلار صرف تهيه تسليحات كرد و عربستان سعودي 87 ميليارد دلار صرف تهيه سلاح كرده است. اگر شما از تهديداتي صحبت مي‌كنيد كه از جانب اين منطقه است، اين تهديدات از طرف امريكا و هم‌پيمانانش است كه تسليحات را به اين منطقه روانه مي‌كنند و آن را به يك ماده قابل احتراق آماده انفج ار تبديل كرده‌اند.»ظريف در بخشي از مصاحبه به جنگ نيابتي اخير عربستان و امارات در جنوب يمن اشاره كرد و اقدام اين دو كشور در تحريك تنش‌ها در يمن را محكوم كرد.رييس دستگاه ديپلماسي ايران درباره نقش مخرب واشنگتن در امنيت منطقه گفت: «تجربه نشان داده است كه حضور امريكا و ناوگان نيروي دريايي اين كشور در خليج‌فارس هرگز به ايجاد امنيت ختم نشده است. ما خاطرات بسيار ناراحت‌كننده‌اي از اقدام كشتي امريكايي در ساقط كردن هواپيماي ايران در تاريخ 1988 داريم كه به كشته شدن 290 نفر از مسافران آن منجر شد. بنابراين ما معتقديم، بهترين اقدامي كه امريكا براي محافظت از كشتيراني مي‌تواند انجام دهد، اين است كه بقيه را به حال خود رها كند و مداخله نكند.»او درباره طرح واشنگتن براي تشكيل ائتلاف دريايي در تنگه هرمز گفت: «اين يك اقدام خصمانه عليه ايران است و فكر كنم هيچ تاثيري جز ناامن كردن منطقه نداشته باشد.»
انعكاس سفر ظريف
بيشتر رسانه‌هاي بين‌المللي ترجيح دادند در گزارش‌هاي كوتاه خود از سفر ناگهاني ظريف به دوحه، پرونده يمن را پررنگ كنند. با اين همه رسانه اسراييلي جورزاليم پست در اين‌باره نوشت: محمدجواد ظريف كه اخيرا توسط خزانه‌داري امريكا تحريم شده است به گزارش رسانه‌هاي ايراني به منظور تحكيم روابط دوجانبه نزديك دوحه و تهران به قطر سفر كرد. ظريف پيش از اين سفر در توييتر خود خواهان اتحاد كشورهاي مسلمان در برابر اسراييل شده بود. او پس از اين توييت راهي قطر شد و در آنجا تاكيد كرد كه ائتلاف‌هاي نظامي در منطقه محكوم به شكست هستند و حضور نيروهاي خارجي در منطقه را مسبب ناامني خواند. جورزاليم پست در ادامه نوشت: ظريف اين سخنان را در كشوري بيان كرد كه ميزبان پايگاه نظامي بزرگ امريكا در منطقه است. وزير خارجه ايران در قطر براي چندمين بار تاكيد كرد كه مسووليت امنيت منطقه خليج‌فارس بر عهده كشورهاي منطقه‌اي است. «جورزاليم پست» مي‌نويسد: رسانه‌هاي ايراني مي‌گويند تركيه رابطه خود با ايران را توسعه بخشيده است و گزارش‌هاي ديگري هم وجود دارند كه نشان مي‌دهد همكاري‌هاي جديدي ميان ايران و كشورهاي حاشيه خزر در جريان است. به نظر مي‌رسد كه هدف سفر ظريف به قطر، توسعه روابط ايران با كشورهاي حاشيه خليج‌فارس به خصوص امارات و همچنين ايجاد شكاف ميان متحدان امريكا در منطقه باشد. در تحليل سفر ظريف به قطر نبايد از رابطه حسنه واشنگتن با دوحه به خصوص ميزباني پايگاه امريكايي توسط قطر غافل شد و همزمان بايد توجه داشت كه دوحه ميزبان گفت‌وگوهاي امريكا با طالبان افغانستان نيز است.