آويده علم‌جميلي
پس از حمله به نفتكش‌هاي مستقر در تنگه هرمز اين‌بار پهپادهاي بدون سرنشين حوثي‌هاي يمن، قلب توليد و صادرات نفت عربستان، تاسيسات پالايش آرامكو در بقيق را مورد حمله قرار دادند تا حدود 5 درصد از كل صادرات نفت جهان متوقف شود. پس از اين حمله حدود 5.7 ميليون بشكه نفت از توليد تاسيسات نفتي بقيق كاهش يافت، به بيان ديگر در هر ثانيه 66 بشكه نفت از بازار جهاني كم مي‌شود. تاثير اين حمله بر قيمت‌هاي نفت امروز و با باز شدن بازار معاملات نفتي مشخص مي‌شود. چنان‌كه برخي پيش‌بيني‌ها حاكي از اين است كه قيمت هر بشكه نفت، 5 تا 10 دلار نيز افزايش خواهد يافت.
حمله به آرامكو علاوه بر تحت تاثير قرار دادن قيمت‌ها، منجر به كاهش شاخص بورس عربستان نيز شد. شاخص بورس در روز يكشنبه به ميزان 2.3درصد كم شد. هر چند اين حمله‌ها بر برنامه‌ريزي عربستان براي ورود آرامكو به بورس تغييري ايجاد نمي‌كند، اما بر ارزش سهام آن تاثيراتي مي‌گذارد.
تحليلگران نفتي معتقدند با ادامه‌دار شدن بحران حمله به نفتكش‌ها و تاسيسات نفتي كشورهاي توليدكننده، در كوتاه‌مدت قيمت‌هاي بالاتر از هشتاد دلار با وجود آزادسازي ذخاير نفتي ساير كشورها دور از ذهن نيست چرا كه بازار براي به تعادل رسيدن نياز به زمان دارد و بعيد است در كوتاه‌مدت جاي خالي 5.7 ميليون بشكه پر شود.
مشتري‌هاي نفتي عربستان به دنبال افزايش ذخيره
بامداد روز شنبه، پهپادهاي يمني به بزرگ‌ترين و مهم‌ترين پالايشگاه نفت جهان حمله كردند تا عربستان در كمتر از سه ماه براي چندمين بار با بحران حمله به تاسيسات و نفتكش‌هايش دست و پنجه نرم كند. هر چند تفاوت مهم اتفاق اخير، حمله مستقيم به توليدكننده بيش از 10 ميليون بشكه نفت در روز است. آرامكو بزرگ‌ترين و مهم‌ترين شركت نفتي در جهان است كه 206 ميليارد بشكه ذخيره نفتي دارد. اين ميزان ذخيره نفتي بيش از تمام ذخاير نفتي شركت‌هايي همچون اكسون موبيل، شل، بريتيش پتروليوم، توتال و... است.
پس از حمله اخير وزارت نفت عربستان طي بيانيه‌اي به صورت رسمي اعلام كرد نيمي از توليد پالايشگاه آرامكو، يعني 5.7 ميليون بشكه نفت در روز متوقف شده است. عبدالعزيز بن سلمان، وزير نفت عربستان كه با اولين بحران جدي دوران وزارتش روبرو است دراين خصوص گفت: «حمله تروريستي به پالايشگاه‌هاي بقيق و خريص منجر به توقف موقت توليد نفت در پي تعطيلي آنها شد كه طي روزهاي آينده از ذخاير نفتي اين كسري جبران خواهد شد». او معتقد است اين حملات نه‌فقط براي عربستان و منطقه كه براي اقتصاد جهان خطرناك است. هرچند او درباره زمان بازگشت آرامكو به حالت عادي توضيحاتي ارايه نكرد اما كارشناسان نفتي پيش‌بيني كرده‌اند كه بازگشت آرامكو به خط توليد 10 ميليون بشكه در روز، هفته‌ها و بلكه ماه‌ها طول مي‌كشد. به بيان ديگر خسارت وارده به گونه‌اي است كه ظرف دو يا سه هفته، نمي‌توان ميزان توليد را به قبل از حملات بازگرداند. در اين مدت مشتري‌هاي نفتي عربستان كه عمدتا كشورهاي آسيايي هستند ذخاير مصرفي خود را افزايش دادند تا بتوانند تاثيرات كمتري از حملات اخير بپذيرند.
سه چهارم صادرات نفت از تاسيسات آرامكو كه بيش از 5 ميليون و 200 هزار بشكه است، به كشورهاي آسيايي صادر مي‌شود. هند، كره جنوبي و چين از مهم‌ترين مشتريان نفتي عربستان هستند كه تقاضاي نفت‌شان نيز بيشتر از مشتري‌هاي امريكاي شمالي عربستان است و با وجود رقابت بين چين و امريكا، در ماه‌هاي اخير نيز رشدكرده است.
پس از حمله به آرامكو و كاهش عرضه نفت، كشورهاي اوپك و غير اوپك موضع‌گيري جدي براي افزايش توليد و صادرات نفت نكرده‌اند. شايد مهم‌ترين دليل اين موضوع، عدم آگاهي از نحوه واكنش بازار و قيمت به اين حمله است. كمتر از يك هفته پيش نشست كميته نظارت بر اوپك در امارات تشكيل شد كه در آن وزراي نفت كشورهاي حاشيه خليج فارس پيشنهاد كاهش توليد از روزي يك ميليون و دويست هزار بشكه به روزي يك ميليون و ششصد تا يك ميليون و هشتصد هزار بشكه را دادند. عربستان نيز براي كاهش بيشتر توليد اوپك و غير اوپك پيش قدم شد. به نظر مي‌رسد نشست دسامبر اوپك براي تصميم‌گيري در اين خصوص تا اندازه‌اي تحت‌الشعاع اين حمله قرار مي‌گيرد.
اعلام آمادگي امريكا براي پر كردن جاي عربستان
پس از حمله به آرامكو و تاييد اين موضوع كه توليد عربستان نصف شده، وزارت نفت وانرژي امريكا براي پر كردن جاي خالي عربستان اعلام آمادگي كرد. يك منبع آگاه به رويترز اعلام كرد كه ريك پري، وزير انرژي امريكا آماده است براي جبران هر گونه اختلال در بازارهاي نفت از ذخاير استراتژيك نفت خود در صورت لزوم استفاده كند. ذخاير امريكا حدود 694 ميليون بشكه تخمين زده مي‌شود.
از سوي ديگر، آژانس بين‌المللي انرژي نيز در بيانيه‌اي با ابراز نگراني از ادامه‌دار شدن حملات به تاسيسات نفتي مهم‌ترين توليدكننده نفت خاورميانه، اميدوار است كه بازار نفت به دليل داشتن مازاد نفت بتواند تا زماني كه آرامكو به وضعيت عادي بازگردد، نفت جهان را تامين كند. اين نهاد بين‌المللي در ادامه اشاره‌اي به برنامه‌اي براي آزادسازي ذخاير اضطراري نفت از سوي ساير كشورها نكرد اما در بخش‌هايي از اين بيانيه عنوان شده كه نياز بازارهاي نفتي در حال حاضر به خوبي با ذخاير بيش از اندازه تجاري نفت تامين است. با وجود اعلام آمادگي امريكا براي آزادسازي ذخاير نفتي، تحليلگران معتقدند تامين 5 ميليون بشكه در روز به راحتي امكان‌پذير نخواهد بود چرا كه ميزان ذخاير كشورها كافي نيست و بخشي از ذخاير هر كشوري نيز به مصرف داخلي مي‌رسد. به خصوص اينكه فصل سرما در برخي كشورها در حال آغاز است. بنابراين حتي با وجود آزادسازي ذخاير امريكا و ورود آنها به بازار نفت باز هم ماه‌ها زمان مي‌برد تا شاهد واكنشي از سوي فعالين بازار و به تعادل رسيدن قيمت‌ها باشيم.
آزادسازي ذخاير بلي، كاهش تحريم ايران خير
اعلام آزادسازي ذخاير نفتي امريكا به بهاي كنترل قيمت‌ها و به تعادل رساندن بازار در شرايطي است كه اين كشور بزرگ‌ترين مصرف‌كننده انرژي در جهان است. اقدام اخير وزارت انرژي امريكا با وجود تاكيد اداره اطلاعات انرژي بر كافي بودن ذخاير فعلي بازار نفت، به نوعي يادآوري اين موضوع است كه سياست‌هاي كاخ سفيد حتي در شرايط سخت نيز در قبال كشورهاي تحريم شده منعطف‌تر نخواهد شد. با وجود اينكه ذخاير قانوني ايران مي‌تواند به صورت دخاير بالقوه نفتي به بازار وارد شود، اما ترامپ حاضر به پذيرش آن نيست و همچنان مايل به ايجاد و ادامه‌دار شدن تنش‌ها در بازار نفت و افزايش فشار حداكثري بر ايران است. در حملات قبلي به نفتكش‌هاي عربي در درياي عمان نيز با وجود كاهش عرضه نفت در چند روز باز هم ترامپ راضي به كاهش فشار عليه كشورهاي تحريم شده نشد. اما اين‌بار با وجود حذف ناگهاني 5 درصداز كل عرضه نفت از بازار، واكنش قيمتي بيش از حملات ماه ژوئن خواهد بود. كارشناسان نفتي معتقدند امروز و با آغاز روز كاري معاملات نفتي، قيمت‌ها بين 5 تا 10 دلار در هر بشكه افزايش خواهد يافت. افزايش قيمت‌ها در كوتاه‌مدت مي‌تواند بر رشد اقتصادي جهان تاثير بگذارد و بدبيني به آينده اقتصادي را نيز بالا برد. در شرايطي كه يمن و عربستان در جنگي تمام‌عيار هستند و يمني‌ها نيز نقطه فشار عربستان را پيدا كردند، به نظر نمي‌رسد بازار نفت به اين زودي‌ها به ثبات نسبي در عرضه و قيمت برسد.
اما آنچه كه حمله به تاسيسات آرامكو را بيش از پيش مهم مي‌كند، اتخاذ سياست‌هاي متعاقب آن است كه بيشتر از آنكه به نفع جهان باشد، به نفع چند كشور خاص است كه در كنار كارايي ضعيف اوپك در برقراري توازن در بازار نفت، نفت را نه تنها به اهرم فشار عليه كشورهاي توليدكننده كه به نقطه‌اي براي اعمال سياست‌هاي يكجانبه بدل كرده‌اند.