سي و دو سال تلاش

«ازن» ‌لايه حفاظتي كه از رسيدن اشعه‌هاي مضر خورشيد به زمين جلوگيري مي‌كند در واقع ضامن سلامتي و بقاي زندگي انسان و ساير موجودات زنده در زمين است. در اوايل دهه 1970 براي اولين بار محققان دريافتند انتشار كلروفلوئوروكربن‌ها كه مواد شيميايي به‌كاررفته در يخچال‌ها، افشانه‌ها و مواد شوينده است باعث تخريب لايه ازن مي‌شود و در نتيجه مقدار زيادي اشعه فرابنفش مضر به زمين خواهد رسيد.در سال 1985 وجود حفره لايه‌ ازن بالاي قطب جنوب مشاهده و مشخص شد در صورت عدم اقدامي موثر، اين حفره هر سال بزرگ‌تر و عميق‌تر مي‌شود؛ اين رخداد دنيا را بر آن داشت تا فكري به حال ترميم و نگهداشت اين سپر حفاظتي كند. از اين رو 28 كشور براي حفاظت از لايه ازن در وين جمع شدند و قرار شد همكاري‌هاي بين‌المللي در اين زمينه آغاز شود. دو سال بعد يعني سال 1987 پروتكل مونترال با مشاركت 46 كشور جهان تصويب شد. بر اساس اين پروتكل، مواد مخرب لايه ازن شناسايي و راه‌هاي كاهش انتشار آنها اعلام شد. بر اساس اين پروتكل، كشورهاي توسعه‌يافته تعهد كردند كه به توليد و مصرف مواد مخرب لايه ازن در سال 2000 ميلادي خاتمه دهند و كشورهاي درحال‌توسعه را از نظر مالي و فني حمايت كنند. همچنين مقرر شد كشورهاي درحال‌توسعه نيز با 10 سال تاخير يعني در سال 2010 ميلادي به مصرف اين مواد پايان دهند.جمهوري اسلامي ايران در سال 1988 به اين پروتكل پيوست. گزارش فعاليت سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و بخش‌هاي خصوصي مرتبط كشور و همكاري با آژانس‌هاي اجرايي و حمايت‌هاي صندوق چندجانبه پروتكل مونترال براي حذف مصرف مواد مخرب لايه ازن در واحدهاي توليدي، مونتاژ و تعميرگاهي، حاكي از همگامي كشورمان با جامعه جهاني و قرارگيري در زمره كشورهاي فعال عضو پروتكل مونترال است.خوشبختانه با گذشت بيش از سه دهه اقدام موثر كشورهاي مختلف جهان در زمينه كاهش و حذف مواد مخرب لايه ازن، پايش‌ها حاكي از بهبود و ترميم آهسته لايه ازن است. آخرين ارزيابي علمي كه در سال 2018 تكميل شده است، نشان مي‌دهد كه نيمكره شمالي و ازن عرض جغرافيايي مياني تا سال 2030 التيام پيدا مي‌كند و در صورت تداوم اقدامات، امكان بهبود وضعيت در نيمكره جنوبي و مناطق قطبي نيز وجود دارد.اين امر در حقيقت حاصل همكاري فراگير كشورهاي جهان و اقداماتي است كه در چارچوب قواعد علمي و فني پروتكل مونترال براي كاهش گازهاي مخرب لايه ازن انجام شده است؛ سازوكاري كه هوشمندانه با كنترل هدفمند مصرف، توليد و تجارت مواد مخرب لايه ازن، بين اعضا به‌نحوي طراحي شده است كه منجر به حذف بخش قابل توجهي از مواد مخرب لايه ازن در دنيا شده و به موازات احياي لايه ازن با كاهش ميزان قابل توجه انتشار گاز گلخانه‌اي، چشم‌انداز جديدي را در عرصه تغييرات آب‌وهوايي، به‌خصوص پس از توافق مهم كيگالي براي حذف تدريجي هيدرو فلور و كربن‌ها، در پيش روي خود دارد. امسال در 16 سپتامبر (25 شهريور) روز جهاني حفاظت از لايه ازن و در سي‌ و دومين سالگرد پروتكل مونترال، مي‌توان اين معاهده بين المللي را نمونه‌اي از همكاري‌هاي موفق محيط‌زيستي در سطح جهان برشمرد و بر امكان همراهي و مسووليت‌پذيري كشورهاي مختلف جهان براي غلبه بر مشكلات پيچيده زيست‌محيطي پيش رو از جمله گرمايش زمين اميدوار بود؛ تجربه مثبت معاهده‌اي كه با برنامه‌ريزي، تداوم اجراي فعاليت‌ها و نظارت و رصد مستمر اقدامات توانسته بخش عمده‌اي از مسير يكي از بزرگ‌ترين بحران‌هاي زيست‌محيطي قرن گذشته را پشت سر گذارد.