جشن مهرگان
فریدون جنیدی
نگارنده در کتاب‌های زندگی و مهاجرت نژاد آریا بر اساس گفتارهای ایرانی (1358 و در سالهای بعدی با چاپ دوباره آن با نام زندگی و مهاجرت آریاییان بر بنیاد گفتارهای ایرانی)، و دو کتاب دیگر: زروان (1359) و داستان ایران بر بنیاد گفتارهای ایرانی (دفتر نخست 1392) و مقاله مهر ایرانی (1360) به گونه‌ای گسترده به روز مهر از ماه مهر (دهم مهر ماه)، جشن مهرگان و آيین مهر پرداخته است و اندیشه‌اش را به روشنی در آنها آورده. به گونه گزیده مهر در زبان پهلوی میتر و در زبان اوستایی میثره (mithra) به معنی پیمان و قرارداد است و ایزد پیمان. این معنی آن اندازه در گذر روزگار برای آن ماند که در شعر سعدی مهر در کنار پیمان (عهد و وفا) به کار رفته است: من ندانستم از اول که چه بی مهر و وفائی/ عهد نابستن از آن به که ببندی و نپائی. از نزدیک به 7 هزار سال پیش به این سو، پس از یورش بابلیان به ایران که با نام ضحاک تازی در شاهنامه روبرومی‌شویم، این آئین رواج داشته و با پیروزی فریدون بر ضحاک هنگام ستمگری بابلیان به پایان رسید. از ویژگی‌های این آئین تن‌‌آسانی، خوردن، ستایش فروغ سپیده‌دمان و روشنایی خورشید، پیمان‌داری، قربانی گاو و ... است. همه این رویدادها در زندگی امروز ما نمود دارد و این آئین بسیار کهن، بی پیروی در جهان امروزی زنده و پویا در دل کارهای روزانه ما پابرجاست. در زمان عطار نیشابوری نیز می‌بینیم که این آيین و کارهایش از سوی او شناخته می‌شده که در قصیده‌ای از همین شاعر می‌خوانیم: کو؟ فریدونی که گاوان را کند قربان عید/ تا من اندر عیدگه الله اکبر گویمی. این سخن به‌خوبی نشان می‌دهد که در تندیس‌های مهری، کشنده گاو خود مهر نیست، و رودرروی آنچه دیگر استادان می‌گویند، او همان فریدون است یا مهریان دیگر هستند. نشانه‌های گرامی‌داشت پیمان و فروغ سپیده‌دمان و دیگر آيین‌های ایرانی- مهری در زندگی امروز ما پیداکردنی است که خواننده گرامی با خواندن نوشته‌های گوناگون از جمله نوشته‌های یاد شده در آغاز این یادداشت از آنها بیشترآگاه می‌شود.
اما مهرگان: در گاهشماری ایرانی هر روزی یک نام ویژه داشت که نام ایزدان است و هر ماهی هم چنین بود. هنگامی که نام روز و نام ماه برابر می‌شد، جشنی برگزار و از 16 مهر باستانی (10 مهر خیامی) تا 6-5 روز، مهر و پیروزی فریدون بر ضحاک گرامی داشته می‌شد.
جشن مهرگان بر ایرانیان خجسته باد.
بنیاد نیشابور
مهرگان 1398 خیامی