هيبريدها و پلاگين هيبريدها؛ ناجي يا مخرب محيط زيست؟
مسعود بربر
جايگزيني خودروهاي بنزيني با خودروهاي هيبريد و پلاگين هيبريد را اغلب براي محيط زيست مفيد مي‌دانند اما به راستي ردپاي زيست محيطي اين خودروها چه اندازه شناخته شده است؟ اغلب درباره خودروهاي هيبريد الكتريك گفته شده كه اين خودروها كارايي انرژي بالاتري دارند و براي محيط زيست مفيد به شمار مي‌روند. مالكان اين خودروها اغلب مصرف به‌صرفه‌تر سوخت در اين خودروها را تاييد مي‌كنند. داده‌ها نشان مي‌دهد كه خودروي هيبريد الكتريك با ميزان سوخت مشابه مسافتي دو برابر رقباي بنزيني مرسوم طي مي‌كنند. اما آيا آثار محيط زيستي خودروها صرفا به ميزان مصرف سوخت وابسته است؟ موضوعي كه با توجه به نوپا بودن صنعت خودروهاي هيبريد الكتريك در بازار خودرو شايد پاسخ چندان مطمئني نداشته باشد چرا كه ردپاي زيست محيطي اين خودروها را به سادگي نمي‌توان اندازه‌گيري كرد.
آلودگي‌هاي خودروهاي هيبريد الكتريك
يكي از اصلي‌ترين آثار منفي خودروها بر محيط زيست سوخت‌هاي مولد مه‌دود است. مه‌دود از مشهودترين آلودگي‌هاي حاضر در كلانشهرهاست به ويژه در مراكز شهري كه چندين هزار خودرو تجمع دائم داشته باشند. گازهايي كه مه‌دود را شكل مي‌دهند، اكسيدهاي نيتروژن (ناكس)، هيدروكربن‌ها و ديگر تركيبات آلي فرار هستند. خودروهاي هيبريد الكتريك آلاينده‌هاي گازي كمتري از خودروهاي مرسوم توليد مي‌كنند. عموما هر چه خودرو بزرگ‌تر باشد تفاوت آلايندگي ميان خودروي هيبريد الكتريك و خودروي عادي بيشتر مي‌شود. به طور ميانگين، خودروهاي هيبريد كوچك تنها ۱۰ درصد كمتر گازهاي آلاينده مولد مه‌دود توليد مي‌كنند. مدل‌هاي هيبريد اندازه متوسط و شاسي‌بلندهاي بزرگ هم به ترتيب ۱۵ درصد و ۲۱ درصد انتشار آلاينده‌هاي مولد مه‌دود را نسبت به خودروهاي مرسوم كاهش مي‌دهند.
آلودگي‌هاي خودروهاي پلاگين هيبريد
خودروهاي پلاگين هيبريد اين انتخاب را به راننده مي‌دهند كه نيروي محرك خودروي خود را از منبع قدرت ۱۲۰ ولتي تامين كنند كه خود براي شارژ نيازمند يك منبع سوختي ديگر است. زماني كه خودرو به طور كامل شارژ شده باشد خودرو استفاده از نيروي الكتريكي را در اولويت قرار مي‌دهد و موتور بنزيني تنها به عنوان پشتيبان استفاده خواهد شد. يعني موتور بنزيني تنها زماني به كار خواهد افتاد كه شارژ برقي در كار نباشد. مصرف اين خودروها در هر 100 كيلومتر به كمتر از ۳ ليتر مي‌رسد و آلاينده‌هاي بسيار كمي از اگزوز آنها خارج مي‌شود. يك اثر منفي اين خودروها روي محيط زيست، به نوع منبعي كه انرژي مورد نياز براي شارژ اين خودروها را تامين مي‌كند، وابسته است. براي مثال كاليفرنيا ۸۰ درصد برق شهري خود را از منابع انرژي پاك مثل نيروگاه‌هاي هيدروالكتريك تامين مي‌كند. بنابراين استفاده از خودروهاي پلاگين هيبريد در كاليفرنيا مي‌تواند براي محيط زيست بسيار خوب باشد چرا كه نه خودرو و نه منبع تامين انرژي آن آلاينده مخرب چنداني توليد نمي‌كند. اما به هرحال هنوز كشورهاي بسياري از نيروگاه‌هاي سوخت فسيلي براي تامين برق و انرژي بهره مي‌گيرند. در اين موارد استفاده از خودروهاي پلاگين هيبريد آلاينده‌هايي را در هوا رها مي‌كند كه به اندازه خروجي اگزوز (و شايد بيشتر) براي محيط زيست مضر هستند.
باتري‌هاي نيكل هيدريد و ليتيوم يون
باتري خودروها همواره براي محيط زيستي‌ها يك دغدغه بوده است. پژوهش‌هاي متعددي نشان داده باتري‌هاي سنتي سربي اسيدي مقادير بالايي سرب سمي دارند كه به محيط زيست نشت خواهد كرد. موضوعي كه مشكلات سلامتي جدي همچون آسيب‌هاي مغزي، كليوي و اختلالات شنوايي ايجاد مي‌كند. از سال ۲۰۱۰ به اين سو خودروهاي هيبريد باتري‌هاي سربي اسيدي را استفاده نمي‌كنند، بسياري از آنها باتري‌هاي نيكل هيدريد دارند و با پيشرفت روزافزون صنعت خودروهاي هيبريد و الكتريك سهم باتري‌هاي ليتيوم يون در آنها رو به افزايش است. يك پژوهش سه ماهه در سال ۲۰۰۵ آثار زيست محيطي مربوط به استخراج، توليد، كاربرد و دفع سه نوع باتري را بررسي كرد: سرب، نيكل و ليتيوم. اين پژوهش نشان داد كه باتري‌هاي سربي براي محيط زيست از ديگر انواع باتري مخرب‌ترند و باتري‌هاي نيكل هيدريد و ليتيوم يون در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. تهديد اصلي باتري‌هاي نيكل هيدريد آن است كه نيكل براي انسان سرطان‌زا است. خوشبختانه بسياري از توليدكنندگان خودروهاي هيبريد مشتريان‌شان را تشويق مي‌كنند باتري‌هاي‌شان را براي بازيافت برگردانند و حتي مشوق‌هاي مالي هم براي اين كار در نظر گرفته‌اند.
خودروي هيبريد و پلاگين هيبريد، آري يا نه؟
در فرآيند ساخت خودرو نيز به دليل اينكه اين خودروها اجزاي بيشتري نسبت به خودروهاي معمولي دارند، هزينه و انرژي بيشتري براي ساخت آنها صرف خواهد شد كه به تبع مصرف انرژي بيشتر، آلودگي بيشتري به محيط زيست وارد مي‌شود. از طرفي درباره مصرف پايين‌تر سوخت خودروهاي هيبريدي بايد گفت طبق تحقيقات انجام‌شده، نقطه سربه‌سري كه استفاده از خودروهاي هيبريدي نسبت به خودروهاي ديزلي آلودگي كمتري پيدا مي‌كند، پيمايش 160 هزار مايلي است. اين پيمايش حدودا معادل ۲۶۰ هزار كيلومتر است كه با توجه به پيمايش متوسط سالانه خودروهاي سواري بعد از حدود ۱۵ سال رانندگي حاصل مي‌شود. تحقيقات ديگري نشان داده كه خودروهاي هيبريدي گازهاي گلخانه‌اي به نسبت كمتري توليد مي‌كنند كه مطابق استاندارد آلاينده‌هاي معيار هوا، اين گازها جز گازهاي آلاينده هوا محسوب نمي‌شوند. نتايج همين تحقيقات حاكي از آن است كه توليد ذرات معلق و ريزگرد در اين خودروها با ديگر خودروها تفاوت چنداني ندارد. مطابق بررسي‌هاي دقيق علمي، ذرات معلق عامل اصلي آلودگي هواي كلانشهرها محسوب مي‌شوند.
با در نظر داشتن مجموع اين موارد مي‌توان نتيجه گرفت كه مفيد بودن خودروهاي هيبريد و پلاگين هيبريد بر خلاف آن چه معمولا با قاطعيت عنوان مي‌شود چندان مورد اطمينان نيست و نياز به بررسي و البته تامين شرايط جانبي مختلفي همچون روش‌هاي توليد انرژي پاك و بازيافت باتري‌ها دارد.