گروه ديپلماسي| محمدجواد ظريف، وزير امور كشورمان روز گذشته در حاشيه اجلاس بازنگري معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي در نيويورك با جان كري همتاي امريكايي خود ديدار كرد. نخستين ديدار پس از مذاكرات هسته‌اي در لوزان. معاونان محمدجواد ظريف در دور اخير مذاكرات در وين مرحله نگارش متن برجام را آغاز كردند اما گفته مي‌شود كه در خصوص چگونگي برداشته شدن تحريم‌هاي ايران دو طرف نتوانستند به نظر واحدي برسند. ظريف در بدو ورود به نيويورك اعلام كرد كه طرف امريكايي بايد در خصوص موضع‌گيري‌هاي اخير خود در خصوص برداشته شدن تحريم‌هاي ايران روشنگري لازم را به انجام برساند. به نظر مي‌رسد نخستين پرونده‌اي كه در مدت‌زمان حضور ظريف در نيويورك بايد مورد بررسي قرار گرفته و به سرانجامي برسد بحث تحريم‌هاي چندگانه و چندگونه عليه ايران است. در اين خصوص با جاويد قربان اوغلي، كارشناس مسائل سياست خارجي و ديپلمات سابق گفت‌وگويي داشتيم كه در زير مي‌خوانيد:
براساس بيانيه سوييس كه در پي مذاكرات هسته‌اي لوزان2 به دست آمد، سازوكار رفع تحريم‌ها چگونه است؟
براساس مذاكرات هسته‌اي و آنچه كه در بيانيه لوزان ميان جمهوري اسلامي ايران و گروه 1+5 به دست آمد، روند رفع تحريم‌ها به اين شكل است كه در صورت دستيابي و حصول توافق نهايي، از زمان اجراي برنامه جامع اقدام مشترك، تمامي تحريم‌هاي اقتصادي و مالي كه به دليل فعاليت هسته‌اي كشورمان اعمال شده‌اند و شامل دستورات اجرايي رييس‌جمهور امريكا، تحريم‌هاي اتحاديه اروپا و تحريم‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد است، به شكل يكجا لغو شده و از بين خواهند رفت و آنچه باقي مي‌ماند، تحريم‌هاي كنگره امريكاست. درباره تحريم‌هاي كنگره نيز براساس بيانيه سوييس، رييس‌جمهور مي‌تواند آنها را تعليق كند تا در پرسه‌اي آنها را لغو كند. از سوي ديگر، شاهد هستيم كه شوراي روابط خارجي سناي امريكا طرحي را آماده كرده و در اين شورا به تصويب رسانده است كه مي‌توان گفت بر سر آن با باراك اوباما و كاخ سفيد مصالحه‌اي كرده‌اند كه از طرفي كنگره دست از اقداماتي كه مي‌تواند مذاكرات هسته‌اي را به مخاطره بيندازد، بردارد و در مقابل اوباما اين طرح را وتو نكند.
در اين طرح روش بررسي و برداشتن تحريم‌هاي كنگره امريكا براساس چه سازوكاري خواهد بود؟
براساس اين طرح، رييس‌جمهور امريكا بايد پنج روز پس از دستيابي به هرگونه توافق احتمالي، آن را به كنگره ببرد و كنگره 30 روز فرصت دارد، به بررسي آن بپردازد. در اين 30 روز نيز رييس‌جمهور حق لغو تحريم‌هاي كنگره را ندارد و كنگره درباره آن به تصميم‌گيري مي‌پردازد. اين تصميم مي‌تواند تاييد توافق يا سكوت در اين باره باشد كه در آن صورت، رييس‌جمهور امريكا مي‌تواند تحريم‌هاي كنگره را لغو كند. در صورت رد توافق، اوباما 12 روز فرصت دارد كه طرح كنگره را وتو كند كه در اين صورت، سنا نيز 10 روز زمان دارد تا وتوي رييس‌جمهور امريكا را باطل سازد. با اين وجود، مساله‌اي كه در خصوص تحريم‌هاي امريكا و آنچه در اين كشور مي‌گذرد بايد گفت كه ما نبايد به هر حرفي توجه كنيم چرا كه بسياري از حرف‌ها فقط مصرف داخلي دارند و حرف اصلي در پاي ميز مذاكره گفته مي‌شود.
ولي گهگاه صحبت‌هايي از سوي مقامات امريكا شنيده مي‌شود كه پروسه لغو تحريم‌هاي امريكا چند مرحله است و نه يكجا كه اين برخلاف بيانيه سوييس است. آيا اين مساله نشات‌گرفته از اختلاف برداشت از بيانيه سوييس است يا آنكه از تلاش امريكا براي تغيير روند برداشتن تحريم حكايت دارد؟
در خصوص بيانيه سوييس به هر حال ميان ايران و امريكا اختلاف ديدگاه وجود دارد و حتي ما شاهد هستيم كه در ميان گروه 1+5 نيز ديدگاه واحدي وجود ندارد و حتي اروپايي گهگاه به صحبت‌هاي مقامات امريكايي اعتراض مي‌كنند. از سوي ديگر، ما نبايد به فكت‌شيت امريكا توجه كنيم و فكر كنيم كه منبع اصلي، فكت‌شيت امريكاست چراكه برخي از موارد آن، اشتباه و دروغ است. ولي با اين حال، تحريم‌هاي اقتصادي و مالي به صورت يكجا لغو خواهند شد ولي اين تحريم‌ها، همه تحريم‌هاي ما نيست. ما دو تحريم ديگر شامل تحريم‌هاي تسليحاتي و تحريم‌هاي اشاعه‌اي داريم كه هنوز درباره آنها اختلاف نظر وجود دارد. تحريم‌هاي تسليحاتي بر اساس قطعنامه 1803 شوراي امنيت است كه هرگونه واردات و صادرات تسليحاتي از ايران و به ايران ممنوع است و هرگونه خريد و فروش سلاح را ممنوع كرده كه مخالف روح توافق است. از ميان برداشته شدن اين دسته از تحريم‌ها مرحله‌اي خواهد بود. تحريم‌هاي ديگر، تحريم‌هاي اشاعه‌اي است و توانمندي‌هاي توسعه و هسته‌اي است و مربوط به اقلام دوگانه است كه البته وضعيت از ميان برداشته شدن آنها نيز بايد مشخص شود.
به نظر شما در صورتي كه تحت هر شرايطي و به هر دليلي، خواست جمهوري اسلامي ايران در توافق نهايي مورد لحاظ قرار نگيرد، وضعيت مذاكرات هسته‌اي به چه شكلي درمي‌آيد؟
افق پرونده هسته‌اي اين است كه دو طرف اراده لازم را براي رسيدن به توافق نهايي دارند. فارغ از جنگ لفظي كه گهگاه ميان مسوولان دو كشور ممكن است رخ بدهد، رسيدن به توافق قطعي است. در اين مدت باقيمانده تا پايان ماه ژوئن، ميدان ميني پيش‌روي هيات‌هاي مذاكره‌كننده وجود دارد كه راه رفتن و عبور از آن بسيار سخت، حساس و پيچيده است. مخالفان دستيابي به توافق در حال مين‌گذاري هستند ولي اراده عبور از اين مين‌ها وجود دارد و احتمال دستيابي به توافق از احتمال عدم توافق بسيار بسيار كمتر است ولي با اين حال، احتمال هر مساله در عالم سياست وجود دارد. در متن برنامه جامع اقدام مشترك بايد تصوير روشني از آينده هسته‌اي ايران، چگونگي رفع تحريم‌ها و آينده وضعيت منطقه‌اي و بين‌المللي روشن شود چراكه آنها موضوعاتي در هم پيچيده و به هم وابسته هستند.
به نظر شما در ميان سه كشور اروپايي اراده لازم براي دستيابي به توافق احتمالي وجود دارد؟ احتمال سنگ اندازي فرانسه در مدت زمان باقيمانده چگونه است؟
فرانسه سخت‌ترين موضع را در ميان كشورهاي عضو 1+5 دارد ولي درباره تحريم‌هاي اروپايي، اين اتحاديه اروپاست كه تصميم مي‌گيرد. اتحاديه اروپا نيز خواستار برداشتن تحريم‌هاست چراكه از لغو تحريم‌ها سود مي‌برد و مي‌خواهند با لغو تحريم‌ها امكان فعاليت تجاري و اقتصادي براي شركت‌هاي اروپايي فراهم شود. در مجموع، آنها در لغو تحريم‌هاي اقتصادي اتفاق‌نظر دارند، هرچند كه ممكن است درباره تحريم‌هاي اشاعه‌اي و تسليحاتي اختلافاتي داشته باشند. به هر حال بازار 70 ميليوني ايران براي هر شركتي و هر گروهي جذاب است.
فكر مي‌كنيد چقدر تلاش‌هاي مخالفان دستيابي به توافق بتواند مانع از توافق شود؟
در دنياي سياست هر احتمالي وجود دارد. من در صحبت‌هايم گفتم كه مدت زمان باقيمانده، شبيه به ميدان مين است. يكي از اين مين‌ها كه بزرگ‌ترين مين هم است، رژيم اسراييل است. كنگره و حتي فرانسه نيز مين مي‌توانند باشند. از سوي ديگر، روسيه و چين نيز آنچنان مشتاق رسيدن به توافق نيستند چراكه با لغو تحريم‌هاي اقتصادي ايران، بازار انحصاري‌شان شكسته خواهد شد. با اين وجود، اراده لازم براي رسيدن به توافق وجود دارد. در طرف مقابل نيز چيزي كه نشان از عدم اراده امريكا باشد، ديده نمي‌شود. همين آقاي اوباما در مدت 18 ماه گذشته در برابر هر فشاري كه مي‌توانست مذاكرات هسته‌اي را به خطر بيندازد، ايستادگي كرده و حتي براي نخستين‌بار در تاريخ روابط امريكا و اسراييل، شاهد شكاف عظيم ميان دو كشور هستيم و اخيرا نيز بيان كرده تا زمان باقيمانده تا ضرب‌الاجل مذاكرات با نتانياهو ديدار نخواهد كرد.