امريكايي‌ها تحريم‌هاي خودشان را تحسين
و كشورهاي آسيايي از تحريم ايران انتقاد كردند
طرح صلح تهران
مقابل طرح جنگ واشنگتن
ظريف: منطقه نيازمند بازنگري در رويكرد حاكم است
گروه ديپلماسي
نشست سالانه «انجمن گفت‌وگوي دوحه» از روز شنبه در پايتخت قطر با حضور مقام‌هاي بلندپايه از سراسر جهان آغاز شد. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران به نمايندگي از ايران به اين نشست رفته است، در حالي كه مقام‌هاي بلندپايه دولتي و كارشناسان ارشد انديشكده‌هاي سياسي و امنيتي در اين نشست شركت كرده‌اند. ظريف در سخنراني خود در اين نشست سالانه با تشريح ابتكار رييس جمهور اسلامي ايران براي ايجاد ساز و كار امنيتي منطقه‌اي با عنوان «پويش صلح هرمز» از لزوم تغيير اساسي در رويكردهاي حكومت‌هاي منطقه و قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي به مسائل جاري گفت. همزمان با ظريف، مقام‌هاي امريكايي از رويكرد خود نسبت به ايران دفاع كردند و خواهان تشديد تنش‌ها در منطقه ميان ايران و عربستان سعودي شدند. ماهاتير محمد، نخست‌وزير مالزي، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه به همراه مشاور ارشدش ابراهيم كالين و وزراي دفاع و خارجه تركيه، فرزند رييس‌جمهور امريكا به همراه وزير خزانه‌داري اين كشور، جبران باسيل، وزير خارجه لبنان، كارل بيلت، رييس مشترك شوراي اروپايي روابط خارجي، از جمله شناخته شده‌ترين مهمانان اين نشست سالانه بودند. موضوع تحريم‌هاي ضد ايراني امريكا، شكاف در شوراي همكاري خليج فارس، جنگ تجاري و مسائل منطقه غرب آسيا، اصلي‌ترين مسائل مطرح شده در سخنراني‌هاي حاضران در اين نشست بود. ماهاتير محمد، نخست‌وزير مالزي به‌شدت از سياست‌هاي تحريمي امريكا عليه ايران انتقاد كرد و آن را «خلاف حقوق بين‌الملل» توصيف كرد و مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه تاكيد كرد كه آنكارا و تعدادي از كشورهاي اروپايي با اين تحريم‌ها مخالفند. وزير خارجه قطر هم در اين نشست با اشاره به حضور نخست‌وزير اين كشور در اجلاس سران شوراي همكاري خليج فارس در عربستان از «پيشرفت ناچيز» در حل مسائل دو طرف خبر داد و ظريف در جمع خبرنگاران گفتگو ميان دوحه و رياض را به نفع ايران و منطقه دانست. محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران كه براي شركت در انجمن گفت‌وگوي دوحه به قطر سفر كرده بود بعد از يك روز پركار ديپلماتيك و گفت‌وگوهاي دوجانبه با تعدادي از مقام‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي در جمع حاضران در اين نشست سخنراني كرد. ظريف صبح ديروز با عبدالله بن ناصر آل ثاني نخست‌وزير قطر، محمد بن عبدالرحمن آل ثاني وزير خارجه اين كشور، فالح الفياض مشاور امنيت ملي عراق، بان كي مون دبيركل پيشين سازمان ملل و گروه الدرز(ريش سفيدان) متشكل از دبيران كل و مقامات ارشد سابق سازمان ملل متحد، رزماري دي كارلو معاون دبيركل سازمان ملل متحد در امور سياسي و صلح و ياجيك جاپوتوويچ وزير خارجه لهستان ديدار و گفت‌وگو كرد. عصر ديروز ظريف پشت تريبون قرار گرفت تا براي حاضران سخنراني كند.
تشريح ابتكار صلح هرمز
ظريف در ابتداي سخنراني خود تاكيد كرد:«در حالي كه در اينجا قلب آسياي غربي از صلح و آرامش بهره مي‌بريم، منطقه ما درگير بحراني عميق است. من معتقدم عامل ريشه‌اي اين بحران‌هاي چندگانه و بزرگ، اختلال ادراكي است كه نه تنها در ميان بازيگران منطقه‌اي بلكه در ميان بازيگران فرامنطقه‌اي هم وجود دارد.» او در توضيح اين اختلال ادراك از وضعيت منطقه گفت: «مهم‌ترين و ماندگارترين شكل اختلال ادراكي در منطقه ما رويكرد سياست با حاصل جمع صفر در مسائل جهاني است. اين تصور كه كسي در جهان در هم تنيده امروز مي‌تواند از ضرر ديگري منفعت ببرد، اينكه كسي تصور كند با نابود كردن امنيت همسايه‌اش مي‌تواند امنيت بيشتري داشته باشد هرگز جوابگو نبوده و در آينده هم جواب نخواهد داد.» او در ادامه با اشاره به ويژگي‌هاي منطقه ما به دليل «نابرابري‌هاي طبيعي مانند وسعت جغرافيايي، منابع طبيعي و انساني» تاكيد كرد كه اين نابرابري‌ها باعث شده است برخي كشورهاي منطقه «نتيجه‌گيري‌هاي فاجعه‌باري بكنند.» به گفته ظريف «قدرت‌هاي خارجي با مشاهده اين نابرابري‌ها تصور مي‌كنند كه زمين حاصلخيزي در منطقه ما براي حضور نظامي و فروش اسلحه به همه طرف‌ها ايجاد مي‌كند اما اين حضور قدرت‌هاي خارجي جز فاجعه براي منطقه، نتيجه‌اي نداشته است. ظريف با اشاره به نتايج اين سياست گفت:«كشورهاي خليج فارس تقريبا يك چهارم از همه واردات سلاح جهان را بين 2014 تا 2018 انجام داده‌اند، تقريبا دو برابر مدت مشابه قبلي كه همان زمان هم بسيار زياد بود. مشخص است كه امريكا بيشترين صادرات را به اين منطقه داشته است. آنها كه حساب كتاب مي‌كنند بايد پاسخ دهند كه آيا اين صادرات اسلحه حتي جزئي از 7 تريليون دلار پولي را كه رييس‌جمهور ترامپ ادعا مي‌كند در منطقه ما سرمايه‌گذاري كرده به اين كشور بازگردانده است. اين فقط از طريق حسابداري قابل اندازه‌گيري است.» ظريف در ادامه با اشاره به رويكرد مشابه در ميان كشورهاي منطقه به جنگ‌هاي صدام حسين عليه ايران و كويت، محاصره سياسي اقتصادي قطر و تجاوز به يمن توسط پادشاهي سعود اشاره كرد و گفت:«بعضي در منطقه ما تصور مي‌كنند كه همه چيز را با پول نفت مي‌توان خريد، بله سلاح را مي‌توان خريد، متاسفانه برخي سياست‌هاي خارجي را هم مي‌توان به حراج گذاشت و به بزرگ‌ترين رشوه دهنده فروخت اما امنيت، فروشي نيست.» ظريف تاكيد كرد كه هيچ يك از كشورهاي منطقه از اين رويكردها منفعتي نبرده‌اند در نتيجه لازم است كه تحولي در نحوه انديشه و پارادايم حاكم ايجاد شود. او در ادامه با تاكيد بر ابتكار رييس‌جمهور اسلامي ايران، حسن روحاني با عنوان «پويش صلح هرمز» براي ايجاد يك سازوكار امنيت منطقه‌اي اين مسير را بهترين شيوه براي درمان اختلال ادراك در منطقه توصيف كرد. ظريف در توضيح پيشنهاد ايران گفت:«پويش صلح هرمز مبني بر شناسايي مسووليت هر كشور در منطقه براي تضمين صلح، ثبات و پيشرفت منطقه‌اي است كه همه از آن منفعت مي‌بريم.» او اهداف اين ابتكار را همكاري، درك متقابل، روابط صلح‌آميز و صميمانه، مشاركت همه دولت‌هاي منطقه، تماميت ارضي كشورهاي منطقه، استقلال سياسي، همكاري براي محو تروريسم، افراطي‌گري و فرقه‌گرايي و ترويج حل و فصل مسالمت‌آميز تنش‌هاي منطقه‌اي از طريق توسعه تماس‌ها و سامانه هشدارهاي به موقع تعريف كرد.
ظريف با اشاره به تحولات اخير در برجام گفت: «همه مي‌توانستند از برجام و تغيير پارادايمي كه اين توافق ايجاد كرد به عنوان كف مطالبات و نه سقف آن بهره ببرند اما نمي‌توان انتظار داشت كه فقط يك طرف توافق به تنهايي پا پيش بگذارد در حالي كه بقيه مسير متفاوتي مي‌روند.» او در پايان تاكيد كرد:«اكنون فرصتي در اختيار ماست تا مسير خود را تغيير دهيم تا نه تنها زندگي خودمان را بلكه زندگي نسل‌هاي بعدي را بهبود ببخشيم. بايد از اين فرصت استفاده كرد.»
شروط منوچين و برجام جديد گراهام
واشنگتن هيات بزرگي براي مشاركت در انجمن گفت‌وگوي دوحه به اين كشور اعزام كرده بود. از ايوانكا ترامپ، فرزند رييس‌جمهور امريكا - كه بر مبناي خويشاوندي پست مشاور رييس‌جمهور را هم دريافت كرده است - تا استيو منوچين، وزير خزانه‌داري، ليندسي گراهام، سناتور ارشد، مورگان اورتاگوس، سخنگوي وزارت خارجه در اين نشست شركت داشتند. وزير خزانه‌داري امريكا با دفاع از سياست تروريسم اقتصادي اين كشور عليه ايران مدعي شد كه «تحريم جايگزين جنگ» است و تاكيد كرد «تحريم‌ها فقط در صورت پذيرش تمامي شروط امريكا لغو خواهند شد.» اين مقام امريكايي هيچ اشاره‌اي به پيش‌شرط‌هاي مدنظرش نكرد و فقط از وجود آنها خبر داد. ليندسي گراهام، سناتور جمهوريخواه هم در گفت‌وگوي خود مدعي شد: «كه هيچگاه اعتراضي به برنامه هسته‌اي ايران نداشته است، بلكه به غني‌سازي اورانيوم توسط ايران اعتراض دارد.»
او دليل اين اعتراض خود را «بي‌اعتمادي به ايران به دليل رفتارهايش» عنوان كرد. گراهام كه پيش از اين رسانه‌ها از تلاش‌هايش براي نوشتن يك توافقنامه تحميلي به ايران به عنوان جايگزين برجام پرده برداشته بودند، تاييد كرد كه با همراهي باب منندز، سناتور دموكرات در حال تهيه توافقي جامع است كه «بر اساس آن همه كشورهاي منطقه بتوانند انرژي هسته‌اي داشته باشند، اما سوخت هسته‌اي از خارج از منطقه تامين شود.»
در ميان نمايندگان امريكا در اين انجمن گفت‌وگو، مصاحبه سخنگوي وزارت خارجه امريكا با فرزند رييس‌جمهور اين كشور از سوي رسانه‌ها به عنوان يك اقدام غيرمعمول مورد انتقاد قرار گرفت. به نوشته ايمن محي‌الدين، خبرنگار سي‌ان‌بي‌سي در دوحه «هيچ مقام دولتي در اين نشست توسط سخنگوي همان دولت مصاحبه نشد، ايوانكا ترامپ مي‌توانست مانند هر مقام ديگري درخواست سخنراني بدهد، اما ترجيح داد به جاي پاسخ گفتن به سوالات منصفانه و بي‌طرفانه خبرنگاران، توسط سخنگوي رسمي وزارت خارجه دولت خودش مورد پرسش قرار گيرد.»
هوك روي دور تند
يكي ديگر از شركت‌كنندگان هيات امريكايي در نشست دوحه، برايان هوك، رييس كارگروه ضدايراني وزارت خارجه امريكا بود. هوك كه رسانه‌هاي امريكايي او را يكي از كليدي‌ترين فرماندهان سياست تروريسم اقتصادي امريكا عليه مردم ايران معرفي مي‌كنند، در گفت‌وگويي از دوحه با شبكه خبري سي‌ان‌بي‌سي امريكا خبر داد كه دولت امريكا به عربستان سعودي براي شكايت از ايران به شوراي امنيت سازمان ملل متحد افزايش يافته‌است. اين مقام امريكايي درست يك هفته بعد از انتشار گزارش دبيركل سازمان ملل متحد به شوراي امنيت در مورد فقدان شواهد در مورد نقش ايران در حمله شهريور ماه سال جاري به تاسيسات نفتي عربستان سعودي بار ديگر اتهام‌هاي واهي خود را عليه ايران تكرار كرد و از پادشاهي عربستان سعودي خواست تا با استفاده از موقعيت امتياز حق وتوي امريكا در شوراي امنيت سازمان ملل متحد، پرونده‌اي ضدايراني در اين شوراي عليه ايران ايجاد كنند. اين ديپلمات امريكايي در گفت‌وگو با سي‌ان‌بي‌سي در انتقاد از برجام گفت: «توافق هسته‌اي با ايران ريسك يك رويارويي منطقه‌اي را افزايش داد.»
او در ادامه با اتهام‌زني به ايران در مورد حمله پهپادهاي يمني به عربستان سعودي گفت: «آنچه ايران عليه عربستان سعودي انجام داد به معناي اعلام جنگ بود.» اين اظهارات در شرايطي بيان مي‌شود كه نه تنها دبيركل سازمان ملل متحد در گزارش خود به شوراي امنيت تاكيد كرده است متخصصان اين سازمان هيچ شاهدي مبني بر نقش ايران در اين حملات يا حتي ارتباط سلاح‌هاي استفاده شده در اين حملات با ايران پيدا نكرده‌اند، بلكه مقام‌هاي ارشد عربستان سعودي هم به‌رغم تكرار ادعاي كذب انتساب سلاح‌هاي استفاده شده در حملات به ايران، تاكنون مستقيما ايران را به انجام اين حملات متهم نكرده‌اند.
برايان هوك در پاسخ به اين انتقاد كه دولتش در سياست عليه ايران ديپلماسي را رها كرده‌است، پاسخ داد: «ما ديپلماسي را ادامه داده‌ايم و به همين دليل ايران به لحاظ ديپلماتيك منزوي‌تر شده‌است. اما انتظار داريم كه شوراي امنيت در اين قضيه نقش بازي كند، حالا كه سعودي‌ها تحقيقات [در مورد حملات آرامكو] را تكميل كرده‌اند، اميدواريم كه يك كاري با شوراي امنيت بكنند.» برايان هوك ادعاهاي تندش عليه ايران را به همين محدود نكرد و پافراتر گذاشت تا ايران را به تروريسم متهم كند. در پاسخ به اين سوال كه امريكا چه برنامه‌اي براي جلوگيري از تكرار چنين حملاتي دارد، برايان هوك تاكيد كرد كه واشنگتن در حال تقويت نيروهايش در منطقه است و گفت: «در مورد اينكه چه مي‌خواهيم بكنيم، معتقدم كه تروريسم مدرن در برابر بازدارندگي سنتي امتياز نامتقارن دارد. ما مي‌دانيم كه چون نيروهاي‌مان را در منطقه تقويت كرده‌ايم، تعداد زيادي از حملات دفع و خنثي شده‌اند، اما ناممكن است امتياز نامتقارني كه هر رژيم تروريستي از آن بهره‌مند است، از بين برود. در نتيجه ما تلاش مي‌كنيم كه جلوي يك حمله ديگر را بگيريم؛ به همين دليل ساختار دفاعي عربستان سعودي و خودمان را در منطقه تقويت كرده‌ايم.»