بنفشه سام‌گيس
اگر خبرسازي‌هاي سه ماه اخير درباره وجود «قرص‌هاي مشكوك» در كيك‌هاي كارخانه‌اي و وجود مقادير «بالاي» سم آفلاتوكسين در لبنيات را بخشي از يك برنامه سازمان يافته با هدف زمين زدن صنايع غذايي فرض كنيم، به‌دنبال انتشار اخبار اخير درباره خوراندن ترياك و شيره ترياك به مرغ‌هاي گوشتي آماده ذبح، به نظر مي‌رسد دست‌اندركاران پروژه زمينگير كردن صنعت غذا، هدف بلندمدتي براي خود تعريف كرده‌اند. پاييز امسال، شبكه‌هاي اجتماعي، اخبار تاييد نشده‌اي درباره آلودگي آب شرب مرغ‌هاي گوشتي به ترياك و شيره ترياك منتشر كردند. كاربران منتشر‌كننده اين اخبار دو گروه بودند؛ گروهي كه مي‌گفتند ترياك و شيره ترياك براي مرغ‌هاي گوشتي بيمار، مثل يك داروي مسكن عمل مي‌كند و بيماري مرغ آماده ذبح، در زمان كشتار از چشم دامپزشك پنهان مي‌ماند و گروهي كه مي‌گفتند ترياك و شيره ترياك باعث يبوست و افزايش 500 گرمي وزن مرغ آماده كشتار مي‌شود. نتيجه‌گيري هر دو گروه يكسان بود؛ صاحبان مرغداري‌ها مي‌خواهند به اين شيوه، خسارات دو سال گذشته از محل ممنوعيت‌هاي اجباري براي افزايش قيمت را جبران كرده و سرمايه از دست رفته را بازگردانند.
اين اخبار تاييد نشده، همان زمان به گوش رييس سازمان دامپزشكي كشور رسيد اما عليرضا رفيعي‌پور، بدون هيچ واكنشي به فرضيه گروه دوم درباره تلاش صاحبان مرغداري‌ها براي افزايش وزن مرغ آماده كشتار از طريق خوراندن آب آلوده به ترياك يا شيره، صرفا به شائبه‌هاي مطرح درباره پنهانكاري صاحبان مرغداري‌ها و به كار بستن ترفند خوراندن ترياك و شيره به مرغ آماده كشتار پاسخ داد و گفت: «اگر كسي اين كار را بكند، اشتباه مديريتي انجام داده، چراكه استفاده از ترياك جز اينكه بيماري را مزمن مي‌كند نتيجه ديگري ندارد. اميدوارم افرادي كه اين كار را مي‌كنند دست بردارند، چون اين ماده فقط به مزمن شدن بيماري، افزايش زمان درمان بيماري، افزايش چرك و زياد شدن عفونت كمك مي‌كند و مرگ پرنده و دام را به دنبال دارد و بهتر است به جاي استفاده از اينچنين موادي، از طريق مصرف داروها و پروبيوتيك به سمت درمان طيور برويم.»
ظرف ماه‌هاي گذشته و به دنبال اعتراضات خياباني و رخدادهاي مشابه، اين اخبار غيررسمي به بايگاني سپرده شد تا هفته گذشته كه كاربران شبكه‌هاي اجتماعي، پرونده اين خبر را از محاق خارج كردند و اين‌بار، استفاده از ترياك و شيره در آب شرب مرغ‌هاي آماده كشتار، با واكنش فعالان صنعت طيور مواجه شد كه آخرين اظهارنظر را محمد يوسفي؛ رييس هيات‌مديره انجمن پرورش‌دهندگان مرغ گوشتي داشت كه در واكنش به خبر استفاده صاحبان مرغداري‌ها از ترياك و شيره ترياك براي افزايش وزن مرغ‌هاي آماده كشتار يا پنهان موقت بيماري‌هاي طيور گفت: «ممكن است از ميان ۲۷ هزار واحد مرغداري، در يك يا دو واحد قديمي كه به صورت سنتي كار مي‌كنند، اين اتفاق رخ داده باشد ولي قطعا در مرغداري‌هاي صنعتي، چنين اتفاقي نيفتاده است. حتي اگر فرض را بر اين بگيريم كه در يك مرغداري ۱۰۰ هزار مرغ وجود داشته باشد، بايد حجم زيادي ترياك تهيه و به مرغ‌ها خورانده شود كه منطقي نيست، چون ترياك تاثيري بر وزن مرغ ندارد در حالي كه براي افزايش وزن مرغ‌ها و كنترل بيماري آنها مي‌توان از مكمل و ويتامين‌ها و اسيدهاي آمينه مخصوص استفاده كرد.»
ترياك چيست؟ شيره ترياك چيست؟
ترياك عصاره گل خشخاش است كه بر اثر تيغ كشيدن به كاسبرگ گل خارج مي‌شود. ترياك، بسته به نوع خشخاشي كه از آن به دست آمده، 10 الي 40 درصد مورفين دارد و هدف اصلي از كشت خشخاش در جنوب شرقي آسيا و آفريقا، استحصال ترياك براي توليد هرويين است. تركيبات ترياك، اپيوييدهاي طبيعي هستند كه در بدن، به مثابه يك مسكن و آرام‌كننده درد عمل مي‌كنند. استفاده سنتي از اين ماده مخدر براي كنترل سرفه، اسهال و نشانه‌هاي سرماخوردگي در جوامع بومي بسيار رايج است. رايج‌ترين روش مصرف اين ماده مخدر، تدخين از طريق حرارت دادن آن است. پس از تدخين با ابزارهايي همچون وافور، تفاله تيره رنگ و خشكي حاوي ناخالصي‌هاي ترياك، اما همچنان داراي مقاديري مورفين به جا مي‌ماند كه سوخته ترياك است و با حل كردن سوخته در آب، شيره ترياك به دست مي‌آيد و خواص تخديري ترياك و البته تاثيرات به مراتب شديدتري دارد.
ترياك نمي‌دهيم، «فوزباك» مي‌دهيم
مهرماه امسال ولي‌الله كاشكي، مديرعامل اتحاديه مرغداران گوشتي استان خراسان در گفت‌وگو با روزنامه خراسان به شائبه‌هايي درباره تزريق هورمون به مرغ‌هاي گوشتي و خوراندن ترياك و الكل براي افزايش وزن مرغ آماده كشتار پاسخ داد. كاشكي، هيچ كدام از اين شائبه‌ها را رد نكرد اما اصراري هم براي تاييد آنها نداشت و در پاسخ‌هاي كلي گفت: «در گذشته به دليل اطلاعات پايين، برخي از مرغداران ترياك را در آب حل مي‌كردند و به مرغ‌ها مي‌خوراندند تا بيماري آنها از بين برود، من نمي‌گويم كه اين موضوع امروز اصلا وجود ندارد بلكه به ميزان كم در برخي از مرغداري‌ها در حد بسيار پاييني وجود دارد كه البته اين كار به هيچ عنوان علمي نيست. ترياك يكي از آرامبخش‌هاست و اگر چه بيماري طيور را از بين نمي‌برد اما بدن مرغ را در برابر بيماري‌ها مقاوم مي‌كند و همين موضوع باعث مي‌شود مرغ دوره 45 روزه نگهداري در مرغداري تا زمان كشتار را بگذراند. از طرفي به دليل بالا بودن قيمت داروهاي مرغ، تعداد بسيار اندكي از مرغداران به اين كار روي مي‌آورند. اين را هم شنيده‌ام كه برخي مرغداران براي بالا رفتن اشتهاي مرغ، در آب مصرفي كه به مرغ‌ها مي‌دهند مشروبات الكلي مي‌ريزند. بعضي از مرغداران سنتي ما در گذشته اعلام مي‌كردند كه خوراندن مشروبات الكلي به مرغ‌ها باعث بيشتر شدن اشتهاي مرغ مي‌شود اما تاكيد مي‌كنم كه من هم اين موضوع را فقط شنيده‌ام اما تاكنون چنين چيزي نديده‌ام. به طور قطع اين كار براي رشد سريع‌تر مرغ بي‌تاثير است، ضمن آنكه امروزه با جيره‌بندي صحيح، مي‌توان سرعت پرورش مرغ‌هاي گوشتي را به ميزان قابل توجهي افزايش داد. مرغ در طول دوره پرورش دچار مشكلاتي مي‌شود كه بايد براي آن چاره‌انديشي كرد. برخي مرغداران از آنتي‌بيوتيك كمتر و از داروهاي گياهي براي تامين سلامتي مرغ‌ها استفاده مي‌كنند. افرادي كه آنتي‌بيوتيك استفاده نمي‌كنند بايد مرغ‌ها را زمان بيشتري در مرغداري نگهداري كنند تا به وزن دوو نيم كيلو برسند كه به اين مرغ‌ها مرغ سبز مي‌گويند ولي به هيچ عنوان نمي‌توان ادعا كرد كه فرد يا افرادي از هيچ آنتي‌بيوتيكي در دوره پرورش مرغ استفاده نكرده‌اند و در نتيجه بايد اعلام كنيم كه مرغ بدون آنتي‌بيوتيك وجود ندارد. حرف‌هايي هم مطرح بوده درباره اينكه براي بالا بردن وزن مرغ‌هايي كه وزن پاييني دارند و از نظر ظاهري براي خريدار قابل توجه نيست با استفاده از دستگاه مخصوصي، مقداري آب زير پوست مرغ تزريق مي‌شود. البته نمي‌توان آن را به صورت كامل رد كرد اما اگر اين تخلف صورت بگيرد به دليل سختي انجام آن، در ميزان بسيار اندك انجام مي‌شود و اين كار در كشتارگاه‌هاي بزرگ كه عمده تامين‌كنندگان گوشت مرغ هستند، ممكن نيست. تزريق آب زير پوست مرغ كشتار شده به ندرت اتفاق مي‌افتد و البته تا امروز بنده با اين موضوع برخورد نكرده‌ام. اين را هم شنيده‌ام كه در برخي زمان‌ها، برخي دلالان با سوءاستفاده از بازار داغ خريد مرغ گرم و بالا رفتن قيمت آن نسبت به مرغ يخ‌زده، اقدام به ريختن مرغ يخ‌زده در استخر آب گرم و عرضه آن در بازار كرده‌اند. اينها افراد سوء‌استفاده‌گري هستند كه در همه اصناف وجود دارند و اين تخلفاتي است كه نه مرغداران و نه كشتارگاه‌ها حاضر به انجامش نيستندو تعدادي دلال اين كار را انجام مي‌دهند.»
هفته گذشته و به دنبال نبش قبر از خبر بايگاني شده استفاده از ترياك و شيره در مرغداري‌ها با هدف پنهان كردن بيماري طيور آماده كشتار يا افزايش وزن به هنگام ذبح، نايب‌رييس كانون انجمن صنفي مرغداران گوشتي اولين واكنش را نسبت به طرح دوباره اين شائبه‌ها داشت و با رد هر احتمالي در اين باره به مهر گفت: «هيچ‌گونه شواهدي مبني بر استفاده از ترياك در واحدهاي توليدي وجود ندارد و بنده اين موضوع را تكذيب مي‌كنم. حتي هيچ‌گونه شواهدي درباره تاثير مثبت ترياك در درمان و از بين بردن بيماري‌هاي طيور نداريم. علاوه بر اين، قيمت ترياك از داروهاي طيور گران‌تر است. وقتي بيماري در طيور به اوج مي‌رسد و هيچ دارويي جوابگو نيست، مرغداران مجبور به استفاده از آنتي‌بيوتيك فوزباك هستند كه نوع خارجي اين دارو در هركيلوگرم ۲۳۰ هزار تومان قيمت دارد و به ازاي هر كيلوگرم وزن مرغ، ۱۶۵ گرم داروي فوزباك استفاده مي‌شود.»
غيرممكن نيست، اما بسيار معدود است
ناصر نبي‌پور؛ رييس هيات‌مديره اتحاديه مرغداران مرغ تخمگذار استان تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» اخبار مربوط به استفاده مرغداران از ترياك و شيره ترياك براي پنهان كردن بيماري طيور يا افزايش وزن مرغ به هنگام كشتار را يك «شوخي» تلقي مي‌كند و در توضيح بي‌اساس بودن تمام اخبار غير رسمي كه ظرف چند ماه گذشته در اين باره مطرح و منتشر شده، مي‌گويد: «وقتي مرغ بيمار مي‌شود، مرغدار چاره‌اي جز استفاده از آنتي‌بيوتيك يا مسكن ندارد. ترياك هم يك مسكن است. سال 1387 كه آنفلوآنزاي طيور به ايران آمد، تعدادي از مرغداران براي پايين آوردن درجه تب مرغ‌هاي‌شان، به آنها ترياك خوراندند، اما تنها مورد استفاده، همان وقت بود و به همان علت. البته اين روزها شنيده‌ام كه فرض افزايش وزن مرغ با خوراندن ترياك و شيره را هم مطرح كرده‌اند، اما كل محتويات روده و سنگدان مرغي كه روزانه 170 گرم دان مي‌خورد، بيشتر از 170 گرم اضافه نخواهد شد و بنابراين، فرضيه استفاده از ترياك يا شيره ترياك براي ايجاد يبوست و افزايش وزن مرغ هيچ منطقي ندارد. البته شايد تعداد معدودي از مرغداران، همچنان از ترياك به عنوان داروي مسكن براي مرغ‌هاي بيمارشان استفاده كنند ولي مقرون به‌صرفه نيست، چون همان سال 87 هم ترياك كيلويي 3 ميليون تومان بود در حالي كه حالا 5 ميليون تومان است و براي مرغدار كه اجازه ندارد مرغ كشتارش را گران‌تر از كيلويي 7 هزار تومان بفروشد، استفاده از ترياك آن هم به عنوان داروي مسكن، به هيچ‌وجه مقرون به‌صرفه نيست.»
پيام محبي؛ رييس سابق جامعه دامپزشكان هم در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به رفتار سياسي رييس دولت‌هاي نهم و دهم در قبال صنايع مادر و لطمه‌هاي سنگين به صنايع غذايي از بابت اقدامات فاقد چشم‌اندازي همچون صدور مجوز واردات بي‌رويه مرغ در سال‌هاي پاياني دهه 80، تاييد مي‌كند كه خبرسازي‌هاي گسترده درباره استفاده از ترياك و شيره در آب شرب مرغ‌هاي گوشتي را بايد گره زد به همان خبرسازي‌ها و شايعه‌پراكني‌هايي كه ظرف ماه‌هاي گذشته درباره ساير صنايع غذايي شكل گرفت و ضمن آنكه كاربرد ترياك يا شيره براي افزايش وزن مرغ آماده كشتار يا پنهان كردن بيماري طيور را يك روش منسوخ و مربوط به مرغداري‌هاي سنتي مي‌داند، اما اشاره مي‌كند: «ممكن است ترياك باعث يبوست شود چون الكالوييدهاي ديگري غير از مورفين هم دارد و هنوز هم بعضي خانواده‌ها براي درمان اسهال فرزندشان، از ترياك استفاده مي‌كنند. اما توجه داشته باشيم كه در اقتصاد صنعت مرغداري، مرغدار بايد يك محاسبه دقيق داشته باشد از اينكه به ازاي هزينه گراني كه براي خريد ترياك مي‌پردازد، به چه مقدار افزايش وزني در طيور مي‌رسد. واقعا چقدر ترياك بايد به مرغ بخوراند كه بتواند مدفوع را به جاي گوشت بفروشد؟ شايد اين اخباري كه امروز مطرح شده، مربوط به مرغداري‌هاي سنتي باشد، اما قطعا در مرغداري‌هاي صنعتي، اثري از ترياك و شيره پيدا نمي‌كنيد.»
به دنبال اين واكنش‌ها، چند روز قبل، يك پايگاه خبري، ضمن مرور سابقه تمام اخباري كه در اين مدت درباره استفاده از ترياك در خوراك طيور منتشر شده، اشاره‌اي داشت به اولين جرقه‌اي كه به نظر مي‌رسد منشا شكل‌گيري اخبار شبكه‌هاي اجتماعي هم باشد؛ خبري كه ارديبهشت سال 95 در يكي از پايگاه‌هاي خبري مرجع در حوزه دامپزشكي منتشر شد و درباره ترفند برخي صاحبان مرغداري‌ها براي حجيم‌تر شدن وزن مرغ‌هاي آماده كشتار نوشت: «شيوه مدرني در ايران براي مرغ‌هاي گوشتي پيدا شده كه بعضي همكاران در كشتارگاه‌هاي مرغ مشاهده كرده‌اند و آن استفاده از ترياك است. ۲۴ ساعت قبل از بارگيري ترياك مي‌دهند و بعد، غذا و ماسه كه خوب بخورد، اشتهاي مرغ بالا مي‌رود و دفعش به علت كاهش حركات سيستم گوارشي متوقف مي‌شود، طوري كه وزن هر مرغ به علت داشتن ۳۰۰ الي ۴۰۰ گرم مواد غذايي و ماسه در چينه‌دان افزايش پيدا مي‌كند و به علت اينكه ترياك حالت مخدر و ضد استرس هم دارد وسط راه هم تلفات ندارد.»
در ادامه اين گزارش، اشاره شده به خبر منتشره دهم فروردين امسال در بخش اخبار يك شركت توليد و تامين مكمل‌ها و افزودني‌هاي خوراكي دام، طيور و آبزيان و درباره تاثيرات خوراندن آب حاوي ترياك و شيره به مرغ آماده كشتار: «گاهي شنيده شده كه در برخي واحدهاي مرغداري از شيره ترياك براي بهبود علايم بيماري‌ها و رفع تلفات استفاده مي‌شود. در تركيب اين ماده مخدر درصد قابل توجهي مورفين وجود دارد. ترياك به دليل دارا بودن تركيبات مسكن و كاهش‌دهنده درد در پزشكي نيز مصرف فراواني دارد اما در مورد طيور، اين ماده فقط نقش مسكن موقتي را داشته و باعث افزايش مصرف آب، ايجاد يبوست و بروز آنتريت نكروتيك، كاهش حركات تنفسي و فعاليت مغزي پرنده خواهد شد و تاثير مستقيمي بر نابودي عامل بيماري ندارد و ممكن است باعث وخامت علايم و تلفات هم بشود.»
در ادامه گزارش، گردانندگان اين پايگاه خبري، تحليلي در مقايسه قيمت ترياك و آنتي‌بيوتيك فوزباك ارايه داده و نوشته‌اند: «فرض كنيم در يك مرغداري هزار جوجه به وزن هر كدام 2.5 كيلوگرم دچار بيماري شده‌اند. دوز درماني اين دارو ۱۶۰ ميلي‌گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن زنده به مدت ۳ الي ۵ روز است. دوز پيشگيري هم ۸۰ ميلي‌گرم به مدت ۵ الي ۱۰ روز است. مرغداري، براي هزينه درماني ناگزير از مصرف روزانه ۴۰۰ گرم فوزباك است كه با فرض قيمت ۲۳۰ هزار تومان چيزي در حدود ۹۲ هزار تومان محاسبه مي‌شود. قيمت يك كيلوگرم ترياك در حال حاضر ۴ تا ۵ ميليون تومان است. با اين حساب قيمت هر گرم ترياك بين ۴ تا ۵ هزار تومان از آب در مي‌آيد. پس با ۹۲ هزار تومان تقريبا ۲۰ گرم ترياك مي‌توان تهيه كرد. اگر اين رقم را به وزن مرغ‌ها تقسيم كنيم، با پول داروي فوزباك مي‌توان به اندازه ۸ ميلي‌گرم به ازاي هر يك كيلوگرم جوجه ترياك تهيه كرد. اگر مصرف ترياك در مرغداري‌ها صحت داشته باشد، هزينه تهيه ترياك با هزينه تهيه داروي فوزباك برابر خواهد شد.»
انتشار يك خبر در اثناي خودكفايي صنعت طيور
نگاهي به مجموع اين اخبار، بايد نگران‌مان كند؛ بايد نگران شويم كه آن دست‌هاي پشت پرده با برنامه‌هاي سازمان يافته و اهداف درازمدت، اين‌طور صنايع غذايي را هدف قرار داده‌اند. اينكه فعاليت صنعت طيور، سود و منفعت كدام گروه و جناح سياسي يا اقتصادي را مخدوش كرده يا كدام گروه و جناح سياسي يا اقتصادي، اين زمان را براي تسويه حساب‌هاي شخصي يا گروهي مناسب تشخيص داده، حتما از محرمانه‌هايي براي جامعه عمومي است؛ جامعه‌اي كه صرفا به نقل از اخبار رسمي مي‌خواند و مي‌داند كه «در صورت ثبات تصميمات در حوزه صادرات، ظرفيت صادرات سالانه ۲ ميليارد دلار مرغ از كشور داريم... حداقل ماهانه 30 هزار تن مرغ مازاد در كشور توليد مي‌شود... سالانه 3 ميليون تن گوشت مرغ در كشور توليد مي‌شود كه 2 ميليون و 300 هزار تن مصرف داخلي دارد و مابقي مازاد بر نياز است ... در صورت استفاده از تمام ظرفيت‌هاي ايجاد شده در صنعت مرغ گوشتي كشور، ميزان توليد مرغ به 4 ميليون تن مي‌رسد كه مازاد آن بيش از يك ميليون تن در سال است كه مي‌تواند ارزآوري بالايي به همراه داشته باشد... گردش مالي سالانه صنعت مرغ گوشتي كشور بيش از 125 هزار ميليارد تومان است... ايران در حال حاضر از واردات مرغ بي‌نياز و خودكفا شده و از نظر سرانه مصرف و توليد، رتبه هفتم دنيا را دارد...».