كرونا با بازارهاي صادراتي ايران چه مي‌كند؟
شوك كوتاه‌مدت يك شيوع
گروه اقتصادي
آمار صادرات كالاهاي غيرنفتي ايران در 11 ماهه ابتدايي امسال نشان مي‌دهد كه تجار ايراني توانسته‌اند نزديك به 40 ميليارد دلار صادرات داشته باشند. آماري كه در شرايط تحريم و در حالي به دست آمده كه دولت در نبود درآمدهاي نفتي، حساب خاصي روي ارز حاصل از اين صادرات باز كرده است. بر اساس همين آمارها چين و عراق دو شريك اصلي تجاري ايران هستند و اين دو كشور روي هم نزديك به 45 درصد از كل صادرات غيرنفتي ايران را به خود اختصاص مي‌دهند. ايران در حالي به هفته‌هاي پاياني سال جاري خود نزديك مي‌شود كه يكي از دو مقصد اصلي صادراتي‌اش از هفته‌ها قبل با كرونا دست و پنجه نرم كرده و ديگر مقصد صادراتي نيز بعد از اعلام ابتلاي يك ساكن نجف بعد از سفر از ايران فعلا عبور و مرور شهروندان ايراني را متوقف كرده است. موضوعي كه اين سوال را به وجود آورده كه آيا كرونا مي‌تواند در بلندمدت بر بازارهاي صادراتي ايران اثر مخرب بگذارد؟
مجيدرضا حريري، رييس اتاق بازرگاني ايران و چين در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد با توجه به اينكه بخش قابل توجهي از صادرات ايران به چين را مواد اوليه تشكيل مي‌دهد، شايد در كوتاه‌مدت شيوع كرونا شرايط را تحت تاثير قرار دهد اما در بلندمدت، بازار ايران تهديد نخواهد شد. او ادامه داد: با توجه به شيوع اين ويروس در روزهاي اخير قيمت مواد اوليه صادراتي به چين و تقاضا براي آن كاهش يافته است، اما با محدود شدن سرعت گسترش اين ويروس در چين احتمالا ظرف روزهاي آينده امكان افزايش تقاضا و بازگشت به روند عادي وجود خواهد داشت؛ از اين رو به شكل طولاني‌مدت بعيد است در بازار صادراتي ايران به چين تاثيري جدي به وجود آيد. در روزهايي كه چين با اين ويروس مواجه شده بود، ايران چه در سطح مقامات سياسي و اقتصادي و چه در سطح مردمي همراهي خود با دولت و مردم چين را نشان داد و قطعا چين نيز رفتار متقابلي به ما نشان خواهد داد.
محمد لاهوتي، رييس كنفدارسيون صادرات ايران نيز مي‌گويد: در رابطه با چين آنچه تاكنون رخ داده تصميمات داخلي اين كشور براي محدود كردن كرونا و كاهش شيوع آن بوده است. آخرين برآوردها نيز نشان مي‌دهد كه چين محدوديت خاصي براي واردات كالا به اين كشور در نظر نگرفته است. اتفاقي كه در حال حاضر رخ داده كاهش تقاضاي برخي كشورها براي واردات كالا از چين بوده، اما در مسير مخالف يعني واردات چين، چنين اتفاقي رخ نداده و از اين رو بازار صادراتي ايران در چين فعلا تهديد نشده است.
او درباره آخرين وضعيت تجارت با عراق نيز اظهار كرد: بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي دولت عراق رفت و آمد ايراني‌ها به اين كشور محدود شده اما اين موضوع شامل حال محموله‌هاي تجاري و اقتصادي نمي‌شود.
تجارت تحت تاثير كرونا
با وجود آنكه تنها چند روز از ورود رسمي ويروس كرونا به ايران مي‌گذرد اما با توجه به سرعت بسيار بالاي شيوع اين بيماري، بسياري از كشورهاي همسايه ترجيح داده‌اند محدوديت‌هايي را در مسير ارتباطات خود با ايران به وجود آورند. همان طور كه در ماه‌هاي گذشته چين نيز خود را براي اين واكنش‌ها آماده كرد و در هفته‌هاي اخير عملا تعداد زيادي از ايرلاين‌هاي بين‌المللي پروازهاي خود به چين را متوقف كرده‌اند، برخي كمپاني‌هاي بزرگ دفاتر خود در چين را بسته‌اند و عملا گردشگري چين به شكل دو طرفه مسدود شده است، ايران نيز بايد خود را در سطحي محدودتر اما با واكنش‌هايي مشابه آماده كند.
هزينه تحريم‌ها در اين زمينه براي ايران فرصت خواهد ساخت. با توجه به فشاري كه دولت ترامپ از سال گذشته براي محدود كردن اقتصاد ايران آغاز كرده، عملا ايران به جاي برنامه‌ريزي براي يك ارتباط جهاني، گزينه‌هاي تجارت خود به برخي كشورهاي همسايه يا منطقه را محدود كرده و بخش زيادي از نيازهاي وارداتي خود و بازارهاي صادراتي خود را از اين طريق برطرف مي‌كند. از اين رو شوك ورود كرونا به ايران در حوزه تجارت مي‌تواند در همين بازارها تاثير بگذارد و شرايط را مانند كشوري مانند چين به طور كامل تغيير ندهد. در روزهاي گذشته كشورهايي مانند عراق، كويت، امارات متحده عربي، تاجيكستان، تركيه و پاكستان آسمان خود را به روي هواپيماهاي ايراني بسته‌اند و در تجربه‌اي مشابه، تعدادي از مرزهاي زميني نيز مسدود شده است. با اين وجود با توجه به تاثيرگذاري بالاي كالاهاي ايراني در بازاري مانند عراق، دولت اين كشور اعلام كرده كه مرزهاي اقتصادي باز خواهد بود و با رعايت الزامات پزشكي كالاهاي ايراني به عراق خواهد رسيد.
دغدغه توسعه بازار
هرچند در شرايط فعلي، آنچه بيشترين اهميت را دارد، حفظ بازارهاي صادراتي ايران است اما يكي ديگر از مسائلي كه در تجارت دنيا به خصوص تجارت جهاني ايران در شرايط تحريم اهميت بالايي دارد، بحث توسعه بازارهاي صادراتي است. فرآيندي كه با سفر هيات‌هاي تجاري و مذاكرات جديد انجام مي‌شود اما فعلا شرايط نه براي تشكيل نمايشگاه‌ها مناسب و مساعد خواهد بود و نه هيات‌هاي تجاري توان سفر به كشورهاي خارجي را دارند.
مهدي عليپور، عضو سابق اتاق بازرگاني ايران در گفت‌وگو با «اعتماد» به بازگشت تعدادي از تاجران ايراني مستقر در كشورهاي منطقه اشاره كرده و مي‌گويد: با توجه به بحث خطر شيوع كرونا و احتمال انتقال آن به كشورهاي همسايه، بسياري از پروازهاي دو طرفه عملا متوقف شده و در حال حاضر تاجران ايراني كه در كشورهاي همسايه مستقر هستند، براي بازگشت به دنبال پيدا كردن پروازهاي يك‌طرفه‌اي هستند كه آنها را به ايران بازگرداند.
به گفته او، در روزهاي گذشته برخي كشورها در تحويل محموله‌هاي صادراتي ايران محدوديت‌هايي را لحاظ كرده‌اند اما در مجموع فعلا تصميم بلندمدتي در اين زمينه گرفته نشده است.
بر اساس برآوردهاي صورت گرفته در سازمان‌هاي جهاني، ويروس جديد كرونا با توجه به سرعت بسيار بالاي شيوعي كه دارد، مي‌تواند در مدتي كوتاه بسياري از كشورهاي جهان را آلوده كند. اين ويروس كه در روزهاي پاياني سال 2019 ميلادي در چين كشف شد، در هفته‌هاي اخير به ده‌ها كشور از جمله ايران انتقال يافته و در روزهاي گذشته حتي به مناطقي چون امريكاي جنوبي نيز رسيده است. هرچند جهاني شدن اين معضل، قطعا به ارايه راه‌هاي جهاني نيز منجر خواهد شد اما تجارت ايران در دو حوزه با آنچه در جهان رخ مي‌دهد متفاوت است. از سويي با توجه به تحريم‌هاي ترامپ و محدوديت در دريافت درآمدهاي نفتي، صادرات غيرنفتي براي اقتصاد ايران اهميت بسيار بالايي دارد و براي مديريت نيازها، ارز حاصل از اين صادرات بسيار مهم خواهد بود. از سوي ديگر با نزديك شدن به روزهاي پاياني سال، اقتصاد ايران نياز به جمع‌آوري منابع خود و آماده شدن براي تعطيلات دو هفته‌اي نوروز دارد و سرنوشت تجارت با كشورهايي مانند چين و عراق در جمع‌بندي سال جاري، اهميت فراواني خواهد داشت. البته استفاده از تجربه چين در اين زمينه به ايران كمك خواهد كرد زيرا شيوع كرونا در اين كشور همزمان با سال نوي چيني رخ داده بود. رييس اتاق ايران و چين مي‌گويد: با وجود آنكه شيوع اين ويروس همزمان با سال نو چيني بود و در اين دوران تعداد سفرها افزايش مي‌يافت، اما با دستورالعمل‌هاي اجرايي شده بسياري از مراكز عمومي از جمله سينماها، مراكز فرهنگي و ورزشگاه‌ها تعطيل شدند و رفت و آمد در شهرها و استان‌هايي كه ميزان شيوع در آنها بالاتر بود به شكل قابل توجهي مديريت شد. به محض اينكه دولت چين در جريان ميزان جديت اين ويروس قرار گرفت، به شكل همه‌جانبه و با تمام قوا مقابله با آن را در دستور كار قرار داد. اين تجربه مي‌تواند از سوي ايران نيز اجرايي شود يعني از يك طرف جدي گرفتن مقابله با شيوع كرونا و از سوي ديگر رسيدن به دستورالعمل‌هايي كه مي‌تواند اقتصاد ايران را از اين شوك كوتاه‌مدت عبور داده و به افق‌هاي پيش‌رو در سال آينده متصل كند.