واقعيت ماجراي معدوم‌سازي جوجه يك روزه چيست؟
جنجال جوجه‌كُشي در روزهاي بي‌پولي
گروه اقتصادي
زنجيره‌اي از عوامل مرتبط با اقتصاد بحراني كشاورزي و دام و طيور سبب شد تا يكي از دلخراش‌ترين تصاوير اين روزها شكل بگيرد و در فضاي مجازي دست به دست شود: جوجه‌كُشي عنواني است كه در رسانه‌ها به اين اتفاق داده‌اند. در فيلم‌هاي منتشر شده، حجم بالايي از جوجه‌هاي يك‌روزه توسط افرادي ناشناس در گودالي خالي شده سپس روي آنها با بولدوزر خاك ريخته مي‌شود. گفته مي‌شود كه اين اتفاق در تهران رخ نداده اما از دو، سه روز پيش در بيشتر نقاط كانوني توليد مرغ كشور شروع شده و تا آخر هفته نيز قرار است، ادامه پيدا كند. همزمان با اين اتفاق موجي از انتقادها به اين رفتار مرغداري‌ها در معدوم‌سازي جوجه‌هاي يك‌روزه در شبكه‌هاي مجازي شكل گرفته است. اما داستان چيست و چگونه مي‌توان از بروز چنين رخدادهايي جلوگيري كرد؟
مشكل اول: كاهش تقاضا
با تبديل بيماري كوويد-19 به يك اپيدمي و محدوديت‌هاي مرتبط با آن، ميزان تقاضا براي گوشت مرغ نيز به شدت كاهش پيدا كرد. آمار و ارقام مرغداران نشان مي‌دهد كه كوويد- ۱۹ در يكي، دو ماه گذشته كه محدوديت تردد، كاهش سفر و عدم برگزاري مراسم جشن و عزا را به دنبال داشته به كاهش ۲۰ درصدي مصرف گوشت مرغ انجاميده است. در زمان كاهش تقاضا، قيمت گوشت مرغ نيز به شدت كاهش يافته و به حدود 8 هزار تومان رسيده است. چيزي حدود نصف قيمتي كه در بهمن ماه سال گذشته در بازار به فروش مي‌رسيد. از طرف ديگر بازار با مازاد عرضه مواجه شد؛ مرغداران، مرغ گوشتي توليد شده را به قيمت 3هزار تومان زير قيمت تنظيم بازار مصوب وزارت جهادكشاورزي فروختند و منتظر واكنش بازار ماندند. از طرفي توليدكنندگان جوجه يك‌روزه نيز پس از بحران تقاضا و ارزاني گوشت مرغ با مازاد عرضه روبه‌رو شدند. مازاد عرضه براي كسي كه جوجه يك‌روزه توليد مي‌كند؛ يك زيان بزرگ است. يادمان باشد اينجا با مفاهيمي چون «توليد صنعتي» براي «امنيت غذايي» طرف هستيم. فعالان حوزه دام و طيور مي‌گويند، مازاد عرضه موجب شد تا جوجه يك‌روزه با قيمت ۲۵۰۰ تومان زير قيمت مصوب ستاد تنظيم بازار عرضه و باعث شد توليدكنندگان جوجه يك‌روزه نيز همانند مرغداران گوشتي، متحمل ضرر و زيان سنگيني شوند. بنا به آماري كه از ميزان ضرر و زيان مرغداران در دوره بحران بيماري كرونا ارايه شده، مرغداران در اين مدت هر ماهه هزار و 200 تا هزار و 300 ميليارد تومان به دليل اين شرايط ضرر كرده‌اند كه سهم ضرر توليدكنندگان جوجه يك‌روزه حدود 350 ميليارد و توليدكنندگان مرغ گوشتي 900 تا هزار ميليارد در ماه بوده است.
مشكل دوم: كمبود نهاده
«توليد صنعتي» محصولات غذايي نياز به زنجيره تامين كالاها و زيرساخت‌هايي دارد كه اگر يكي از آنها درست كار نكند، بقيه اجزا به صورت دومينووار تاثير مي‌پذيرند. فعالان صنعت دام و طيور از كمبود نهاده‌هايي مي‌گويند كه براي پرورش مرغ گوشتي مورد نياز است. به گفته آنها كمبود شديد ذرت و سويا به عنوان دو نهاده اصلي خوراك به دليل عدم تخصيص يا عدم انتقال ارز است كه اثرات ناشي از كاهش قيمت را تشديد كرده است. آنچه كه فعالان حوزه صنايع طيور از كاهش «نهاده‌ها» در بازار مي‌گويند به مجوز صادرات خوراك دام و طيور به شرط پرداخت عوارض صادراتي برمي‌گردد كه توسط گمرك ايران در تاريخ 12 اسفند ماه سال گذشته صادر شده است. به گفته آنها مجوز صادرات براي نهاده‌ها، كه به شدت مورد نياز بخش دام و طيور كشور است، موجب كمبود خوراك طيور شده و قيمت آن را بالاتر برده است. اين در حالي است كه در سال 98 بيش از 2 ميليارد دلار ارز دولتي براي تامين نهاده‌هاي طيور و به طور خاص ذرت اختصاص داده شده بود. اما حالا و با اين اقدام مرغداران، مشخص نيست كه اين ذرت در كجا و چطور توزيع شده است.
مشكل سوم: ناهماهنگي
در همين تاريخ دوازدهم اسفند ماه، جلسه ستاد تنظيم بازار برگزار و بر اساس آن مقرر شد تا شركت پشتيباني امور دام نسبت به خريد بخشي از مرغ زنده مازاد اقدام كند و ميزان جوجه يك‌روزه توليدي نيز از ۱۴۰ ميليون اواخر سال ۱۳۹۸ به تعداد ۱۱۵ ميليون قطعه در ماه فروردين كاهش يابد. انجمن صنفي جوجه يك‌روزه كشور به عنوان تشكل صنفي توليدكنندگان جوجه يك‌روزه به منظور دستيابي به ۱۱۵ ميليون قطعه جوجه بر اساس مصوبه هيات مديره خود تصميم گرفت با دو اقدام خريد و ذخيره‌سازي تخم‌مرغ نطفه‌دار همچنين حذف تخم‌مرغ‌هاي ست شده در ستر جوجه‌كشي‌ها نسبت به كاهش توليد جوجه يك‌روزه اقدام كند. البته از ۲۱ روز مدت جوجه‌كشي، تخم‌مرغ‌ها ۱۸ روز آن را در ستر قرار دارند و پس از آن به هچر منتقل و ۳ روز پاياني را در دستگاه‌هاي هچر قرار مي‌گيرند و جوجه‌ها در هچر از تخم خارج مي‌شوند. اين در حالي است كه اگر جوجه يك‌روزه بيش از 12 ساعت در محيط نامناسب براي زندگي قرار بگيرد؛ كيفيت خود را از دست مي‌دهد. دبير انجمن توليدكنندگان جوجه يك‌روزه مي‌گويد:«مقرر شد تا تخم‌مرغ‌ها با توجه به حساسيت‌هاي موجود قبل از تبديل شدن به جوجه از ستر جمع‌آوري شود. در حقيقت تصميم هيات مديره انجمن نيز بر اين اساس بود كه تخم‌مرغ‌ها قبل از هچ شدن و توليد جوجه جمع‌آوري و حذف شوند.» اين موضوعي است كه وزارت جهادكشاورزي نيز تاييد مي‌كند. مرتضي رضايي، معاون وزير جهادكشاورزي در اين باره مي‌گويد:«به دليل افت قيمت جوجه، جوجه‌هايي كه در جوجه‌كشي عمر آنها از 24 ساعت گذشته باشد، مرغدار مجبور است معدوم كند چون باعث انتشار آلودگي در محيط مرغداري مي‌شود اين روال طبيعي در صنعت مرغداري در تمام دنياست. قرار نبود جوجه‌هاي يك‌روزه معدوم شوند، قرار بود، توليد تخم‌مرغ نطفه‌دار محدود شود.»
چيز جديدي نيست
«توليد صنعتي» فيلم‌هايي از اين خشن‌تر نيز دارد. پروتكل‌هاي مرتبط با معدوم‌سازي جوجه‌هاي يك‌روزه در مرغداري‌ها به گونه‌اي عمل مي‌كنند كه هر آنچه از جوجه‌هاي يك‌روزه كه فروش نرود، مجبور به معدوم‌سازي آن هستند. در واقع اگر مرغداران جوجه يك‌روزه توليد كنند و مشتري نداشته باشند، مجبور به معدوم‌سازي آنها هستيم چراكه معدوم‌سازي روش متداولي در تمام مرغداري‌هاست. چنانكه مطابق آمار موجود ماهيانه 3 ميليون قطعه جوجه خروس در كشور معدوم مي‌شود و البته ويديويي هم بيرون نمي‌آيد. در شبكه‌هاي اجتماعي از صادرات و عرضه اين جوجه‌ها به بازار به جاي فرآيند معدوم‌سازي صحبت شده است. اين در حالي است كه نمي‌توان به صورت موقت و يك روزه صادرات داشت زيرا مشتري‌هاي بازار‌هاي بين‌المللي از دست مي‌رود؛ دولت يك روز صادرات را ممنوع، يك روز هم تصميم مي‌گيرند براي صادرات اين محصول عوارض بگذارند و يك روز نيز مسائل سياسي اجازه صادرات نمي‌دهد به همين منظور براي صادرات اين محصول نمي‌توان برنامه‌ريزي داشت.
چرا بزرگ شد؟
بحران كرونا بسياري از كسب وكارها را به ركود كشانده و زيان بالايي نيز به بخش‌هاي مختلف اقتصادي زده است. اما به نظر مي‌رسد، انتشار تصاويري از معدوم‌سازي جوجه‌هاي يك‌روزه و پروسه‌اي كه جزو يكي از معمولي‌ترين روش‌هاي «توليد صنعتي» مرغ است با اهدافي صورت گرفته كه البته معاون وزير جهادكشاورزي نيز درخواست پيگيري آن را داشته است. گفته مي‌شود كه برخي مرغداران براي دريافت پول جوجه‌هاي يك‌روزه از بيمه‌ها دست به اين كار مي‌زنند. طرفداران اين نظريه مي‌گويند، توليدكنندگان جوجه يك‌روزه براي ثبات قيمتي آن، توليدات خود را بيمه مي‌كنند؛ اما حاضر به فروش آن با قيمت پايين‌تر از سطح بازار نيستند. از سوي ديگر برخي از كارشناسان نيز انتشار اين تصاوير را در راستاي فشار به دولت براي حمايت مالي از مرغداري‌ها مي‌دانند. هر چه كه هست؛ حالا بخشي از روند توليد صنعتي مرغ نيز براي مردم عادي افشا شده و بايد منتظر واكنش‌هاي بعدي بازار نسبت به آن بود. بازاري كه همين الان هم با كاهش شديد تقاضا مواجه است و قيمت‌ها براي عرضه‌كنندگان چنگي به دل نمي‌زند.