آزمون سخت بازار نفت

سال 2020 ميلادي براي بازار جهاني نفت آزمون سختي را رقم زده است يا حداقل مي‌توان براي توصيف نيمه اول اين سال چنين تعبيري را به كار برد. روز دوشنبه برابر با 20 آوريل خبر رسيد كه قيمت نفت خام شاخص امريكا، WTI به صفر رسيده است. گمانه‌زني‌ها در مورد بازار جهاني و صنعت نفت امريكا از ابتداي سال مورد بحث و گفت‌وگو بود، ولي رايگان شدن آن در تصور نمي‌گنجيد. البته در مورد نفت براي تحويل لحظه‌اي صحبت مي‌كنيم.  در حال حاضر نفت خام تحويل سه ماهه آخر سال، ۳۶ دلار در بشكه معامله مي‌شود كه البته همين رقم هم براي WTI مدت‌دار پايين است. نبرد جنگ قيمت و سهميه از ۶ دسامبر ۲۰۱۹ آغاز شد. اوپك و روسيه هر دو آماج حملات دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده قرار گرفتند. قيمت‌ها سير صعودي يافته و روسيه و عربستان بر سر سهم بازار يا جنگ قيمت مذاكرات فشرده‌اي داشتند كه گاها دامنه آن به جنگ يمن و سوريه هم كشيده مي‌شد. اوپك و غير اوپك كه حالا ديگر رسما اوپك‌پلاس خوانده مي‌شدند، صحبت «جنگ قيمت» را به «صلح قيمت» كشاندند و عزم خود در تحقق آن را هم با تعيين و تصويب كاهش 1.7 ميليون بشكه در روز نشان دادند. امريكا در اين ميان نگران شتاب گرفتن قيمت در سطوح بالاي ۷۰ دلار در بشكه بود كه بر روي افزايش قيمت در اين كشور تاثير مي‌گذاشت. دونالد ترامپ تا آنجا پيش رفت كه از عربستان سعودي خواست تا اوپك را ترك و سازمان آن را منحل كند. ترامپ يكي از معدود روساي جمهور حزب جمهوري‌خواه است كه نه جنوبي است و نه با مسائل نفتي درگير (به اصطلاح مي‌گويند او نفتي نيست) اما مي‌داند كه تگزاس چقدر براي موفقيت هر كانديداي حزب جمهوري‌خواه اهميت دارد. نفت شيل، تگزاس غربي را متحول و شكوه دوران طلايي دهه‌هاي ۱۹۵۰ را بازنويسي كرد. يك ميليون شغل جديد و خيل مهاجران به تگزاس، جمهوري‌خواهان را سر‌مست كرد. اما، بازارنفت هم بحث خود را دارد و در اين بازار، بي‌‌پروايي جايز نيست.  در همين تگزاس در دهه‌هاي ۱۹۱۰ الي ۱۹۲۵، نفتگران سهميه تخصيصي بر اساس سهميه‌بندي‌هاي كميسيون راه‌آهن تگزاس (كه ناظر بر رعايت سهميه‌ها بود) داشتند و اگر كسي از سهميه خود تخلف مي‌كرد، مجوز تيراندازي داشتند . در نتيجه آن وضعيت كاوشگران نفتي متعددي جان خود را از دست دادند.در سال‌هاي بعد قوانين ضد تراست يا ضد كارتل، توليد نفت را قانونمند كرد. البته ظهور و حضور شركت‌هاي بزرگ نفتي به جاي توليد‌كنندگان خرده‌پا هم به روند و ساختاري كردن قوانين ضدكارتل سرعت و شدت بخشيد. حالا، امريكا و شخص ترامپ، پا را از گليم و حريم نفتي خود فراتر گذاشتند. روسيه و عربستان در پنجره توليد‌كنندگان بزرگ و غول‌هاي نفتي در پشت پرده، براي در برگرفتن توليد‌كنندگان كوچك و متوسط شيل مشغول كارند. اين آن چيزي است كه دونالد ترامپ در ايالت‌هاي وايومينگ و نيويورك ياد نمي‌گرفت. اينها درس‌هاي تگزاس است. قصد نداريم با بيان اين سابقه تاريخي از ساختارهاي بازار دور شويم. كوويد-۱۹ اقتصاد جهان و به ويژه بازار جهاني نفت را سخت تحت تاثير قرار داده است. از ۱۰۰ ميليون تقاضاي جهان در ۲۰۲۰، رقمي مابين 30-25 ميليون بشكه از دست رفته است. در عين حال توليد‌كنندگان نفت، صحبت از كاهش ميزاني از توليد و عرضه مي‌كنند كه اساسا در قد و قواره حجم بزرگي كه از تقاضا كم شده است نيست. در همين حال پس از شكست اجلاس ۶ دسامبر وين و در آستانه اجلاس مجازي طولاني و دشوار ۹ آوريل ۲۰۲۰، توليد‌كنندگان اوپك و غير اوپك با تمام توان بر ميزان توليد خود افزودند تا در اجلاس ۹ آوريل، مبناي بالاتري براي تثبيت سهميه خود داشته باشند. از همين روي توليد فيزيكي نفت خام باسرعت و شدت زيادي بالا رفت. تانك‌هاي ذخيره‌سازي پر شدند.  در واقع آنچه كه در امريكا قيمت فيزيكي نفت را به صفر رسانيده، اين است كه هزينه ذخيره‌سازي بالاتر از قيمت نفت شده است. ترامپ هم شخصا به تگزاس رفت و از توليد‌كنندگان خواست تا نفت توليد نكنند و آن را در چاه به عنوان ذخيره‌سازي نگاه دارند، اما در واقع يا دير شده بود يا اينكه توليد‌كنندگان به حرف‌هاي او اعتماد نمي‌كردند. اوپك پلاس در اواخر ژوئن ۲۰۲۰ اجلاس ديگري را طراحي كرده كه اين اجلاس مهمي خواهد بود. احتمال دارد كه زمان برگزاري اين اجلاس قدري جلو بيفتد. در ماه‌هاي مه و ژوئن نمي‌توان انتظار معجزه‌اي داشت، اما از ژوييه، شرايط به تدريج تغيير خواهد كرد.از يكسو افق اقتصاد جهان در سايه تبعات ويروس كرونا و پس‌لرزه‌هاي آن تا حد زيادي روشن‌تر خواهد شد و ميزان دقيق‌تري از رشد توليد ناخالص جهاني و ارتباط آن با بازار جهاني نفت خواهيم داشت. از سوي ديگر نفت ارزان، تقاضا و معاملات را افزايش خواهد داد و انرژي‌هاي نو تا حدي از نفس مي‌افتند. ذغال‌سنگ هم بيش از گذشته به حاشيه رانده مي‌شود. البته اين طور به نظر مي‌رسد كه در ۲۰۲۰، جامعه بشري مي‌تواند منتظر هر وضعيتي باشد.