سد بزرگ رنسانس در اتيوپي

در تاريخ 26 ژوئن پيش از نشست شوراي امنيت در مورد سد رنسانس، مصر و سودان هشدار دادند كه پر كردن سد رنسانس در اتيوپي بدون امضاي توافقنامه سه‌گانه بين 3 كشور انجام نمي‌پذيرد. روز بعد يك بيانيه مطبوعاتي در آديس‌آبابا همگان را با اين خبر كه پر كردن سد دو هفته ديگر آغاز مي‌شود، شگفت‌زده كرد. به همان مدت نيز براي نهايي كردن توافقنامه به كميته خبرگان فرصت داده شد.  مذاكرات 15 جولاي تحت حمايت اتحاديه آفريقا بدون نتيجه به پايان رسيد. سلشي بكل، وزير آبياري و آب و برق اتيوپي به رسانه‌هاي ملي اعلام كرد كه به دنبال احداث سد، پر كردن آن نيز طبق برنامه تعيين شده، انجام مي‌شود و اين دو كار با هم صورت مي‌پذيرد. سطح آب از 525 به 560 متر افزايش يافته است. 

اين رويداد توسط تصاوير ماهواره‌اي نيز تاييد شد و هشتگ «سد را پر كنيد» در رسانه‌هاي اجتماعي اتيوپي فراگير شد.
با اين حال، اظهارات وزير آبياري و آب و برق اتيوپي براي پاسخگويي به مسووليت آبگيري سد مبهم بود. زيرا فصل بارندگي در اتيوپي در حال شروع است و مشخص نيست آيا سد به دست انسان‌ها پر مي‌شود يا طبيعت؟ چند ساعت پس از اظهارات وزير اتيوپيايي، خارطوم هشدار داد كه نيل آبي روزانه 90 ميليون مترمكعب آب از دست مي‌دهد كه معادل حجم 36000 استخر شناي المپيك است! تنها توضيح ممكن اين است كه اتيوپي به ‌طور يكجانبه تصميم به جلوگيري از جريان رود و آبگيري سد گرفته باشد.  اما آديس‌آبابا بارندگي را دليل پر شدن سد مي‌داند. با وجود توضيحات سلشي بكل در مورد بارندگي زياد و افزايش ورودي آب بيش از ظرفيت جريان و نيز اذعان رسانه‌هاي اتيوپي مبني بر گزارش سخنان اوليه وزير همراه با سوء‌تعبير اين اطلاعات توسط وزير امور خارجه سودان در روز بعد تاييد شد. اين ترفندها كسي را فريب نمي‌دهد به ويژه مصر كه چندين سال است از اين لحظه واهمه داشته است.  بايد اذعان كرد كه كارشناسان هنوز كمبود آب را بعيد مي‌دانند. پر كردن كل مخزن سد 7 سال به طول مي‌انجامد و حتي اگر اتيوپي از ماه جولاي مطابق با برنامه‌ريزي اين كار را شروع كند كمتر از يك دهم سد با آب‌هاي نيل آبي پر مي‌شود. فعلا به نظر نمي‌رسد، امنيت آبي مصر كه از ذخاير مهم سد اسوان نيز بهره مي‌برد با تهديد جدي مواجه باشد.  اما شتاب آديس‌آبابا همچنان باعث نگراني شديد قاهره و به ميزان كمتر خارطوم است. در واقع 9 سال است كه مذاكرات پيرامون سد بزرگ رنسانس اتيوپي به نتيجه نرسيده و هيچ توافقي حاصل نشده است در حالي كه مسلما احداث آن مهم‌ترين پروژه زيرساختي در اتيوپي و آرمان غيرقابل توصيف غرور ملي اين كشور است.  طبيعتا تكميل قريب‌الوقوع سد سبب تسريع و افزايش تنش‌هاي ديپلماتيك بين 3 كشور مي‌شود. زيرا به نظر نمي‌رسد اتيوپي مايل باشد، پروژه خود را در نبود يك توافق جامع به حالت تعليق درآورد. نظرات مسوولان اين كشور نيز متفاوت و گوياي ابهام است. در حالي كه وزير آبياري طبيعت را مسوول آبگيري اخير سد مي‌داند، هنوك تفرا سفير اتيوپي در فرانسه در گفت‌وگو با راديو بين‌المللي فرانسه در تاريخ 17 جولاي خيلي واضح اعلام كرد:«آنچه مي‌توانم بگويم اين است كه كار مطابق برنامه تعيين شده، پيش مي‌رود و ما بسيار خوشحال هستيم. همان طور كه وزير امور خارجه ما بارها گفته است ما براي احداث سد خودمان كه با پول خودمان و با استفاده از منابع سرزمين خودمان ساخته مي‌شود، نيازي به مشاوره با كسي نداريم». واقعيت اين است كه احداث سد رنسانس بيش از هر زمان ديگري به يك مساله حياتي براي انسجام اتيوپي تبديل شده است. علاوه بر اپيدمي كوويد- 19 كه به ‌شدت بر اقتصاد اين كشور به ويژه صنعت حمل و نقل هوايي غيرنظامي آن تاثير گذاشته است(فرودگاه بين‌المللي آديس‌آبابا يكي از معروف‌ترين و مهم‌ترين قطب‌هاي قاره آفريقا و شركت هواپيمايي اتيوپي نگين اقتصاد اين كشور است) تنش‌هاي سياسي جدي بين كشورهاي اتحاديه آفريقا نيز بر اتيوپي تاثيرگذار است به ويژه از زمان قتل «هاشالو هونديسا» خواننده و فعال سياسي مشهور اتيوپيايي در اواخر ماه ژوئن كه اعتراضات و درگيري‌هاي قومي زيادي به دنبال داشت. از اين رو براي آبي احمد، نخست‌وزير اتيوپي سرعت بخشيدن به احداث سد و در بدترين حالت، ادامه پروژه طبق برنامه و بدون انتظار براي نتيجه مذاكرات، نهايي كردن سازش و تحت فشار قرار دادن مصر كه از «تهديد وجودي كشور خود» واهمه دارد، ضروري است. به ‌طور كلي سد رنسانس بخشي از يك برنامه توسعه حياتي براي اقتصاد اتيوپي است. علاوه بر فراهم آوردن دسترسي به آب و برق براي حدود 65 ميليون اتيوپيايي از اهداف ديگر آن، صنعتي‌سازي چندين منطقه محروم روستايي و ايجاد شغل است. در راستاي مشاركت‌هاي اقتصادي بين اتيوپي و چين، پكن قصد انتقال خطوط توليد صنايع نساجي در مقياس گسترده به اتيوپي را دارد چراكه نيروي كار در آنجا بسيار ارزان‌تر از آسيا خواهد بود. نتيجه نهايي اين رويارويي نه تنها به وضعيت داخلي اتيوپي و ثبات دولت احمد آبي بلكه به واكنش مصر و سودان بستگي دارد. با آگاهي از اين موضوع، نخست‌وزير اتيوپي روز 18 ژوييه براي ملاقات با ايساياس آفوركي، رييس‌جمهور اريتره كه از هم‌پيمانان مصر محسوب مي‌شود با اميد ميانجي‌گري اين كشور بين 3 كشور حوزه نيل به اريتره سفر كرد. و اما اتحاديه آفريقا بايد تلاش كند تا با مذاكره به توافق جامعي براي موضوع بحث‌برانگيز سد رنسانس دست يابد.  اما آيا «جنگ آب» قابل اجتناب است؟ كارشناسان بين‌المللي در حاشيه جلسه شوراي امنيت در پايان ماه ژوئن آن را بعيد دانستند زيرا به نظر نمي‌رسد هيچ يك از طرفين تهديدهاي همسايه خود را جدي بگيرند. با اين حال در اين مرحله كه مصر باور نداشت اتيوپي قادر به آبگيري سد باشد اكنون خود را با يك كار انجام شده، روبه‌رو مي‌بيند. بي‌ترديد اتيوپي بايد نسبت به پاسخ مصر محتاط‌تر باشد. ويليام ديويسن، محقق گروه بين‌المللي بحران در پايان ماه ژوئن چنين تخمين زد كه كوچك‌ترين اشتباه محاسباتي باعث ايجاد موقعيت خطرناكي خواهد شد. در صورتي كه اين اشتباه محاسباتي همين وقايع كنوني باشد، چه؟ زيرا در واقع در باطن اين نبرد ديپلماتيك 9 ساله رقابتي بسيار قديمي‌تر بين مصر و اتيوپي كه ريشه در تاريخ روابط دو كشور از زمان‌هاي قديم دارد و آن موضوع غرورآميز كنترل رود نيل است. متاسفانه دو كشور در مواجهه با ناكامي‌هاي مكرر ديپلماسي و عدم اعتماد به نفس كامل به جاي انتخاب راه‌حل‌هاي پيش رو بدترين حالت را انتخاب مي‌كنند.