نسيم شمال؛ ساده و بي‌پيرايه، لبريز از صميميت

9ماه پيش از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلي شاه قاجار در 19 شهريور 1286 هفته‌نامه ادبي و فكاهي «نسيم شمال» در شهر رشت به قيمت سه شاهي انتشار يافت كه مدير آن سيداشرف‏‌الدين حسيني‌قزويني معروف به گيلاني بود. او مندرجات نسيم شمال كه غالبا اشعار فكاهي و انتقادي بود، خود مي‌‏نگاشت و اشعار ديگران را در آن چاپ نمي‌كرد. اين روزنامه به قدري در ميان توده مردم محبوبيت داشت كه مدير آن را نسيم شمال مي‏‌ناميدند و هرگاه كه منتشر مي‌شد، ولوله‌اي در شهر به وجود مي‌‏آورد و افراد باسواد دنبال آن بودند كه يك شماره از روزنامه را به دست آورند و براي ديگران  مطالعه كنند. 
آنچه در ايران آن روز مي‏‌گذشت در شعر و روزنامه او منعكس مي‌شد و از جور و تبعيض و بي‌عدالتي شكوه مي‌كرد. پس از مدتي به مشهورترين و محبوب‌ترين شاعر و سراينده اشعار طنزآميز و انتقادي دوران مشروطه تبديل شد و روزنامه‌اش به شهرت فراواني رسيد كه همه دليل آن را ناشي از اخلاق و عقيده او در دفاع از وطن و حمايت از طبقات زحمتكش مردم مي‌دانند. درونمايه اجتماعي و انتقادي اشعار منتشر در نسيم شمال، شعر او را دلنشين كرد. نخست طرح مسائل جدي به صورت فكاهي همراه با طنز و كنايه به نوعي كه هر كس از توده مردم درد خود را در سروده‌هاي او مي‌ديد. اقبال عمومي به اشعار او به اين دليل بود كه زبان نوشتاري در آن ساده بود، از تكلف‌هاي مرسوم ادبي در آن اجتناب شد و براي مردم كوچه و بازار قابل فهم بود. دفاع از استقلال ايران و دشمني با تجاوزكاران بيگانه بزرگ‌ترين هدف هنري او بود. نسيم شمال به عنوان يكي از محبوب‏ترين و مشهورترين نشريات عصر مشروطه ابتدا بيش از 4 سال در رشت منتشر شد و پس از 3 سال وقفه بار ديگر از دي 1293 در تهران انتشار يافت. او يك نفره روزنامه را اداره مي‌كرد؛ هم نويسنده بود، هم مدير و ناشر.  محبوبيت «نسيم شمال» به حدي بود كه ابراهيم فخرايي مي‌نويسد:«از روزنامه‌هاي پرتيراژ بود. به مجرد خروج از مطبعه دست به دست و در اندك زماني ناياب مي‌شد.» يحيي  ريحان مدير روزنامه «گل زرد» نوشته است: «تك‌فروشي جريده نسيم شمال در تهران از 3 هزار متجاوز مي‌نمود. در صورتي كه تك ‌فروشي ساير روزنامه‌جات از 200 و 300 تجاوز نمي‌كرد.» ابوالقاسم حالت از مشهورترين طنزسرايان ايران هم به آمار چهار هزار نسخه‌اي فروش نسيم شمال اشاره  مي‌كند. 
اين در حالي است كه بيشترين تيراژ روزنامه‌هاي «ايران» و «اطلاعات» در آن  روزها 1500 نسخه بود. مدير روزنامه نسيم شمال نزديك به 20 هزار بيت شعر طنز و اشعاري تربيتي، اجتماعي و انتقادي خلق كرد و بسياري از اين آثار علاوه بر انتشار در روزنامه در دو كتاب «باغ بهشت»  همچنين «نسيم شمال»  انتشار يافت.
 اين  روزنامه كه نزديك به 20 سال منتشر مي‌شد، پس از مرگ سيداشرف الدين نيز مدتي انتشار يافت. با مرگ نسيم شمال، محسن حريرچيان‌ساعي دستيار او كه در آخرين روزهاي حياتش در انتشار روزنامه كمك مي‌كرد، انتشار مجدد آن را برعهده گرفت؛ اما نسيم شمال از روزهاي اوج خود فاصله گرفت. در سال 1306 شايع شد كه او به بيماري جنون مبتلا شده است. به اين بهانه او را به تيمارستان بردند و چند سالي در حال بيماري و تنگدستي زنده بود تا اينكه در 29 اسفند 1313 در 64 سالگي درگذشت. حسين نعيمي‌ذاكر كه خود از فكاهي‌نويسان مشهور زمانه مشروطه و سردبير روزنامه «شهر فرنگ» بود، مي‌گويد:«روزنامه او هر روز ولوله‌اي در شهر به راه مي‌انداخت. سيدي بود يك لاقبا.  نه بيم داشت و نه احتياج. دولت‌ها از دست او به ستوه آمده بودند. سرانجام او را به عنوان ديوانه به دارالمجانين فرستادند و به زنجير بستند. بيچاره هر قدر نامه نوشت و لابه كرد، گوش شنوا نيافت و سرانجام معلوم نشد چرا  او را سر به نيست كردند.»
نفيسي درباره سيد اشرف‌الدين گيلاني گفته است: «او از ميان مردم بيرون آمد، با مردم زيست و در ميان مردم فرو رفت. او نه وزير شد، نه وكيل شد، نه رييس اداره شد، نه پولي به هم زد، نه خانه ساخت، نه ملك خريد، نه مال كسي را با خود برد و نه خون كسي را به گردن گرفت. من خود شاهد بودم كه در مرگ او ختم هم نگذاشتند. ساده‌تر و بي‌ادعاتر و كم‌آزارتر و صاحبدل‌تر و پاكدامن‌تر از او، من كسي نديده‌ام.»