آيا دولت آينده صندلي خالي امريكا در جنوب شرق آسيا را پر مي‌كند؟
پكن، چشم به راه بايدن
شهاب شهسواري
يكي از نخستين اقدامات دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در بدو ورود به كاخ سفيد، خارج كردن امريكا از مذاكرات پيمان تجارت آزاد شراكت دو سوي اقيانوس آرام (TPP) بود؛ توافقي كه در صورت به ثمر رسيدن مي‌توانست وسيع‌ترين و بزرگ‌ترين توافق تجارت آزاد تاريخ باشد و نفوذ ايالات متحده امريكا در شرق و جنوب شرقي آسيا و اقيانوسيه را به شكل چشمگيري افزايش دهد. حالا چهار سال بعد از اين تصميم، دو ماه مانده به خروج ترامپ از كاخ سفيد، چين، رقيب اصلي واشنگتن در حوزه اقيانوس آرام، توافق تجارت آزاد ۱۵ جانبه‌اي را امضا كرد كه از سوي ناظران همان توافق TPP منهاي امريكا است. توافق جديد با نام R.C.E.P يا توافق جامع شراكت اقتصادي منطقه‌اي امضا شده است، ۱۵ كشور شرق و جنوب شرقي آسيا و اقيانوسيه را در بر مي‌گيرد. جمعيتي معادل ۲.۲ ميليارد نفر مشمول اين توافق تجارت آزاد منطقه‌اي مي‌شوند كه آن را به بزرگ‌ترين توافق تجارت آزاد جهان تبديل مي‌كند.
اما چيني‌ها كه از سياست‌ها انزواطلبانه و كرسي خالي امريكا در اقيانوس آرام و شرق آسيا براي گسترش نفوذ خود استفاده كرده‌اند، حالا منتظر يك سياستمدار كهنه‌كار در كاخ سفيد هستند كه نه تنها ممكن است برخي از سياست‌هاي ضدچيني كنوني دولت امريكا را پيگيري كند، بلكه در برخي از رويكردها نسبت به چين از جمله مسائلي مانند ادعاهاي سرزميني، مسائل حقوق بشري و جدايي‌طلبي در تايوان و تبت، سياست تهاجمي‌تر در مقابل پكن اتخاذ كند.
تحريم‌هاي تازه
ترامپ، چند هفته مانده به آنكه بارش را براي عزيمت از كاخ سفيد ببندد، يك به يك ميراث‌هاي بدون بازگشتي در سياست خارجي براي بايدن به جا مي‌گذارد. به گفته يكي از مقامات ارشد دولت امريكا دونالد ترامپ به دنبال اعمال تحريم‌هايي جديد و سخت عليه چين در روزهاي آتي است تا بدين ترتيب پيش از پايان دوره رياست‌جمهوري خود كار جو بايدن، رقيب دموكرات خود براي بهبود روابط با پكن را سخت‌تر كند. اقدامات مد نظر ترامپ شامل حفاظت از فناوري امريكايي در برابر ارتش چين، مقابله با ماهيگيري غيرقانوني و تحريم برخي مقامات و موسسات حزب كمونيست است. به گزارش اكسيوس، ترامپ ممكن است محدوديت‌هاي تجاري عليه شركت‌هاي چيني و نهادهاي دولتي به بهانه نقض حقوق بشر و تهديد عليه امنيت ملي امريكا را اعمال كند و اين درحالي است كه تيم انتقالي بايدن هنوز حاضر به اظهارنظر درباره اين گزارش نشده است. ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت خارجه چين در كنفرانس خبري ديروز خود تاكيد كرد كه «همكاري تنها راه پيش روي (امريكا و چين) است. ژائو گفت: اين راهبرد منافع كليدي مردم دو كشور را تامين كرده و تضمين‌كننده توسعه پايدار و سالم روابط امريكا و چين است. همچنين جامعه جهاني نيز انتظار همين مساله را دارد. چين همچنان معتقد است كه دو طرف از همكاري منتفع خواهند شد اما از طريق تقابل متضرر مي‌شوند.
تجارت آزاد اقيانوس آرام منهاي امريكا
دولت بعدي امريكا از روزهاي نخستين كارش بايد با جهاني تازه روبرو باشد كه برخلاف گذشته امريكا يكي از بازيگران فعال آن نيست. چهار سال گفت‌وگو براي پيمان شراكت دو سوي اقيانوس آرام، با يك چرخش قلم ترامپ دود شد و به هوا رفت اما اين چيني‌ها بودند كه با پيگيري همان مذاكرات توانستند ۱۴ كشور ديگر منطقه را راضي كنند تا توافقي مشابه، اين بار بدون حضور امريكا امضا كنند؛ توافقي كه مي‌تواند نقش و نفوذ چين را در كرانه‌هاي غربي اقيانوس آرام به شكل چشمگيري افزايش دهد.
روزنامه انگليسي‌زبان گلوبال تايمز پكن، با اشاره به امضاي اين توافق تجارت آزاد مي‌نويسد كه امضاي اين توافق نشان مي‌دهد كه برخلاف ادعاهاي دولت امريكا، چين يك «امپرياليست توسعه‌طلب» نيست. اين روزنامه كه معمولا مواضع حزب كمونيست چين را براي جهان خارج منعكس مي‌كند، نوشته است: «اين توافق نشان داد كه چين آماده است با همسايگانش به شكل موثر و براساس منافع متقابل وارد تعامل شود. اين بنيان توسعه چين است. پكن از ابتدا دنبال راهكارهاي برد- برد و همه‌برنده بود و به شكل تصاعدي منافع مشترك بيشتري را در سراسر جهان با شركايش به دست آورده است.»
شبكه دولتي سي‌جي‌تي‌ان چين هم با اشاره به تلاش امريكا براي انزواي پكن و شراكت‌زدايي ميان كشورهاي جهان با چين بر امضاي اين توافق در كنار توافق‌هاي تجارت آزاد ديگر چين از جمله با كامبوج، با اتحاديه اقتصادي اوراسيا و توسعه روابط با نيوزيلند و سنگاپور اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «اين توافق‌ها روياي امريكا براي شراكت‌زدايي كشورهاي جهان با چين را به هم زد.»
دولت ترامپ در واپسين روزهاي زمامداري‌اش هم سياست صندلي‌هاي خالي را در روابط با شرق آسيا ادامه مي‌دهد. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا براي سومين سال متوالي از شركت در نشست سران انجمن ملل آسياي جنوب شرقي (آسه‌آن) سر باز زده است و مشاور امنيت ملي‌اش را به جاي خود در اين اجلاس مجازي مشاركت مي‌دهد.
آيا بايدن براي چين از ترامپ بهتر است؟
دولت چين به‌رغم دستاوردي كه با امضاي توافق تجارت آزاد R.C.E.P به دست آورد، همچنان نگران آينده روابطش با ايالات متحده امريكاست. روزنامه انگليسي‌زبان دولتي چين، در يادداشتي با اشاره به تغيير دولت در امريكا مي‌نويسد: «چين نبايد در اين توهم فرو رود كه انتخاب بايدن باعث بهبود روابط چين و امريكا يا بازگشت اقدامات خصمانه اخير مي‌شود، همزمان دولت نبايد اجازه دهد كه اعتقادش به تقويت روابط دوجانبه كاهش پيدا كند. رقابت امريكا با چين و جبهه‌گيري واشنگتن عليه چين، در طول زمان مطمئنا تشديد خواهد شد.»
در حالي كه چيني‌ها با نگراني منتظر رويارويي با تحولات جديد در واشنگتن هستند، كارزار انتخاباتي و تيم انتقالي جو بايدن، رييس‌جمهور منتخب امريكا، هنوز هيچ موضع‌گيري رسمي در مورد آينده سياست خارجي دولت‌شان در برابر چين منتشر نكرده‌اند. جو بايدن در سياست خارجي تازه‌كار محسوب نمي‌شود. به نوشته سي‌ان‌ان بايدن در طول ۵ دهه حضورش در جايگاه‌هاي مختلف سياسي، چندين بار با موضوع چين دست و پنجه نرم كرده است. او به عنوان سناتور يكي از نمايندگان اصلي در كنگره امريكا بود كه سال ۲۰۰۱ به روند پيوستن چين به سازمان تجارت جهاني كمك كرد.
سي‌ان‌ان در گزارشي با عنوان «چين؛ اصلي‌ترين چالش سياست خارجي بايدن» تاكيد مي‌كند كه به احتمال زياد دولت بايدن بخشي از سياست‌هاي دولت ترامپ را عليه چين پيگيري خواهد كرد. به نوشته پايگاه خبري اين شبكه تلويزيوني امريكايي، در بيانيه كنگره ۲۰۲۰ حزب دموكرات بر تلاش براي جلوگيري از همكاري شركاي امريكا در جهان با چين براي توسعه شبكه ارتباطي نسل پنجم (5G) تاكيد شده است. شخص بايدن هم ماه سپتامبر در كارزار انتخاباتي‌اش اشاره كرده بود كه نگراني‌هايي مشابه دولت كنوني امريكا در مورد عملكرد شبكه اجتماعي تيك‌تاك در امريكا دارد.
در مورد ادعاهاي سرزميني چين در درياي جنوبي چين هم بعيد به نظر مي‌رسد كه دولت بايدن سياست متفاوتي نسبت به گذشته در پيش بگيرد و پيش‌بيني مي‌شود كه در دولت بعدي امريكا، رويكرد نظامي واشنگتن براي جلوگيري از آنچه «توسعه‌طلبي سرزميني چين» خوانده مي‌شود، تقويت شود. در مورد حمايت از ادعاي استقلال تايوان از چين، به نظر مي‌رسد كه بايدن موضعي جدي‌تر نسبت به ترامپ داشته باشد. هر چند ترامپ در ابتداي كارش به عنوان رييس‌جمهور با پاسخ دادن به تلفن تبريك رييس‌جمهور تايوان، خشم پكن را برانگيخت و در يك سال گذشته با تصويب فروش مقادير معتنابهي اسلحه به تايوان، صداي اعتراض چيني‌ها را درآورده است، سابقه بايدن در همراهي با تايوان، بسيار طولاني‌مدت‌تر و عميق‌تر است. بايدن ۴۱ سال پيش در كنگره امريكا به قانون روابط امريكا و تايوان راي مثبت داده بود. بايدن در يادداشتي كه سال ۲۰۰۱ در مقام سناتور نوشته بود از «منافع حياتي امريكا در حفظ دموكراسي با نشاط تايوان» سخن گفته بود. در مورد موضع‌گيري‌هاي دولت امريكا در قبال سياست‌هاي ادعايي نقض حقوق بشر در استان سين‌كيانگ چين و منطقه خودمختار هنگ‌كنگ هم بعيد است كه بايدن سياستي متفاوت از دولت ترامپ در پيش بگيرد و بيشتر به نظر مي‌رسد كه سياست خارجي دولت دموكرات در اين مسائل تهاجمي‌تر و با تحمل كمتر باشد. ارديبهشت‌ماه سال جاري، كارزار انتخاباتي بايدن در بيانيه‌اي كه براي حمايت از جناح‌هاي موسوم به دموكراسي‌خواه در تايوان نوشته شده بود، دولت ترامپ مقصر رويدادهاي آن زمان در هنگ‌كنگ معرفي و تاكيد شده بود در صورت پيروزي بايدن «ارزش‌هاي واضح، منسجم و قوي در برخورد با چين» در دستور كار امريكا قرار خواهد گرفت.