رابطه تهران و دمشق
حسن هاني‌زاده
فيصل مقداد، وزير خارجه جديد سوريه سال‌ها در وزارت خارجه سوريه مسائل سياسي و روابط منطقه‌اي را هدايت مي‌كرد و يكي از افرادي بود كه بعد از وليد المعلم، وزير خارجه فقيد سوريه، در رسيدن سطح روابط تهران و دمشق به اين سطح، نقش موثري ايفا كرده است. فيصل مقداد پس از تقبل مسووليت وزارت خارجه سوريه براي اينكه به جهان و منطقه نشان بدهد ايران كشور تاثير‌گذاري در مسائل سوريه است نخستين سفر خود را به تهران انجام داد. اين سفر و انتخاب تهران به عنوان اولين مقصد سفرهاي ديپلماتيك وزير خارجه جديد سوريه نقش و جايگاه ايران در سياست خارجي اين كشور نشان مي‌دهد. همواره مشورت‌هايي بين تهران و دمشق در مورد مسائل مختلف منطقه، سوريه و به ويژه محور مقاومت وجود دارد. اين مشورت‌ها ميان دو كشور هرگز قطع نشده است و ديدارهاي ديروز هم نشان داد كه عزم و اراده دولت سوريه، همچنان بر استمرار اين رايزني‌ها و مشورت‌ها با تهران است.
از زمان ورود نظامي روسيه به بحران سوريه، ادعاها و گمانه‌زني‌هايي در مورد كاهش نقش و نفوذ سياسي ايران در دمشق مطرح مي‌شد. درست است كه روسيه به عنوان يك قدرت جهاني، نقش موثري در مسائل منطقه‌اي به ويژه مساله خاص بحران سوريه دارد اما اين نفوذ باعث نشده كه روابط سنتي تهران و دمشق، دستخوش تغيير شود. به هر تقدير نقش مسكو در تحولات سوريه از سال ۲۰۱۵ تاكنون به شكل چشمگيري افزايش يافته و روسيه قدرت نظامي اصلي حامي دولت دمشق محسوب مي‌شود اما اشراف سياسي و نفوذ ايران در سياستگذاري دمشق خيلي قدرتمندتر از سياستگذاري روسيه در سوريه است. به اعتقاد من هر چند جايگاه نظامي روسيه در سوريه بالاتر از ايران است اما نهايتا تهران همواره محوري‌ترين كشور در سياستگذاري‌هاي سوريه بوده است. سوريه در كنار ايران، عراق، لبنان و يمن جزو كشورهاي اصلي محور مقاومت محسوب مي‌شود و ايران به عنوان پرچمدار محور مقاومت در منطقه، نقش موثري در تصميم‌سازي و سياستگذاري‌ها در اين كشورها بازي مي‌كند. همكاري نزديك و نقش موثر سوريه در محور مقاومت، باعث مي‌شود كه نياز به رايزني، هماهنگي و مشورت مستمر ميان دو كشور همواره وجود داشته باشد.
نبايد فراموش كرد كه روابط تهران و دمشق از ابتداي انقلاب اسلامي در ايران و رهبري رييس‌جمهوري فقيد سوريه، حافظ اسد به يك شراكت و رابطه استراتژيك بدل شده است. رابطه استراتژيك دوجانبه‌اي كه مي‌توان گفت دمشق به عنوان عمق استراتژيك تهران و تهران عمق استراتژيك سوريه محسوب مي‌شود.
در پي درگذشت وليد معلم، وزير خارجه فقيد سوريه تغييراتي در دستگاه ديپلماسي اين كشور شده است و علاوه بر جانشيني فيصل مقداد به جاي او، بشار جعفري، نماينده پيشين سوريه در سازمان ملل هم به عنوان معاون او در وزارت خارجه منصوب شده است. اما واقعيت اين است كه تحول در راس وزارت خارجه سوريه، تغييري در رويكرد استراتژيك اين كشور ايجاد نمي‌كند. سياستگذار اصلي و بالاترين مرجع سياست خارجي سوريه، شخص بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور است. وزير خارجه و شخصيت‌هاي بارز دستگاه ديپلماسي سوريه صرفا مجري دستورها و سياست‌هاي ابلاغ شده از سوي رييس‌جمهوري اين كشور هستند. در نتيجه من تصور نمي‌كنم كه با تغييرات در مديران وزارت خارجه سوريه، تغييري در رويكرد سياست خارجي اين كشور ايجاد شود.
نزديك به 3 ماه ديگر سوريه وارد دهمين سال از بحراني خواهد شد كه آسيب‌ها و خسارات شديدي به زيرساخت‌ها، اقتصاد و منابع انساني اين كشور وارد كرده است. سوريه آسيب شديدي از بحران داخلي كه توسط دولت‌هاي خارجي به اين كشور تحميل شد، ديده است. بر اساس برآوردها، هزينه بازسازي سوريه تا ۶۰۰ ميليارد دلار برآورد شده است. علاوه بر آسيب‌هاي اقتصادي به سوريه، اين كشور آسيب‌هاي شديد انساني هم ديده است و شمار زيادي از مردم اين كشور در درگيري‌هاي نظامي آسيب ديده‌اند، كشته يا مجروح يا از خانه و كاشانه خود آواره شده‌اند. مساله پناهندگان سوري در خارج از مرزهاي اين كشور، بازگشت آوارگان داخلي با خانه و كاشانه و بازسازي سوريه، مسائلي هستند كه با كاهش تدريجي بحران نظامي در اين كشور و سلطه مجدد دولت مركزي بر سراسر خاك سوريه در اولويت قرار مي‌گيرند.
دولت سوريه با كمك ايران و روسيه توانست گروه‌هاي تروريستي و شبه‌نظامي را كه با كمك‌هاي مالي و تسليحاتي برخي دولت‌هاي منطقه‌اي و قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي شكل گرفته بودند، شكست دهد و بار ديگر سلطه دولت مركزي را بر بخش‌هاي عظيمي از سوريه احيا كند. اما دشمنان امنيت و ثبات سوريه، دست روي دست نخواهند گذاشت و باز هم تلاش خواهند كرد كه ناامني و جنگ در اين كشور ايجاد كنند. من معتقدم كه بعد از گذشت يك دهه از بحران سوريه، به تدريج فصل جديدي از حضور سوريه در رخدادهاي منطقه آغاز خواهد شد. به علاوه من تصور مي‌كنم كه با روي كار آمدن دولت جديد در امريكا، نقش حمايتي امريكا از سياست‌هاي تخريبي برخي كشورهاي منطقه كمتر شود و حمايت كمتري از سياست‌هاي مخرب عربستان سعودي و متحدان منطقه‌اي انجام شود.