امام علي(ع)، مظهر مدارا
رضا صالحي اميري
ليالي قدر، زيباترين شب‌هاي خدا فرارسيده است؛ شب‌هايي ارزشمند‌تر و بالاتر از هزار ماه، شب‌هاي بندگي ما و بنده‌پروري حضرت دوست؛ شب‌هايي كه ملايك آسماني، فوج فوج به ميان ما زميني‌ها مي‌آيند تا گرهي از كار فروبسته گشوده شود. شب‌هاي دعا و نيايش، شب‌هاي خلوت كردن با خدا و اظهار عجز به محضر او. شب‌هاي سرنوشت و تقدير و تغيير. شب‌هاي راز و نياز با محبوب و طلب استغفار از او و اميد رهايي از قيد و بندهاي نفساني. و شب‌هاي علي(ع) اين انسان كامل؛ شب و علي دو يار ديرين‌اند. علي كه سراپا نور است و مظهر روشنايي، با شب و تاريكي آن انس و الفتي عميق دارد. شب‌هاي علي(ع)، شب‌هاي نجواهاي عاشقانه است، آنچه را چشمان او در روز از زشتي‌ها و ناپاكي‌هاي روزگار ديده، در دل شب تاريك با زلال اشك و آه شست‌وشو مي‌دهد و ناراحتي‌اش را فقط به چاه مي‌گويد. زبان علي(ع) زبان شكايت و گلايه نيست، زبان وفق و مداراست. علي(ع) مظهر مداراست. از همان روز كه حق خلافتش ناديده انگاشته شد، تسامح و مدارا با مخالفان را به تقابل با آنان ترجيح داد و خانه‌نشيني اجباري را پذيرفت، اگر چه مسند خلافت حق او بود، ولي اميرالمومنين براي احقاق اين حق علاوه بر آنكه در مقابل مخالفان صبر و مدارا كرد، حتي در امر حكومت و اداره امور مسلمين به مقابله برنمي‌خاست. رويكرد بزرگمرد تاريخ، خشونت و مقابله نبود، اگر هم گلايه‌اي از پايمال شدن حق خود داشت، آن را در دل شب كه همگان در خوابند با معبود خويش و با زبان راز و نياز مطرح مي‌كرد. علي(ع) بر اين باور است كه حتي از حق الهي خويش، مادامي كه مردم نخواهند، بايد درگذشت. سال‌ها بعد كه مردم با اجتماع در اطراف خانه محقر علي(ع) او را دعوت به خلافت مسلمين مي‌كنند، باز هم علي(ع) اين نكته را يادآور مي‌شود كه تنها به خاطر خواسته مردم دعوت را مي‌پذيرد وگرنه دنيا نزد او از عطسه بز هم پست‌تر است. مدارا و نفي خشونت، ترجيع‌بند زندگاني پر‌واقعه مولاي متقيان است. زماني كه نابخردان جاهل، در حق همسر گرامي علي(ع) و يادگار رسول خدا جفاهاي نابخشودني روا مي‌دارند، باز هم مشي مولا، سكوت و صبر است. علي كه قرباني كينه‌هاي مخالفان اسلام و رسول خدا بود، در مقابل همه ناجوانمردي‌ها، مصلحت اسلام و امور مسلمانان را در تحمل و مدارا و نفي خشونت مي‌دانست و خود از نخستين قربانيان خشونت و افراطي‌گري شد. عجيب است كه در اين وضعيت هم باز كلام و عمل علي(ع) وفق و مداراست. جمله معروف آن حضرت در قبال خوارج كه با برداشت‌هاي غيرمنطقي، نخستين خشت‌هاي بناي انحراف را گذاشتند، فوق‌تصور انسان است. حضرت در مورد خوارج مي‌فرمايد: «اخواننا بغوا علينا» (اينها برادران ما بودند كه عليه ما شورش كردند) اين حد از مدارا و گذشت فقط مختص علي(ع) است. در توصيف كساني كه كمر به جنگ با او بسته‌اند و شمشير به رويش كشيده‌اند، لفظ «برادر» را به كار مي‌برد و همين امام و پيشواست كه با فرق شكافته در بستر مرگ، مدارا با قاتل خويش را به فرزندش امام حسن(ع) توصيه مي‌كند.
اين همه مدارا و اين مقدار كرامت، چه دليلي مي‌تواند داشته باشد؟ مسلما مولاي متقيان روزگار امروز ما برايش همچون آينه مجسم بود و آتش اختلاف بين مسلمين را مي‌ديد كه سراسر زندگي خويش را به زيور وفق و مدارا و نفي خشونت آراست. او مي‌دانست كه روزگاري فرا مي‌رسد كه در عزيزترين شب‌هاي خدا كودكان و آوارگان يمني كه قرباني جنگ‌افروزي و ظلم و ستم زياده‌خواهان شده‌اند، از تكه ناني براي خوردن و جرعه آبي براي نوشيدن هم محرومند. پس در دل شب كوله‌بار نان و خرما را بر دوش مي‌گرفت و در كوچه‌هاي تاريك، به غمخواري يتيمان و بي‌كسان مي‌شتافت. او مي‌دانست كه در روزگار ما چهره رحماني اسلام به غبار خشونت و افراطي‌گري آلوده خواهد شد و گروهي با نام و ادعاي اسلام، زشت‌ترين و پست‌ترين اعمال انساني را عليه بندگان خدا انجام خواهند داد. به همين خاطر در نامه به مالك اشتر او را به رعايت حقوق همه انسان‌ها با هر دين و آييني توصيه مي‌كند: «چرا كه آنها يا برادر و هم‌كيش تو هستند يا همچون تو آفريده پروردگارند». او مي‌دانست كه در روزگار ما عده‌اي به نام «عدالت» بيشترين دست‌درازي به بيت‌المال و تضييع حقوق ملت انجام خواهند داد، به همين سبب بر برابري حاكمان و متوليان امر با عموم مردم تاكيد مي‌كرد و دست چپاولگران حقوق مردم را در دوره خلافت خود از افزون‌خواهي و رانت‌خواري كوتاه كرد و علي آگاه بود كه در روزگار ما قدرت‌هاي برتر با اعمال معيارهاي دو‌گانه، ظلم و ستم بر كشورهاي مستقل خواهند كرد و در مقابل تضييع حق و كرامت انساني رفتار دوگانه‌اي بروز خواهند كرد. اينچنين بود كه در وصيت به امام حسن(ع) فرمود: «آنچه را بر خود مي‌پسندي، بر ديگران هم بپسند و آنچه را بر خود روا نمي‌داري، بر ديگران هم روا مدار». كلام و رفتار علي(ع)، زبان و رفتار اخلاقي و توام با مدارا و همنوايي است. پس اگر معتقديم مولا و پيشواي ما، آن امام همام است، بايد در مسير حركت اخلاقي و فضيلت‌گرايانه او حركت كنيم. دولت خدمتگزار هم از ابتداي كار رويكرد خود را بر مشي اعتدال و مدارا بنيان نهاده است. علي(ع) كه هم دغدغه دنياي اسلام را دارد و همزمان دغدغه كشيدن خلخال از پاي دختر يهودي او را تا سر حد مرگ مي‌آزارد. اينچنين است كه همه آزادگان جهان با هر گرايش و آييني شيفته علي(ع) مي‌شوند، چرا كه علي با همه مظلومان و بي‌كسان همدلي و همزباني مي‌كند. نياز جامعه امروز ايران هم براي گذر از آسيب‌هاي مبتلا‌به آنكه در اثر برخي انحراف‌ها، بداخلاقي‌ها و كج سليقگي‌ها فراگير شده، بازگشت به مسير اخلاق، پرهيز از خشونت و وفق و مدارا با يكديگر است كه اگر چنين شود همدلي و همزباني كه شعار سال است، محقق خواهد شد. در اين شب‌هاي عزيز و شب‌هاي استجابت دعا از خداي علي(ع) بخواهيم كه قلوب تمام كساني را كه دل در گروي اسلام و نظام دارند به همديگر نزديك كند و رخت بيماري نفاق و تفرقه و دروغ را از ميان ما برچيند.