كودكان نسل آلفا را دريابيم!
محمدمهدي سيدناصري
آموزش بي‌ترديد در رشد و تعالي زندگي فردي و اجتماعي انسان، دگرگون كردن آدمي و تحول حياتي او جايگاهي بي‌بديل دارد و مي‌تواند نيروي محركه سراسر زندگي او باشد. گنجينه‌هاي دروني انسان كه امانت‌هاي الهي هستند بايد به شكوفه‌هايي برسند تا حقيقت وجودي و استعدادهاي نهفته او نمايان شود. آموزش، معنابخش تماميت و اصل حيات بشري از تولد تا مرگ است و زندگي انسان به‌طور رسمي، غيررسمي يا ضمني، به‌طور مستمر و مداوم با اين منبع انرژي‌بخش پيوند خورده است. تمام اقشار جامعه در دستيابي به رشد و تعالي، نيازمند آموزش هستند. آموزش تجربه‌اي است مبتني بر يادگيري و به منظور ايجاد تغييرات تدريجي و نسبتا ماندگار در فرد تا بتواند توانايي خود را براي انجام دادن كارها و امورش بهبود بخشد. به‌طور معمول گفته مي‌شود كه آموزش مي‌تواند تغيير مهارت‌ها، دانش، نگرش‌ها و رفتار اجتماعي و سازماني را در برداشته باشد. از نگاهي اجمالي بر زندگي برمي‌آيد كه نه تنها آنچه از انسان بروز و ظهور مي‌كند، آموخته‌هاي او در طول زندگي است، بلكه چنانچه آموخته‌هاي فرد از او سلب شود، انسان هيچ نخواهد داشت. تبلور عقل و استعداد آدمي و شأن و كرامت انساني او در پرتو آموزش و تعليم و تربيت صورت مي‌گيرد. فرزند آدمي به گونه‌اي خلقت يافته كه نه تنها در مراحل مختلف زندگي بلكه به فرموده اميرمومنان حضرت علي «عليه‌السلام» در هر حركتي، نيازمند شناخت و معرفت است. بايد گفت آموزش در زندگي فردي و اجتماعي انسان نقشي بسيار حياتي دارد و موجب رشد فردي و نيز تحكيم پايه‌هاي زندگي جمعي را فراهم مي‌سازد و بدين جهت واژه‌هاي آموزش و پرورش يا تعليم و تربيت مورد توجه صاحب‌نظران و نيز تفسيرهاي گوناگون آنان قرار گرفته است. پيشرفت مشترك تمدن بشري و دستاوردهاي همراه آن، قطعا بدون آموزش و انتقال خودآگاه اطلاعات ميان نسل‌هاي مختلف، نمي‌توانست محقق شود. همانند اين عملكرد سراسري، اگر قرار بر ايجاد توسعه در مقطعي از زمان يا منطقه جغرافيايي خاصي باشد، قطعا آموزش بهترين راه ممكن خواهد بود.
خاستگاه اين نكته، از علوم تجربي است و تاريخ غلبه بشر بر زمين، شاهدي زنده بر آن محسوب مي‌شود. اما از ديدگاه علوم اجتماعي و اقتصادي نيز ثابت شده است كه آموزش مطمئن‌ترين و غالبا سريع‌ترين مسير براي سرمايه‌گذاري روي انسان‌ها و توسعه جوامع است. مطالعات نشان مي‌دهد يك انسان دانش‌آموخته، احساس مسووليت بيشتري در قبال خود، خانواده، اطرافيان، جامعه و كشورش دارد. يقينا كسي كه در قبال خودش احساس مسووليت بيشتري داشته باشد، بهداشت جسمي و رواني بهتري خواهد داشت و با احتمال به مراتب كمتري، گرفتار بيماري يا اعتياد خواهد شد. مادري كه سطح دانش بالاتري داشته باشد، در خصوص تغذيه و بهداشت فرزندانش، دقيق‌تر عمل مي‌كند.
نكته مهم اينجاست كه دوران كودكي آسيب‌پذيرترين مرحله زندگي است. در اين مرحله، اهميت آموزش در زندگي كودك بسيار فراتر از آن چيزي است كه در يك كتاب درسي مي‌خوانيم؛ زيرا زمان بسيار خوبي براي رشد مهارت‌هاي اجتماعي و فردي كودكان است و مي‌تواند به موفقيت آنها كمك شاياني كند. كنجكاوي‌هاي زيادي در ذهن يك كودك وجود دارد كه بايد روشن شود. در غير اين صورت كودكان مي‌توانند گام‌هاي اشتباهي در زندگي بردارند. آموزش در دوران كودكي فرصتي براي خودسازي و يادگيري علايق آنها فراهم مي‌كند و به كودكان اين امكان را مي‌دهد تا رويدادهاي زندگي را تجزيه و تحليل كنند و حتي از اشتباهات خود درس بگيرند و فرصت بهتري در تعيين هدف براي آينده داشته باشند. آنچه در دوران كودكي ياد گرفته‌ايم تاثير زيادي بر زندگي روزمره ما دارد.
موضوع آموزش كودكان آنچنان از اهميت بالايي برخوردار است كه كنوانسيون حقوق كودك سازمان ملل متحد از آن با عنوان حق بر آموزش به عنوان يكي از حقوق بسيار مهم كودكان نام برده است. حق بر آموزش به عنوان يك اصل مهم حقوق بشري، در حوزه كودكان شامل حقوقي، از جمله حق دسترسي به امكانات آموزشي، حق برخورداري از آموزش با كيفيت و استاندارد، احترام به شأن و منزلت انساني كودك، آموزش بدون تبعيض در تمام مراحل دوران كودكي، در دسترس بودن امكانات آموزشي و برابري فرصت‌ها در آموزش است. حال با توجه به آهنگ پيشرفت سريع علم و تكنولوژي و باتوجه به اينكه بشر وارد عصر ديجيتال و پديده‌هاي تكنولوژيك شده و به تبع آن انتظار اينكه كودكي از حق طبيعي خود كه همان تحصيل است، جا بماند بسيار دور از انتظار به نظر مي‌رسد، اما با وجود همه امكاناتي كه قرن جديد و به خصوص دنياي پساكرونا (دنياي پديده‌هاي تكنولوژيك مانند متاورس، هوش مصنوعي و...) دراختيار بشر قرار داده باز هم كودكاني هستند كه متاسفانه به دلايلي از تحصيل جا مانده‌اند و نتوانسته‌اند به گونه‌اي كه دوست دارند، آينده خود را بسازند. در وهله اول اين وظيفه دولت‌هاست تا با فراهم كردن دسترسي آسان و راحت كودكان به آموزش به رشد و تعالي هر چه بيشتر كودكان به عنوان بركت زندگي و سرمايه‌هاي آينده جامعه كمك كنند. در اين ميان، آموزش همچنين در حذف كار كودك و رشد و توسعه شخصيت كودكانِ كار كه از اهداف برنامه بين‌المللي حذف كار كودك است قابل انكار نيست، زيرا كودكان به صورت يكسان و مساوي و بدون هيچ تبعيضي صاحب اين حق هستند.
پس مي‌توان نتيجه گرفت نقش حياتي آموزش در يك زندگي مولد و خوب غيرقابل انكار است و آموزش ارزش و تعالي زندگي فردي و اجتماعي را بهبود مي‌بخشد. آموزش مسائل مختلف اهميت زيادي دارد طوري كه در زندگي افراد و حتي امور روزانه آنها به خوبي خود را نشان مي‌دهد. اهميت اين موضوع به قدري است كه بايد آموزش را از سنين كودكي و دوره پيش‌دبستاني آغاز كرد، زيرا هر چه كودك در اين دوران بياموزد در دوره‌هاي بعدي زندگي خود بر آن آموزه‌ها تكيه خواهد كرد. بر اين اساس دوران پيش‌دبستاني كه به دوران يادگيري معروف است، اهميت بسياري دارد و تاثير زيادي بر زندگي افراد مي‌گذارد. آموزش در زمينه‌هاي مختلف اجتماعي، فرهنگي، تربيتي و... به كودكان بايد با لحني دلنشين همراه باشد حتي مي‌توان در اين امر از قصه، داستان و بازي نيز كمك گرفت تا تاثيرگذاري را به نحو احسن انجام دهد. از طرف ديگر تعليم و تربيت فقط وظيفه مربيان و مسوولان آموزش و پرورش نيست، بلكه قبل از آن خانواده به عنوان اولين نهاد نقش مهمي در آموزش فرزندان دارد. در واقع خانواده در زمينه‌هاي تربيتي، اخلاقي، روحي و رواني فرزندان مي‌تواند موثر باشد و آموزش‌هاي لازم از جمله مهارت‌هاي زندگي، تصميم‌گيري، قدرت نه گفتن، حل مساله، برقراري ارتباطات اجتماعي، اعتماد به خود و خانواده را به كودك ارايه دهد. كودك در مدرسه نيز ضمن بهره‌گيري از اين آموزش‌ها، بايد مشاركت گروهي و رفتارهاي صحيح را بياموزد و در ابعاد ديني، اخلاقي، علمي، آموزشي و اجتماعي پرورش يابد و استعدادهايش شناسايي و شكوفا شود. از اين رو مدارس و معلمان نيز مي‌توانند در امر آموزش فرد و تربيت صحيح او تاثيرگذار باشند. كودكان قبل از ورود به مدرسه رفتارها و مهارت‌هاي گوناگون را توسط خانواده آموزش مي‌بينند و با آموزه‌هاي خود وارد مدرسه مي‌شوند. بنابراين ضرورت دارد كه والدين آموزش صحيح و مناسبي ديده باشند. كودك بايد از سمت خانواده و مدرسه مورد حمايت قرار گيرد تا از آسيب‌هاي اجتماع در امان باشد. در حال حاضر كه بعضا كودكان پرجنب‌وجوش بوده و حتي در مواقعي پرخاشگر نيز هستند، خانواده نقش مهمي در سلامت كودك دارد و بايد با آموزش‌هاي خود و حفظ آرامش و امنيت محيط خانه فرزندان را آماده حضور در جامعه كرده و در نهايت والدين بايد با معلمان و اولياي مدرسه همكاري داشته و با آموزش صحيح و كاهش دغدغه‌ها و استرس كودكان را راهنمايي كنند.
نتايج آزمون بين‌المللي پرلز ۲۰۲۱ ميلادي اعلام شد كه اين آزمون پيشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان و سطح آموزش را مي‌سنجد كه هر ۵ سال يك‌بار توسط انجمن بين‌المللي ارزيابي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان به عنوان برنامه مطالعاتي پيوسته صورت مي‌گيرد كه بر مهارت خواندن تاكيد ويژه دارد تا براي سنجش نقاط قوت و ضعف سيستم آموزشي كشورهاي همكار و به جهت بهبود كيفيت آموزش دانش‌آموزان در سطح جهان توصيه‌هاي لازم را كند كه در آخرين آزمون پرلز دانش‌آموزان ايراني در آزمون پرلز ۲۰۲۱ در توانايي خواندن، نمره ۴۱۳ را كسب كردند كه در حد معيار بين‌المللي پايين است. ايران جزو كشورهاي انتهاي جدول در آزمون پرلز اخير است و كشورهايي همچون اردن، مصر، مراكش و آفريقاي جنوبي پس از ايران قرار دارند. نمره عملكرد دانش‌آموزان ايران در پرلز سال ۲۰۱۶، ۴۲۸ بوده است كه اين يعني در آزمون پرلز ۲۰۲۱ ميلادي چند پله افت آموزشي داشته‌اند. بنا بر اين اعلام، قطر، امارات، بحرين، عربستان، آذربايجان و عمان در مقايسه با ايران وضعيت بهتري دارند كه اين موضوع مي‌تواند يك زنگ خطر براي نظام آموزشي و آينده ايران عزيزمان محسوب شود.
و در آخر بايد گفت كه ما با نسلي به نام نسل آلفا روبه‌رو هستيم كه جديدترين نسلي است كه پس از سال 2010 ميلادي در دنيايي كاملا ديجيتالي به دنيا آمد. از آنجا كه محيط آنها هيچ شباهتي به محيط نسل‌هاي گذشته ندارد، تربيت آنها براي والدين‌شان كه در جهاني نسبتا پنهان به دنيا آمده‌اند با چالش‌هاي جالبي روبه‌رو مي‌شود. از آنجا كه تولد نسل آلفا همچنان در حال انجام است، دامنه سني آنها از صفر تا 10سالگي است. بسياري هنوز نوزاد هستند و بزرگ‌ترين آنها كلاس پنجم است. پس نقش آموزش كودكان را بيش از پيش جدي بگيريم.